مقدمه
قالَ اللّهُ تَبارَك و تَعَالى:
وَقَالَ اللَّهُ اِنّى مَعَكُمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوةَ وَاتَيْتُمُ الزَّكوةَ وَامَنْتُمْ بِرُسُلى وعَزَّرْتُمُوهم وَاَقَرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضا حَسَنا لاَُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ ولَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ.[ مائده / 15]
من با شمايم اگر نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد، و به فرستادگانم ايمان بياوريد و از آنان پشتيبانى و يارى كنيد و به خدا وام دهيد، از كارهاى شما (گناهان) مى گذرم و شما را در بهشتهايى كه از زير آنها نهرها جارى است وارد مى كنم.
زكات در لغت به معناى طهارت و پاكيزگى و رشد و نمو مى باشد و در اصطلاح دانشمندان اسلامى و مردم مسلمان مقدار معينّى از دارايى است كه با شرايط خاصّى بايد از مال صاحبش جدا شود و به مصرف فقراء و مستمندان و كارهاى خير ديگر برسد.
به تعبير ديگر زكات خارج كردن قسمتى از دارايى است تا بقيّه با بركات الهى رشد و نموّ كند و درجات صاحبش را زياد نمايد و مال را از حرام و صاحبش را از صفات زشت و نكوهيده پاك و پاكيزه كند. پس مى توان گفت: از آنجا كه پرداخت زكات مايه پاكيزگى روح و روان انسان از دنياپرستى، خودخواهى، بخل، پستى، قساوت، طمع و كينه است آن را زكات ناميدند.
زكات يكى از مهمترين وظايف دينى و عبادات و از ضروريات اسلام و سومين فروع دين است و به عبارت ديگر دومين ستون دين به شمار آمده است. زكات در قرآن كريم و احاديث امامان معصوم داراى جايگاهى بس بلند و پراهميّت است با دقت در آيات قرآن درمى يابيم در پى بيشتر آيه هاى مربوط به نماز صحبت از زكات و اهميت آن به ميان آمده است.
در روايتى از پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله و امام صادق عليه السلام آمده كه: كسى كه يك قيراط (حدود دو گرم) از زكات مال خود را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و در حديث ديگرى آمده كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهروزى در مسجد پنج نفر را كه زكات مال خود را نمى پرداختند از مسجد بيرون كرد و فرمود:
«شما كه زكات نمى دهيد از مسجد ما بيرون برويد و در مسجد ما نماز نخوانيد.» و در روايت ديگرى نقل شده: زكات خود را بپردازيد تا نمازتان پذيرفته شود.
از طرف ديگر در روايات هشدار داده شده چنانچه مردم زكات مال خود را نپردازند زمين به فرمان الهى بركات خود را برمى دارد و مردم گرفتار قحطى و فقر مى شوند و تعبيرات تكان دهنده اى كه در صفحات بعدى آنها را از زبان معصومان خواهيم خواند. نكته ديگرى كه در احاديث بآن تأكيد شده اينست كه واجبات مالى يكى از آزمايشهاى الهى بلكه به تعبير امام صادق عليه السلام از سخت ترين امتحانات الهى است، كه هر كسى از عهده آن برنمى آيد، و شايسته است انسان توجه داشته باشد كه خداوند بزرگ و مهربان ثروت را در اختيار انسان گذاشته و مالك حقيقى خود انسان و ثروت و همه چيز او خداست. بنابراين آنچه را فرمان داده بايد پرداخت تا آنچه مى ماند براى انسان پاك و پاكيزه و حلال باشد و با پرداخت آن علاوه بر اينكه فرمان الهى و صاحب حقيقى اجرا شده و نيازهاى جامعه نيز برطرف گرديده و انسان با گذشت از مال و ثروت، خود را ساخته و روح و روان خود را جلا مى دهد، پاداش اُخروى را هم به دنبال دارد.
