تشبیه زن به کشتزار، دیدگاه اسلام و زرتشتی‌گری

قرآن بارها از زنانی بسیار به عنوان الگوی بشریت یاد کرده است. از آن جمله آیاتی متعدد درباره‌ی مریم مقدس و آسیه همسر فرعون(سلام الله علیهما) و دیگر بانوان، که به خوبی نشانگر این است که از نگاه اسلام، راه رسیدن به والاترین مراتب انسانیت برای زنان نیز مهیا است[۱]. اما در این میان آیه‌ای از آیات قرآن توجه بسیاری را به خود جلب کرده است: «نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ[بقره/ ۲۲۳] زنان شما كشتزار شمايند، پس از هر سو و هر وقت كه خواستيد به كشتزار خود درآييد و از پیش براى خود(توشه‌ی آخرت) بفرستيد و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه او را ملاقات خواهيد كرد و مؤمنان را بشارت ده». ممکن است گفته شود که اسلام در این آیه از قرآن به زنان توهین نموده، آنان را تحقیر کرده است. در پاسخ باید گفت که این آیه نه تنها توهین به زن نیست، بلکه در حقیقت تمجید از مقام زن است. بدین صورت که این آیه اشاره دارد به این نکته که «زن» بذر وجودیِ نوع بشر را پذیرفته و در حقیقت بستری برای بقای نسل انسان و امتداد تکامل معنوی و روحانی اوست.
آنچه قرآن بیان می کند حقیقت است، واقعیت است. قرآن اگر زن را به کشتزار تشبیه نموده، برای این است که در عالم واقع چنین است. زن بذر وجودِ انسان و انسانیت را در خود پذیرفته و می‌پروراند. در واقع کافی است این مسئله از بُعد نمادگرایی و معناگرایی بررسی گردد. به راستی واژه ی «حرث» به معنی کشتزار، در زبان قرآن نماد چیست؟ قران به عنوان کتابی الهی به دفعات از زبان و ادبیات نمادین بهره می برد. از جمله گیاه در قرآن نماد رشد و بالندگی است. خداوند درباره‌ی مریم مقدس (سلام الله علیها) می‌فرماید: «فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَنا[آل‌عمران/ ۳۷] پروردگار، نذر مادر مریم را به نیکوترین وجه پذیرفت و به بهترین صورت، نهال وجود مریم را پرورش داد». حال وقتی مریم به نهال(یا گیاه) تشبیه شده است، مطمئناً محل رشد و بالندگی او کشتزار است و این مکان، جایی به جز دامان مادر نیست. در نتیجه «حَرث» یعنی محل رشد و بالندگی، یعنی جایگاه رویش بذر وجودی انسان.

نکته‌ی قابل توجه این است که در آیین زرتشت نیز، زن نه تنها با کشتزار مقایسه شده است، بلکه زن پایین‌تر از کشتزار شمرده شده است! در اوستا، زن نیز مانند گله‌ی گاو و کشتزار و ... مورد عهد و پیمان قرار می‌گیرد و ارزش آن کمتر از ارزش معامله بر سر کشتزار است[۲]. همچنین در اوستا، وندیداد، فرگرد ۳، بند ۲۴ زمین نابارور به دختری نازا تشبیه شده است که تمایل بسیار به زاییدن و باروری دارد[۳]. گذشته از اینکه موبدان زرتشتی مدعی هستند که آیین زرتشت ارزشی بسیاری برای زمین‌های کشاورزی و زراعت قائل است، اما می‌بینیم که در این آیین، زن موجودی اهریمنی و پلید شمرده شده است[۴] و این یعنی ارزش زن بسی کمتر از ارزش کشتزار است.

پی‌نوشت:

[۱]. بنگرید به آیات متعدد از قرآن، چون سوره تحریم، آیه ۱۱-۱۲ / سوره هود، آیات ۶۹-۷۳ / سوره احزاب، آیه ۳۵ / سوره آل‌عمران، آیه ۳۵-۳۷ / سوره آل‌عمران، آیه ۴۲ و...
سيد محمدحسين طباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏‌ى مدرسين حوزه علميه قم،۱۴۱۷هـ.ق. ذیل آیات فوق
فضل بن حسن طبرسى، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲. ذیل آیات فوق
تفسير محیی الدین ابن عربى، بیروت: دار احياء التراث العرب، ۱۴۲۲هـ.ق. ذیل آیات فوق
[۲]. اوستا، به پژهش دکتر ج.دوستخواه، تهران: مروارید،۱۳۹۲. ج۲ ص۶۹۸
[۳]. جیمز دارمستتر، وندیدادِ اوستا، ترجمه دکتر موسی جوان، تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۴. ص۹۲
[۴]. در این زمینه اسنادی متعدد از متن اوستا و متون پهلوی وجود دارد که سابقاً به تفصیل بیان شد. برای مطالعه بیشتر بنگرید به «عقل زن در نگاه دين زرتشتي» و «برتری پسر بر دختر در دین زرتشتی» و...