امشب اولين شب از ليالي قدر است شبهاي بسيار پرقيمتي است علاوه بر اينكه امشب شب جمعه است.
 
براي رسيدن به كمال مقصود و درك ليلة القدر و قضاي حوائج شرط اول توبه از گناهان است. در قرآن كريم سخن از توبه فراوان آمده است و كاربرد كلمة توبه و حقيقت توبه بسيار گسترده است. در قرآن كريم توبه حقيقتي است كه همة ارزشهاي ما رهين آن است. توبه يعني بازگشت.
 
در قرآن دو توبه داريم؛ يك توبة بندة خدا و يك توبة خدا (جلّ و اعلي) . توبة بندة خدا يعني بازگشت به خدا و به فطرت و به پاكي؛ يعني به آنچه كه خدا انسان را براي آن آفريده است.
 
مراحل توبه
 
اگر توبه بخواهد تحقق پيدا كند، بايد اين مراحل را طي كند؛ اول از گناه و انحراف نادم و پشيمان باشد؛ از خوردن حرامها ، از گفتن گناهان پشيمان، از شنيدن گناهان. آنچنان پشيمان باشد كه گناهي كه براي آن لذت داشت براي او نفرت آور شود. اين حالت روحي و دروني بايد براي تائب پيش بيايد تنها استغفار و پشيماني نيست، اين ندامت بايد آنچنان روان را تحت تأثير قرار دهد كه انسان تفكرش عوض شود.
 
حال كه اين تنفر پيدا شد در عين حال آنرا تدارك كند، اگر مال حرام است جبران كند، اگر سخن گناه است جبران كند، توبه كند و درون خودش را صاف كنند و اگر كسي را گمراه كرده برود و او را هدايت كنند.
 
اگر گناه سرّي بود در سرّ و باطن خودش را درست كند و اگر گناه ظاهري بود در ظاهر خودش را درست كند؛ مثلاً اگر مي­گفتند نماز بخوان و او مي­گفت نخواندم الان بايد برود و بگويد كه اشتباه كردم چون خود اين پاكي است و يك مرحله از تكميل توبه است و قرآن كريم دنبال اصلاح تبيين دارد. «الّا الذين تابوا و اصلحوا و بيّنوا»(1)
 
بنابراين معني توبه انسان و بازگشت او به خدا اين است. اگر نسبت به ولايت ضعيف بوده و ارادتش به حضرت علي (ع) و صديقه كبري (س) و امام عصر (ع) ناقص بوده اين ارادت را بيشتر كند. مخصوصاً نسبت به امام زمان. دعاي فرج را بيشتر بخواند و تضرع به او بكند. اينها مراحل توبه است تا او واقعاً تائب باشد.
 
توبة خدا
 
توبة بنده «تاب إلي الله» توبه خدا «تاب الله علي العبد» يعني توبة بنده توبة به سوي خداست. بازگشت به سوي خداست. توبة خدا بازگشت بر بندة خداست. يعني چه بازگشت؟ توبه در اينجا به معناي پذيرفتن توبه است.
 
توبة خدا يعني توفيق توبه به ما دادن و وسايل را فراهم كردن. بعضي از عرفا كلماتي چنين دارند و مي­گويند توبة عبد ظهور توبة خداست زيرا اساس توبة خداست، ظهور توبة خدا اين است كه انسان توبه كند.
 
حال اين توبه خدا از كجا برخاسته است؟ توبه انسان از ندامت آدمي است از زشتي كه انجام داده و او را زيانبار كرده است. اما توبة خداوند رحمت اوست. لذا در قرآن كريم توبة خدا با رحمت توأم است. «و الله هو التواب الرحيم»(2) تواب پذيرفتن توبه و قبول كردن اوست.
 