در اين بخش سعى شده اهميت و جايگاه واقعى زكات از ديدگاه چهارده معصوم و فوايد و آثار دنيوى و اخروى و مادى و معنوى و آثار نپرداختن زكات و گرفتاريهايى كه در اثر ترك اين واجب الهى گريبان گير جامعه اسلامى مى شود و ساير مسائل مهم مربوط به موضوع زكات از زبان آن بزرگواران ارائه گردد. به اميد اينكه با الهام گرفتن از رفتار و كردار و گفتار پيشوايان راه زندگى صحيح و انسانى و با شرافت را پيدا كرده و در آن مسير گام برداريم اينك شما و اين چهل درّ گرانبها.
قم ـ محمود شريفى
۱۱ ذيقعده ۱۴۱۶ روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و ۱۲ فروردين ۱۳۷۵ روز جمهورى اسلامى
بخش اوّل:
جـايـگاه زكــات
نـماز و زكـات
۱ قَالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: لَمَّا نَزَلَتْ آيَةُ الزَّكاةِ «خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها» [ توبه، 103.] فى شَهْرِ رَمِضانِ، فَاَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله مُنادِيَهُ فَنَادى فى النّاسِ: اِنَّ اللّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالى فَرَضَ عَلَيْكُمُ الزَّكَاةَ كَما فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلاةَ. [ وسائل الشيعه، ج 6، ص 3 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه آيه زكات در ماه رمضان نازل شد كه: از اموال آنان صدقه بگير تا آنان را پاكيزه و تزكيه نمايى، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دستور داد كه سنخنگويش در بين مردم اعلام كند كه: خداى متعال زكات را بر شما واجب كرد همانگونه كه نماز را بر شما واجب كرد.
پايه‌هاى اسلام
۲ عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: بُنِىَ الاْءسْلامُ عَلى خَمْسَةٍ: عَلَى الصَّلاةِ، وَالزَّكَاةِ، وَالصَّوْمِ، وَالْحَجِ وَالوِلايَةِ. [ بحارالأنوار، 68، 332 .]
امام باقر عليه السلام فرمود: اسلام بر پنج پايه استوار است: نماز، زكات، روزه، حج و ولايت ( اهل بيت عليهم السلام ).
پـل اسـلام
۳ قَالَ اَميرُالمُؤمِنِينَ عليه السلام: اُوصيكُمْ بِالزَّكَاةِ فَاِنّى سَمِعْتُ نَبيَّكُمْ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: اَلزَّكاةُ قَنْطَرَةُ الاِءسْلامِ فَمَنْ اَدّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ، وَمَنْ اِحْتَبَسَ دُونَها وَهِىَ تُطْفى غَضَبَ الرَّبِّ. [ بحارالأنوار، 77، 407 .]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: شما را به زكات وصيّت و سفارش مى كنم، از پيامبر شما كه درود خدا بر او و خاندانش باد شنيدم كه مى فرمود: زكات پل اسلام است، پس كسى كه زكات بپردازد از پل مى گذرد، و كسى كه آن را نگهدارد به پايين آن سقوط خواهد كرد، و (پرداخت) زكات خشم پروردگار را فرو مى نشاند.
سـتونـهاى اسـلام
۴ قالَ الرّاوى: سَمِعْتُ عَليّا عليه السلاميَقُولُ: اَثافىُّ الاْءسْلامِ ثَلاثٌ لاتَنْفَعُ وَاحِدةٌ مِنْهُنَّ دُونَ صَاحِبَتَيهِما: اَلصَّلاةُ، وَ الزَّكَاةُ، وَ الْوِلايَةُ. [ بحارالأنوار، 68، 386 .]
راوى گويد: از حضرت على عليه السلامشنيدم كه مى فرمود: ستونها و پايه هاى اسلام سه تاست كه هيچ يك از آنها بدون دو تاى ديگر سودى ندارد، آنها عبارتند از: نماز، زكات و ولايت.
شـرط پذيرش نــماز
۵ عَنْ اَبِى الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام قالَ: اِنَّ اللَّهَ اَمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِهَا ثَلاثَةٌ اُخْرى: أمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّكَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَلَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ، وَاَمَرَ بِالشُّكْرِ لَهُ وَلِلْوَالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ وَالِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللّهَ، وَأَمَرَ بِاتِّقاءِ اللّهِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلْ رَحِمَهُ لَم يَتَّقِ اللّهَ. [ وسائل الشيعه، 6، 13 .]
