پرسش
یکی از دلایل منکران معاد شبهه اعاده معدوم است، اعاده معدوم و رابطه آن با معاد چیست؟
..
پاسخ اجمالی
اعاده معدوم، از شبهه‌هایى است که درباره معاد مطرح شده و به معناىش این است که خداوند چیزى را که نابود کرده است، دوباره به وجود بازگرداند. حکما معتقدند، اعاده معدوم بعینه محال است و بازگرداندن آنچه که نابود گشته، (با همه ویژگىهاى وجودىاش از جمله زمانی که در آن جای داشته است) به وجود، ممکن نیست و براى اثبات مدّعاى خویش دلایلى آوردهاند؛[1] از جمله این‌که اگر معدوم با همه ویژگی‌هاى خود دوباره به وجود آید، آنچه به وجود آمده است، عین معدوم خواهد بود و لازم می‌آید که میان شىء و خود آن شىء، عدم فاصله گردد و این محال است.[2]
هر چند عده‌ای از متکلمین اعاده معدوم را مانند حکما محال شمرده‌اند، ولى بیشتر آنان، آن‌را جایز دانسته‌اند،[3] و این بدان سبب است که پنداشته‌اند معاد، همان اعاده معدوم بعینه است و ناممکن دانستن آن، به معناى انکار معاد است.[4]
امّا این نادرست است؛ زیرا انسان با مرگ نابود نمی‌شود؛ بلکه پاى به مرحله‌اى دیگر می‌گذارد. بیشتر متکلمان امامیه و حکما معتقدند که اجزاى بدن نابود نمی‌شوند و خداوند در قیامت، پاره‌هاى پراکنده را دوباره گِرد هم می‌آورد. قرآن در پاسخ به کسانى که متلاشى شدن بدن را دلیل انکار معاد می‌دانند، می‌فرماید: «ملک الموت که خدا او را براى مرگ شما گمارده است، روح شما را نگاه می‌دارد».[5] این پاسخ، نشان می‌دهد که حقیقت و شخصیّت انسان، روح او است که با مرگ بدن، نمی‌میرد و باقى می‌ماند.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. برای آگاهی از دیدگاه ملاصدرا؛ ر.ک: «اعاده معدوم»، سؤال ۴۲۳۵۱.
[2]. فیاض لاهیجى، گوهر مراد، ص 606، تهران، نشر سایه، چاپ اول، 1383 ش؛ طباطبایی، محمد حسین، تحقیق، سبزواری، عباسعلی، نهایة الحکمة، ص 32، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ شانزدهم، 1422ق.
[3]. ر.ک: فیاض لاهیجى، گوهر مراد، ص 606.
[4]. طباطبایی، محمد حسین، نهایة الحکمة، ص 33.
[5]. «قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ»، سوره سجده، آیه 11.
[6]. طباطبایى سید محمد حسین المیزان فى تفسیر القرآن، ج 13، ص 210، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417 ق؛ ر.ک: پژوهشکده تحقیقات اسلامى، فرهنگ شیعه، ص 84، قم، زمزم هدایت، چاپ دوم، 1386 ش؛