حالا اين توبه به انسان چه مي­كند؟ خدا توبه را توفيق داد و ما توبه كرديم، توبه چه مي­كند؟ توبه انسان را به خدا اميدوار مي­كند و انسان را به راه مي­آورد و لطف خدا را شامل مي­كند و توبه انسان را با اسماء الحسني هماهنگ مي­كند. با توبه هدف خلقت تأمين مي­شود و راه درست را پيدا مي­كند. حديثي است از پيامبر اكرم (ص) در اينكه چگونه انسان را تشويق به توبه مي­كند كه در كتاب توبة محجة البيضاء فيض كاشاني است:
 
قال رسول الله (ص) : «لله أشد فرحاً بتوبة عبده المؤمن من رجل نزل في أرض دويه مهلكة معه راحلته عليها طعامه و شرابه فوضع رأسه فنام نومه فاستيقظ و قد ذهبت راحلته فطلبها حتي ادركه العطش ثم قال ارجع إلي مكاني الذي كنت فيه فأنام حتي أموت فوضع رأسه علي ساعده ليموت فاستيقظ و عنده راحلته و عليها زاده و طعامه و شرابه فالله أشد فرحاً بتوبة العبد المؤمن من هذا براحلته عنده عليها زاده»(3)
 
 پيامبر اكرم (ص) فرمود: خدا آنچنان از توبة انسان خوشحال مي­شود ـ البته نه خوشحالي از جنس ما بلكه متناسب با ذات خود ـ که خدا خوشحال­تر است به توبة انسان از آدمي كه در يك زمين بي­آب و علف پياده شده، شتر و اسبي كه او سوار شده با او هست در حاليكه طعام و آبش در خورجين آنست. اين آدم در اين بيابان بي­آب و گياه خوابش برده اما وقتي از خواب بيدار مي­شود مي­دبيند مركبش رفته و آب و غذايي نيست. هوا گرم است. بلند شده و دنبال مركب مي­گردد تا آنرا پيدا كند اما هر چه مي­دود آنان را پيدا نمي­كند. حرارت بالا گرفته و عطش و گرسنگي زياد مي­شود و اضطراب او بالا مي­گيرد و سرانجام نا اميد مي­گويد همان جايي كه خوابيده بودم مي­روم و مي­خوابم تا مرگم فرا رسد.
 
برمي­گردد به همان جايي كه شترش را گم كرده و سرش را روي آرنج دستش گذاشته و مي­خوابد. اما وقتي بيدار مي­شود با کمال ناباوري مي­بيند شترش برگشته و نزد اوست و آب و غذا فراهم است.
 
انسان در اين جريان چقدر لذت مي­برد و خوشحال مي­شود چراکه همه چيز او دوباره تأمين شد. حال رسول اكرم (ص) مي­فرمايد: «فالله أشد فرحاً بتوبة العبد المؤمن من هذا براحلته عنده عليها زاده» يعني خداي متعال از توبة انسان گناهكار بيش از اين لذت مي ­برد. اين معناي توبه است و خداوند چقدر توبة جوان را دوست دارد! چراکه توبة انسان را كمال مي­بخشد و از خطا جاوگيري مي­كند. انسان بايد حال توبه و استغفار را داشته باشد حال بزرگان ما چطور توبه مي­كردند، چه نيکو است به مناجات بزرگان گوش جان بسپاريم:
 
«إلهي البستني الخطايا ثوب مذلتي»(4) خدايا اين خطاها لباس ذلت به من پوشانده «و جللني تباعد منك لباس مسئلتي» دوري از تو لباس مسكنت و بدبختي بر من پوشانده است. «امات قلبي عظيم جنايتي» گناهانم دل مرا ميرانده، ديگر دل من دل زنده­اي نيست، «فأحيي بتوبة منك» خدايا من اعتراف دارم كه چنين شدم ولي تو مرا با توبه­ زنده كن «توبة منك» به توبه­اي از تو يعني تو برگرد بر من، يعني توبه مرا بپذير «يا أملي» اي آرزوي من «و بغيتي» اي هدف من «و سؤلي و منيتي» اي خدايي كه از تو سؤال مي­كنم «فبعزتك ما أجد لذنوبي غافراً» خدايا من غير از تو كسي را ندارم. توبه با توجه به امام زمان (ع) است.
 
 
 
منابع
 
 
 
1 . بقره: 160.
 
2. بقره: 37.
 
3 المحجه البيضاء ، ج7 ، ص8 ؛ و الطرائف، ج2، ص 323.
 
4 قسمتي از مناجات تائبين