امام رضا عليه السلام فرمود: خداوند به سه كار همراه سه كار ديگر فرمان داده است:
۱ ـ فرمان به نماز و زكات داده است. پس كسى كه نماز بجا بياورد ولى زكات را نپردازد نمازش از او پذيرفته نمى شود.
۲ ـ و فرمان به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر داده پس كسى كه از پدر و مادرش قدردانى نكند شكر خدا را هم بجا نياورده است.
۳ ـ و فرمان به تقواى الهى و صله رحم داده است، پس كسى كه صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را مراعات نكرده است.
زكات و حضوردرمسجد
۶ عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: بَيْنَما رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آلهفِى الْمَسْجِدِ اِذْ قالَ: قُمْ يَا فُلانُ، قُمْ يا فُلانُ، قُمْ يافلانُ، قُمْ يا فُلانُ، حتّى اَخْرَجَ خَمْسَةَ نَفَرٍ؛ فَقَالَ: اُخْرُجُوا مِنْ مَسْجِدِنَا لاتُصَلُّوا فيهِ وَاَنْتُمْ لاتُزَكُّونَ.
امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آلهدر مسجد بود كه گفت: فلانى بلند شو، فلانى بلند شو، فلانى بلند شو ... تا اينكه پنج نفر را بيرون كرد و فرمود: از مسجد ما خارج شويد و شما كه زكات نمى پردازيد در مسجد ما نماز نخوانيد.
زكات و سعادت
۷ قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اِذَا اَرَادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَيْرا بَعَثَ اللّهُ اِلَيْهِ مَلَكا مِنْ خُزّانِ الْجَنَّةِ فَيَمْسَحُ صَدْرَهُ وَ يُسْخى نَفْسَهُ بِالزَّكَاةِ. [ همان، 10 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اگر خدا خوبى بنده اى را بخواهد، فرشته اى از خزانه دارانِ بهشت مى فرستد تا سينه او را مسح كند و قلب او را براى پرداخت زكات سخاوتمند سازد.
سخى‌ترين مرد
۸ قالَ الصَّادِقُ عليه السلام: ... وَاَنَّ اَحَبَّ النَّاسِ اِلَى اللَّهِ تَعَالى اَسْخَاهُمْ كَفَّا، وَاَسْخَى النّاسِ مَنْ اَدّى زَكَاةَ مالِهِ وَلَمْ يَبْخَلْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ بِمَا افْتَرَضَ اللّهُ لَهُمْ فى مالِهِ [ وسائل الشيعه، 6، 5 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: محبـوبترين مـردم پيـش خدا سخـاوتمندترين آنهاست، و سخـاوتمـندتـرين فرد كسى است كه زكـات مـالش را بـپردازد و در مورد واجب مالى خود نسبت به مؤمنان بخل نورزد.
دشـوارترين واجـب
۹ عَنْ رُفَاعَةِ بْنِ مُوسى اَنَّهُ سَمِعَ اَباعَبْدِاللّهِ عليه السلاميَقُولُ: مَا فَرَضَ اللّهُ عَلى هذِهِ الاُْمَّةِ شَيْئا اَشَدَّ عَلَيْهِمْ مِنْ الزَّكاةِ، وَفيها تُهْلَكُ عَامَتُّهُمْ. [ همان، 15 .]
رفاعه گويد كه از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: خـداونـد بر اين امّـت چيـزى دشــوارتر از زكات واجب نكرده است، در زكات است كه خيلى از آنـان به هـلاكت مى رسند.
زكات مـايه سـعادت
۱۰ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله : لاتَزالُ اُمَتّى بِخَيْرٍ ما لَمْ يَخُونُوا وَاَدُّوا الْأَمانَةَ، وَآتَوُا الزَّكاةَ، وَاِذا لَمْ يَفْعَلُوا ذلِكَ اُبْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَالسِّنِينَ. [ وسائل الشيعه، 6، 13 .]
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: امّت من تا وقتى كه خيانت نكنند، و امانتها را ردّ كنند، و زكات را بپردازند در خير و سعادت خواهند بود، ولى هرگاه كه چنين نكنند به قحطى و كمبود دچار خواهند شد.
