موضوع :محشر صحنه عرضه انسان به خداوند
 
 هفت موطن در قيامت داريم که موطن اول آن محشر است . محشر صحنة عرضه انسان به خداوند است. كساني­كه وارد محشر مي­شوند افراد مختلفي هستند بعضي وارد بهشت مي­شوند و بعضي به راحتي وارد جهنم مي­شوند و بعضي ديگر زنداني مي­شوند و در زندان اگر مشكلات حل شود وارد بهشت مي­شوند.
 
 آيه­هاي مباركة سورة فاطر در اين باب چنين مي­فرمايد:
 
«ثُمَ أوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اِصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وً مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْراتِ بَاِذْنِ اللهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِير. جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَا يُحَلَّوْنَ فِيها مِنْ اَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤلُؤاً وَ لبَاسُهُمْ فِيهَا حَرير. قَالُوا الْحَمْدُ لله الّذي اذهب عنّا الحزن انّ ربّنا لغفور شكور»(1)
 
اين آيات راجع به امت اسلام است. مي­فرمايد امت اسلام سه گروه هستند:
 
1ـ سابقين بالخيرات هستند كه اوليا هستند مثل امام و ولي خدا.
 
2ـ سعي مي­كنند گناه نكنند و تزكيه مي­كنند و «سابق بالخيرات» هستند.
 
3ـ دور خود مي­چرخند. يك ثواب مي­كنند يك گناه. يك غيبت يك كار خير اينها «ظالم لنفسه» هستند.
 
اين سه دسته را ملاحظه مي­فرماييد كه اكثر اين احاديث اين است كه من چكيده­اي را كه صحيح­تر است مي­گويم. «ثُمَ أوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اِصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا»
 
«ما قرآن را ارث داديم به كساني كه برگزيديم از امت خودمان كه امت محمد (ص) هستند. حال اين امت پيامبر بر اين تفسيري كه عرض مي­كنم سه دسته هستند «ظالم لنفسه» عده­اي هستند كه ظلم مي­كنند به خودشان در کتاب در معاني الاخبار روايت از امام صادق (ع) است كه با سند ذكر شده که حضرت در جواب سوال از معناي آية شريفه مي­فرما يند :
 
« ... فقال (ع) : الظالم يحوم حوم نفسه و المقتصد يحوم حوم قلبه و السابق يحوم حوم ربه عزّ و جلّ»(2)
 
«الظالم لنفسه يحوم حوم نفسه» يعني دور خودش مي­چرخد. مؤمن است. نمازخوان است ولي يك گناه مي­كند و يك ثواب مي­كند همينطور دور خودش مي­چرخد؛ مثلش حکايت مجنون است: روزي مجنون مي­خواست به خانة ليلي برود. مجنون سوار شتر شد و شتر بچه­اي داشت و بچه شتر را در طويله گذاشت و بعد با شتر به خانة ليلي رفت وقتي كه مي­رفت اين شتر برمي­گشت به طرف طويله و مجنون هم در فكر عشق ليلي بود و نمي­فهميد كه اين شتر برگشت. دوباره او را به طرف خانه ليلي مي­برد ولي دوباره شتر به سمت طويله برمي­گشت.
 
همچو مجنون‏اند و چون ناقه‏اش يقين           مي‏كشد آن پيش و اين واپس به كين‏
 
ميل مجنون  پيش   آن   ليلي    روان           ميل    ناقه    پس   پي   كره   دوان‏
 
يك دم ار مجنون ز خود  غافل    بدي             ناقه   گرديدي    و    واپس   آمدي ...
 
گاهي خود مجنون مي­چرخيد و گاهي شتر مي­چرخيد. بالاخره از صبح تا شب و شب تا صبح رفت آخرش جاي اولش بود.
 
