آیا دیدگاه گاتها درباره آسمان، علمی است؟

 آسمان در نگاه متون عقیدتی دین زرتشتی (و حتی متن اوستا)، پوسته‌ای سنگی بر روی جهان است. سابقاً در زمینه‌ی نقد این باور، اسنادی ارائه شد[۱]. جالب است بدانیم که این باور که جنس آسمان از سنگ است -و در حقیقت آسمان، پوششی سنگی است که زمین را دربرگرفته- ریشه در گاتها (کهن‌ترین بخشِ اوستا) دارد.

در اوستا، گاتها، هات ۳۰ بند ۵ آمده است: «از این دو گوهر، دوستدار دروغ، بدتر رفتار برگزید. راستی (برگزید) پاک‌تر روان، آنکه از آسمان استوارتر جامه در بر کرده و کسانی که شادمانه با کردارهای آشکار اهورامزدا را خشنود کنند»[۲]. در واقع آنچه در این گفتار، به «آسمان» ترجمه شده است، واژه‌ی اوستایی asεnō است. امروزه زبان‌شناسان تردید ندارند که این واژه کهن، به معنی «سنگ» است. دکتر آبتین ساسانفر –که گرایشات زرتشتی‌گری و باستانگرایی ایشان مشهود است- در پژوهش خود پیرامون گاتها، نوشته‌اند که این واژه علاوه بر معنیِ «سنگ»، از این جهت به «آسمان» ترجمه شده است که در گذشته می‌پنداشته اند آسمان از سنگ است[۳].

استاد ابراهیم پورداود –پدر اوستاشناسی ایران، متوفای ۱۳۴۷- می‌گوید: «آسمان= اَسَن asan و هیئت دیگر آن اَشَن ašan، همچنین اَسمَن asman در اوستا و فرس هخامنشی همان است که در فارسی آسمان و در پهلوی نیز آسمان گوییم. اَسَن asan نیز در اوستا به معنی سنگ است». ایشان به مواردی متعدد از اوستا اشاره می‌کنند که در آن، این واژه به معنی سنگ به کار رفته است و همچنین به مواردی از کاربرد این واژه در مفهوم «آسمان» اشاره کردند. از جمله در یسنای ۴۲: ۳، فروردین یشت: ۲، وندیداد ۱۹: ۳۵ و... ایشان در ادامه می‌افزایند: «اَسَن asan اصلاً به معنی سنگ است، چون آسمان بسان سنگ آسیا پنداشته شده، از این رو چنین نامزد گردیده است. این واژه نیز به معنی سنگ در فارسی به جا مانده، آس گوییم... از همین واژه آمیزش یافته واژه‌های آسیاب و باداس و دستاس و پاداس»[۴]. این آسمانِ سنگی در گاتها با صفت xraōjdištәŋ به معنی «سخت و سفت‌ترین» معرفی شده است[۵]. همچنین واژه‌ی اوستایی vastè هم برای آن به کار رفته است که به معنی «دربرگرفته شدن» و «پوشیده شدن» است. که نشان می‌دهد این آسمان، پوششی سنگی بر تن دارد (یا اینکه آسمان سنگی هرآنچه زیر خود قرار دارد را پوشانده و دربرگرفته است[۶].

برخی از مترجمین گاتها نیز به وضوح، واژه‌ی «آسمان»در متن گاتها (هات ۳۰ بند ۵) را به «صخره» یا «سنگ» ترجمه کردند. از جمله ترجمه دکتر نیما فرمین و فرامرز دادرس که چنین آمده است: «از این دو گوهر آغازین همزاد، دروندان بدترین کردار را برمی‌گزینند، پیروان راه راستی، پاک‌ترین منش راستی را، ای اهورا، اینان جامه‌ای از سخت‌ترین سنگ‌ها بر تن ‌می‌کنند، و با کردار نیک و فراگیری آیین مینوی تو را خشنود می‌کنند»[۷]. همچنین در ترجمه پروفسور پرادز شروو (استاد دانشگاه هاروارد، و یکی از برترین اوستاشناسان حال حاضر جهان) آمده است: «در گزینش میان این دو الهام، شما که تحت تسلط دروغ هستید، بدترین را پدید خواهید آورد. زندگی‌بخش‌ترین الهام، که در سخت‌ترین صخره‌ها مستور است، برپاداشتن نظم کیهانی را برمی‌گزیند و هر کسی که با اعمال راستین خود به اهوره مزدا بسیار نیکی کند»[۸].

بنا بر متن اوستا (و مخصوصاً بخش گاتها، که کهن‌ترین بخش اوستا هست)، این آسمان سنگی توسط اهورامزدا در بالا (و جدا از زمین) نگه داشته شده است[۹]

پی‌نوشت:

[۱]. بنگرید به «نگاهی به آسمان؛ عجایبی از نوشته‌های زرتشتی»
[۲]. ابراهیم پورداود، گاتها کهن‌ترین بخش اوستا، تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۴. ص ۴۵۲
[۳]. آبتین ساسانفر، گاتها سروده‌های اشو زرتشت، تهران: انتشارات بهجت، ۱۳۹۱. ص ۱۹۷
[۴]. ابراهیم پورداود، یادداشتهای گاتها، تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۱. ص ۸۲
[۵]. آبتین ساسانفر، گاتها سروده‌های اشو زرتشت، تهران: انتشارات بهجت، ۱۳۹۱. ص ۱۹۷-۱۹۴
ابراهیم پورداود، یادداشتهای گاتها، تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۱. ص ۸۲
[۶]. آبتین ساسانفر، همان، ص ۱۹۷ ؛ ابراهیم پورداود، ۱۳۸۱: ۸۲
[۷]. نیما فرمین و فرامرز دادرس، سرودهای مینوی زرتشت، پاریس: انتشارات فرهنگ ایران، ۲۰۱۲. ص ۱۹
[۸]. گاتها، به ترجمه پرادز شروو، هات ۳۰ بند ۵
[۹]. اوستا، پژوهش دکتر ج. دوستخواه، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۹۱. ج ۱ ص ۴۰۶
ames Darmesteter,The Zend Avesta, From The Sacred Books of The East, Translated By Various Oriental Scholars, Oxford, At the Clarendon Press, 1883, VOL.‎‎ XXIII , p.‎180
عباس شوشتری، گاتها سروده‌های زرتشت، تهران: انتشارات فروهر، ۱۳۷۹. ص ۱۲۹