زكـات فـرمان الهى
۱۱ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اُمِرْتُ أَنْ اُقَاتِلَ النَّاسَ حَتّى يَشْهَدُوا أنْ لااِلهَ اِلاَّاللّهُ وَأنّى رَسُولُ اللَّهِ وَيُقيمُوا الصَّلاةَ وَيُؤتُوا الزَّكاةَ. [ كنز العمال، 6، 527، 16837 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دستور دارم با مردم مبارزه كنم تا شهادت دهند كه جز خدا معبودى نيست و من فرستاده خدايم و نماز بپا دارند و زكات بپردازند.
بخش دوّم:
آثار پـرداخت زكـات
بيمه جان و مال
۱۲ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله : داوُوا مَرْضاكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِنُّوا اَمْوَالَكُمْ بِالزَّكاةِ. [ وسائل الشيعه، 6، 6 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بيماران خود را با صدقه مداوا كنيد، و اموالتان را هم با پرداخت زكات حفظ و بيمه كنيد.
زكات و آمرزش گـناه
۱۳ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله : اَلزَّكاةُ تُذْهِبُ الذُّنُوبَ. [ بحارالأنوار، 68، 332 .]
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: زكات، گناهان را از بين مى برد.
زكات مايه فزونى روزى
۱۴ قَالَ اَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَدُ بْنُ عَلىٍّ عليهماالسلام: يَا جابِرُ ...وَالزَّكاةُ تَزيدُ فِى الرِّزْقِ. [ بحارالأنوار، 78، 183 .]
امام باقر عليه السلام فرمود: اى جابر ... زكات روزى انسان را زياد مى كند.
حكـمت زكـات
۱۵ قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عليهماالسلام: اِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّكاةُ قُوتا لِلْفُقَراءِ وَتَوْفيرا لِأَمْوالِهِمْ. [ وسائل الشيعة، 6، 4 .]
امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود: زكات قرار داده شده، تا خوراك نيازمندان و مايه افزايش ثروت آنان باشد.
آثـار زكـات
۱۶ قَالَتْ فَاطِمَةُ عليهاالسلامفى خُطْبَتِهِ: فَجَعَل الاْءيمَانَ تَطْهيرا لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ وَالصَّلاةَ تَنْزيها عَنِ الْكِبْرِ، وَالزَّكَاةَ تَزْكِيةً لِلنَّفْسِ، وَنِماءً فِى الرِّزْقِ [ الحتجاج ، 99 .]
حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلامفرمود: خـداوند ايمان را مايه پاكيزگى شما از شرك قرار داد و نماز را مايه دور شدن شما از تكبر قرار داد و زكات را بخاطر پاكيزگى جان و روان و افزايش روزى واجب كرد.
كم و زيادى ثروت
۱۷ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلاماَنَّهُ قَالَ: ما اَدّى اَحَدٌ الزَّكاةَ فَنَقَصَتْ مِن مالِهِ، وَلامَنَعَهَا اَحَدٌ فَزادَتْ فى مالِهِ. [ وسائل الشيعة، 6، 12 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: با پرداخت زكات از ثروت كسى كم نشده، همانطور كه با خوددارى از پرداخت آن ثروت كسى زياد نشده است.
بخش سوّم:
آثـار پـرداختن زكـات
عاقبت زكات ندادن
۱۸ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام: مَنَ مَنَعَ قيراطا مِنَ الزَّكاةِ فَلْيَمُتْ اِنْ شاءَ يَهُوديّا اَوْ نَصْرانّيا. [ وسائل الشيعه، 6، 18 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه باندازه يك قيراط [ قيراط واحدى براى سنجش الماس است و آن حدود دو گرم است.] از زكات واجب را نپردازد بايد به دين يهود يا نصارى بميرد.
رابـطه ايـمان و زكـات
۱۹ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: مَـنْ مَنَعَ قيـراطا مِـنَ الزَّكـاةِ فَلَيْسَ بِمُـؤمِنٍ وَلا مُسْـلِمٍ وَهُـوَ قَـوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: رَبِّ ارْجِعُـونِ لَعَـلِّى اَعْمَلُ صالِحا فِيما تَرْكْـتُ. [ همان، 18 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه به وزن يـك قيـراط از زكات واجـب را نـپردازد مـؤمن و مسـلمان نـيست و مصـداق فـرموده خـداست (كه بنده بعد از مرگ مى گـويد:) خـدايا مـرا بـرگردان تـا بعـدها كـار شـايسته انجـام دهـم.
زكات و مسلمانى
۲۰ عَنْ عَلىٍّ عليه السلاماَنَّهُ قالَ: اَلْماعُونُ الزَّكاةُ المَفْرُوضَةُ، وَمَانِعُ الزَّكاةِ كَآكِلِ الرِّبا، وَ مَن لَمْ يُزَكِّ مالَهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ. [ بحارالأنوار، 96، 29 .]
على عليه السلام فرمود: مقصود از ماعون [ برگرفته از آخرين آيه سوره ماعون: «ويمنعون الماعون» (ماعون را نمى پردازند) نام سوره نيز از همين كلمه گرفته شده است.] (در قرآن) زكات واجب است، بازدارنده زكات همانند رباخوار است، كسى كه زكات مالش را نپردازد مسلمان نيست.
پشيمانى بى‌ثمر
۲۱ عَنْ اَبى بَصيرٍ قالَ: سَمِعْتُ اَباعَبْدِاللّهِ عليه السلاميَقُولُ: مَنْ مَنَعَ الزَّكاةَ سَأَلَ الرَّجْعَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجلَّ: رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلّى اَعْمَلُ صالِحا فِيما تَرَكْتُ. [ وسائل الشيعه، 6، 14 .]
ابوبصير گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: كسى كه از پرداخت زكات خوددارى كند هنگام مرگ تقاضاى برگشت به دنيا خواهد كرد و او مصداق فرموده خداست كه: خدايا مرا به دنيا برگردان شايد بعدها كار شايسته انجام دهم. (يعنى زكات خود را بپردازم).
زكات و بركت
۲۲ قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اِذا مُنِعَتِ الزَّكاةُ مَنَعَتِ الاَْرْضُ بَرَكاتِها. [ وسائل الشيعه، 6، 14 .]
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه از پرداخت زكات خوددارى شود، زمين بركاتش را باز خواهد داشت.
زكات و بروز فقر
۲۳ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام : ... وَاِذا مُنِعَتِ الزَّكاةُ ظَهَرَتِ الْحاجَةُ [ اصول كافى، 1، 448، ح 3 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: ... هنگامى كه زكات پرداخت نشود فقر و نياز بروز خواهد كرد.
ترك زكات و بلا
۲۴ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: إنَّ اللّهَ لَـيَدْفَعُ بِمَنْ يُصَـلّى مِنْ شيعَتِـنا عَـمَّنْ لايُصَـلّى مِـنْ شيعَتِنا وَلَوْ اَجْمَعُوا عَلى تَرْكِ الصَّلاةِ لَهَلَكُوا، وَإنَّ اللّهَ لَيَدْفَعُ بِمَنْ يُزَكّى مِنْ شيعَتِنا عَمَّنْ لايُزَكّى وَلَوْ أَجْمَعُوا عَلى تَـرْكِ الـزَّكاةِ لَهَلَكُوا. [ اصول كافى، 2، 451 ح 1 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند بواسطه نمازگزاران شيعه بلا را از شيعيانى كه نماز نمى خوانند دفع مى كند، و اگر همه نماز را ترك كنند هلاك خواهند شد. و خداوند بخاطر زكات پردازان شيعه بلا را از كسانى كه زكات نمى دهند دفع مى كند و اگر همه زكات را ترك كنند نابود خواهند شد.
زكات و پذيرش نماز
۲۵ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: ثَمانيَةٌ لاتُقْبَلُ مِنْهُمْ صَلاةٌ، مِنْهُمْ مانِعُ الزَّكاةِ. [ وسائل الشيعه، 6، 16 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز هشت گروه پذيرفته نمى شود، يكى از آنان كسانى اند كه از پرداخت زكات خوددارى مى كنند.
سـزاى مانع الزكات
۲۶ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: اِذا قامَ الْقائِمُ اَخَذَ مانِعَ الزَّكاةِ فَضَرَبَ عُنُقَهُ. [ وسائل الشيعه، 6، 20 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: وقتى كه قائم آل محمّد عليه السلام قيام كند مانع الزكاة (كسى كه اهل پرداخت زكات نيست) را گرفته گردنش را مى زند.
عـاقبت زكات ندادن
۲۷ عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه السلاماَنَّهُ قالَ: ما مِنْ عَبْدٍ مَنَعَ مِنْ زَكاةِ مالِهِ شَيْئا اِلاّ جَعَلَ اللّهُ ذلِكَ يَوْمَ الْقيامَةِ ثُعْبانا مِنْ نارٍ مُطَوَّقا فى عُنُقِهِ يَنْهَشُ مِنْ لَحْمِهِ حَتّى يَفْرَغَ مِنَ الْحِسابِ وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ» يَعْنى ما بَخِلُوا بِهِ مِنَ الزَّكاةِ. [ همان، 11 .]
امام باقر عليه السلام فرمود: بنده اى كه از پرداخت مقدارى از زكات واجب خوددارى كند خداوند روز قيامت آن مال را بصورت اژدهايى از آتش قرار مى دهد كه در گردن آن شخص پيچيده و گوشت او را مى درد، تا اينكه از حسابرسى آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است كه فرمود: آنچه را بخل ورزيدند، روز قيامت طوق گردنشان خواهد شد. (يعنى آنچه از زكات ندادند)
ريـشه فقر و گرسـنگى
۲۸ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: اِنَّما وُضِعَتِ الزَّكاةُ اِخْتِبارا لِلاَْغْنياءِ وَمَعُونَةً لِلْفُقَراءِ، وَلَوْ اَنَّ النّاسَ أدُّوا زَكاةَ اَمْوالِهِمْ ما بَقِىَ مُسلِمٌ فَقيرا مُحْتاجا وَلاَسْتَغْنى بِما فَرَضَ اللّهُ لَهُ، وَاِنَّ النّاسَ ما افْتَقَرُوا وَلا احْتاجُوا وَلا جاعُوا وَلاعَرَوْا اِلاّ بِذُنُوبِ الأَغْنِياءِ وَحَقيقٌ عَلَى اللّهِ تَبارَكَ وَتَعالى اَنْ يَمْنَعَ رَحْمَتَهُ مِمَّنْ مَنَعَ حَقَ اللّهِ في مالِهِ. [ وسائل الشيعه، 6، 4 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: زكات قرار داده شده تا آزمايش ثروتمندان و كمك به فقرا باشد، اگر مردم زكات اموال خود را بپردازند هيچ مسلمان نيازمندى باقى نمى ماند و با آنچه كه خدا واجب كرده بى نياز مى گردد و مردم فقير و محتاج و نيازمند و گرسنه و برهنه نمى شوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان شايسته است كه خداوند رحمت خود را از كسانى كه حق خدا را در ثروت خود ادا نكنند باز دارد.
بخيل حقيقى
۲۹ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: لَيْسَ الْبَخيلُ مَنْ اَدّى الزَّكاةَ الْمَفْرُوضَةَ مِنْ مالِهِ، وَاَعْطَى النائِبَةَ فى قَوْمِهِ، اِنَّمَا الْبَخيلُ حَقُّ الْبَخيلِ مَنْ لَمْ يُؤَدِّ الزَّكاةَ الْمَفْرُوضَةَ مِنْ مالِهِ، وَلَمْ يُعْطِ النائِبَةَ فى قَوْمِهِ وَهُوَ يُبَذِّرُ فيما سَوى ذلِكَ. [ وسائل الشيعه، 6، 21 .]
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه زكات واجب مالش را بپردازد و براى گرفتاريهاى بستگان خود خرج كند بخيل نيست. همانا بخيل حقيقى كسى است كه زكات واجب مالى خود را نپردازد و در راه رفع مشكلات بستگان خويش خرج نكند در حالى كه در موارد ديگر افراط و اسراف مى كند.
انـواع دزدهـا
۳۰ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: اَلسُّراقُ ثَلاثَةٌ: مانِعُ الزَّكاةِ، وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ، وَ كَذلِكَ مَنْ اِسْتَدانَ وَ لَمْ يَنْوِقَضائَهُ. [ ميزان الحكمة، 4، 221 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: دزدان سه نوع اند: مانعين زكات، كسانى كه مهريه زنان را حلال مى شمارند (و نمى دهند)، و كسى كه قرض مى كند ولى قصد پرداخت ندارد.
بخش چهارم:
مـوارد و مصرف زكـات
زكاتهاى واجب
۳۱ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: وَضَعَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آلهالزَّكاةَ عَلى تِسْعَةِ اَشْياءَ: اَلْحِنْطَةِ وَالشَّعيرِ وَالتَّمْرِوُالذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالاْءبِلِ وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ وَعَفى رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله عَمّا سَوى ذلِكَ. [ وسائل الشيعه، 6، 34 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آلهبر نُه چيز زكات قرار داد: گندم، جو، خرما، كشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند و غير از اينها را بخشيد.
زكات گيرندگان
۳۲ عَنْ سُماعَةَ قَالَ: سَألتُهُ [اَباعَبداللّه] عَنِ الزَّكاةِ لِمَنْ يَصْلَحُ اَنْ يَأْخُذَها؟ فَقالَ: هِىَ لِلَّذى وَاللّهِ فى كِتابِهِ «لِلْفُقَراءِ وَالْمَساكينِ وَالعامِلينَ عَلَيها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فى الرِّقابِ وَالغارِمينَ وَفى سَبيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبيلِ فَريضةً مَنَ اللّهِ». [ توبه، 60] [ بحارالأنوار، 96، 56 .]
سماعة گويد: از امام صادق سؤال كردم چه كسى شايسته است كه زكات بگيرد؟ فرمود: به خدا قسم، زكات براى آنان است كه در كتاب او (قرآن) نامشان بيان شده است: فقراء، بيچارگان، جمع آورندگان آن، كسانى كه با گرفتن زكات قلبهايشان نسبت به اسلام نرم مى شود، در (آزادى) بندگان، بدهكاران، راه خدا و كسى كه در راه مانده است. اينها تكليف واجب از سوى پروردگار است.
زكـات و تـأمـين معاش ديـگران
۳۳ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قالَ: قُـلْتُ لاَِبى عَـبْدِاللّهِ: عَيـالُ الْمُسْـلِمينَ اُعْطـيهِمْ مِنَ الـزَّكاةِ فَـاشْتَـرى لَهُمْ مِنْها ثيابا وَ طَعاما وَ أَرى اَنَّ ذلِكَ خَيْرٌ لَهُمْ، فَقالَ: لابَـأْسَ. [ همان، 60 .]
يونس بن يعقوب مى گويد: به امـام صـادق عليه السلامگفتم: به خانواده مسلمانان از زكات مى پردازم براى آنان از زكات لباس و غذا مى خرم و چنين مى پندارم كه اين براى آنان خير و مصلحت است امام عليه السلام فرمود: مانعى نـدارد.
زكــات براى درماندگان
۳۴ قالَ رَسُولُ اللّهِ عليه السلام: لاتَحِلُّ الصَّدَقَةُ لِغَنىٍّ وَلالِذى مِرَّةٍ سَوىٍّ وَلالِمُتَحَرِّفٍ، وَلالِقَوىٍّ، قُلْتُ: ما مَعنى هذا؟ قالَ: لايَحِلُّ أَنْ يَأْخُذَها وَهُوَ يَقْدِرُ عَلى اَنْ يَكُّفَ نَفْسَهُ عَنْها. [ همان، 66 .]
رسـول اكـرم صلى الله عليه و آله فرمود: صدقه [و زكات ]براى ثروتمند و كسى كه عاقل و تندرست است و كسى كه شغل و حرفه اى دارد حلال نيست. گفتم: معناى اين حرف چيست؟ فرمود: روا نيست كه صدقه و زكات بگيرد در حالى كه مى تواند از آن استفاده نكند.
زكات بستگان
۳۵ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام اَنَّهُ قالَ: خَمْسَةٌ لايُعْطَوْنَ مِنَ الزَّكاةِ: اَلْوَلَدُ وَالْوالِدانِ وَالْمَرْأَةُ وَالْمَمْلُوكُ لاَِنَّهُ يُجْبَرُ عَلَى النَّفَقَةِ عَلَيْهِمْ. [ بحارالأنوار، 96، 64 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: به پنج گروه زكات پرداخت نمى شود: فرزند، پدر و مادر، همسر و بنده (كنيز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجب النفقه اند)
بخش پنجم:
ساير زكاتـهاى واجـب
زكـات فـطره و مـرگ
۳۶ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: اَلفِطْرَةُ واجِبَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ، فَمَنْ لَمْ يُخْرِجْها خيفَ عَلَيْهِ الفَوْتُ، فَقيـلَ لَهُ: وَمَا الْفَوْتُ؟ قـالَ: اَ لْمَوْتُ. [ همان، 109 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: زكات فطره بر هر مسلمانى واجب است، كسى كه آنرا نپردازد بيم آن مى رود كه فوت شود. پرسيدند فوت چيست؟ فرمود: مـرگ.
تكميل زكـات
۳۷ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ آبائِهِ عليهم السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله : مَنْ اَدّى زَكاةَ الفِطْرِ عَمَّ اللّهُ لَهُ ما نَقَصَ مِنْ زَكاتِهِ. [ بحارالأنوار، 96، 105 .]
امام هفتم بنقل از اجدادش نقل كرده كه: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه زكات فطره را بپردازد، خداوند كمبود زكات واجب او را تكميل مى كند.
زكات همگانى
۳۸ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: فى قَوْلِهِ: «وَاَوْصانى بِالصَّلاةِ والزَّكاةِ [ مريم، 31] » قالَ: زَكاةُ الرُّؤُوسِ لاَِنَّ كُلَّ النّاسِ لَيْسَتْ لَهُمْ اَمْوالٌ، وَاِنَّما الفِطْرَةُ عَلَى الْفَقيرِ وَالْغنىِّ وَالصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ. [ بحارالأنوار، 96، 104 .]
امام صادق عليه السلام در فرموده خداوند از قول حضرت عيسى «و مرا به نماز و زكات سفارش كرد» فرمود: منظور زكات سرانه (فطره) است چون همه مردم ثروت ندارند (تا زكات سال بر آنان واجب شود و امّا زكات فطره بر فقير و ثروتمند و كوچك و بزرگ واجب است.
تكميل روزه
۳۹ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: اِنَّ مِنْ تَمامِ الصَّوْمِ اِعْطاءُ الزَّكاةِ يَعْنِى الْفِطْرَةَ، كَما اَنَّ الصَّلاةَ عَلَى النَّبِى صلي الله عليه و آلهمِنْ تَمامِ الصَّلاةِ، لاِنَّهُ مَنْ صامَ وَلَمْ يُؤَدِّ الزَّكاةَ فَلا صَوْمَ لَهُ اِذا تَرَكَها مُتَعَمِدّا. [ وسائل الشيعه، 6، 221 .]
امـام صـادق عليه السلام فرمـود: تكمـيل روزه به پرداخـت زكات فطره اسـت، هــمانطور كه صلوات و درود بر پيامبر (در تشهّد) تكميل نمـاز است، زيـرا كـسى كه روزه بگـيرد ولى عمدا زكات را نپردازد روزه اى براى او نيست. (يعـنى روزه اش پذيرفـته نمى شـود).
زكات اعضاء
۴۰ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: عَلى كُلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِكَ زَكاةٌ واجِبَةٌ لِلّهِ عزَّوَجَلَّ، بَلْ عَلى كُلِ شَعْرَةٍ، بَلْ عَلى كُلِّ لَحْظَةٍ! فَزَكاةُ الْعَيْنِ اَلنَّظَرُ بِالْعِبْرَةِ وَالغَضُّ عَنِ الشَّهَواتِ وَما يُضاهيها، وَزَكاةُ الْأُذُنِ اِسْتِماعُ الْعِلْمِ وَالْحِكْمَةِ وْ الْقُرْآنِ. [ بحارالأنوار، 96، 7 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: به هر يك از اعضاى تو زكاتى واجب براى خدا در عهده توست، بلكه بر هر مويى بلكه بر هر نگاهى (زكاتى بر عهده دارى) زكات چشم نگاه با عبرت و چشم پوشى از شهوات و امثال آن است، و زكات گوش، گوش كردن به علم و حكمت و قرآن است.