فهم كردي زو كه غافل گشت و دنگ رو سپس  كردي  به  كره  بي‏درنگ‏
 
چون به خود باز آمدي ديدي  ز  جا   كاو سپس رفته ست بس فرسنگ‏ها
 
در  سه   روزه   ره   بدين    احوالها              ماند    مجنون   در   تردد    سالها(3)
 
 اين بيان حال همان افرادي است که با تعبير «ظالم لنفسه» آمده است و حضرت صادق (ع) نيز آنرا اين چنين بيان مي­كند که دور خودش مي­چرخد. انسان هفتاد سال عمر كند اما در همة طول عمرش دور خودش مي­چرخد بدون اينکه کارنامه و پرونده­اي بارور داشته باشد. تعبير ديگر را ابي الدرداء از پيغمبر اكرم (ص) نقل كرده که فرمود: «الظالم لنفسه يحبس»(4) آن كسي كه نسبت به خود ظالم است محبوس است و به هيچ نقطه­اي نمي­رسد.
 
حال آن دو دستة ديگر: «المقتصد يحوم حوم قلبه» قرآن كريم مي­فرمايد: « وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ...» و امام صادق (ع) اين چنين توضيح مي­فرمايند که : انسان مقتصد دور خودش نمي­چرخد بلکه دور قلب و دور دلش مي­چرخد. «يحوم حوم نفسه» نفس جاده است و انسان مقتصد در مسير دل و فطرت خودش حرکت مي­کند. يك بار انسان مي­گويد كه چطور رضاي نفس خود را بدست آورم و يك بار مي­گويد چكار كنم كه خودم را درست كنم اين «مقتصد» است.
 
اما گروه سوم: «السابق يحوم حوم ربّه عزّ و جلّ»(5) اين گروه افراديند كه مسابقه در خيرات دارند و در مسير تکامل پرواز مي­کنند و هيچ معطلي ندارند و به محض ورود به بهشت و برزخ در شرايط عالي قرار مي­گيرند. « ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِير»(6) و بعد مي­فرمايد: «جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَا يُحَلَّوْنَ فِيها مِنْ اَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤلُؤاً وَ لبَاسُهُمْ فِيهَا حَرير...»(7)
 
آنهايي كه «ظالم لنفسه» هستند گرچه بالاخره وارد بهشت مي­شوند اما بعد از زندان­رفتنها و سختي کشيدنها. آنهايي كه مقتصد هستند نيز وارد بهشت مي­شوند اما آنهايي كه سابق بالخيرات وارد بهشتي مي­شوند که بسيار عالي است: «جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَا» تمام آن تزئين شده است و ديوارها و زمين حور و غلمان هم تزئين هستند. وقتي وارد شدند «لبَاسُهُمْ فِيهَا حَرير...»
 
لباسهايشان نرم و از جنس حرير است. وقتي به خودشان نظر مي­كنند مي­گويند: «الْحَمْدُ لله الّذي أذهب عنّا الحزن انّ ربّنا لغفور شكور»(8) حمد خدا را كه حزن را از دل ما برداشت و آنها مي­گويند حمد خدا را كه زندان و گرفتاري را از دل ما برداشت. ولي بعضي روايات هستند كه بعضي­ها كه گناهكارند آنقدر در زندان مي­مانند كه «حتي أدخل اجوافهم الحزن» يعني آن وقت كه وارد شدند آن حزن آنچنان مي­ماند كه حزن و غم تمام باطن و وجودشان را پر كند. در حديث پيامبر (ص) که ابي الدرداء نقل کرد حضرت (ص) در ادامه مي­فرمايد: «... و ظالم لنفسه يحبس في يوم مقداره خمسون ألف سنة حتي يدخل الحزن في جوفه ثم يرحمه فيدخله الجنة فقال رسول الله (ص) : الحمدلله الّذي اذهب عنّا الحزن الّذي أدخل أجوافهم في طول المحشر انّ ربّنا لغفورٌ شكورٌ قال شكر لهم العمل القليل و غفر لهم الذّنوب العظام»(9)
 
... و کسي که به خود ظلم مي­نمايد به مقدار يک روز که طولش پنجاه هزار سال است حبس مي­شود تا آنکه حزن در قلبش وارد شود ، آنگاه مورد رحمت قرار مي­گيرد و سپس وارد بهشت مي­شود و سپس رسول الله (ص) فرمود:
 
«الْحَمْدُ لله الّذي اذهب عنّا الحزن انّ ربّنا لغفور شكور»(10)
 
ان شاء الله كه خداوند به ما توفيق دهد كه بدون زندان و گرفتاري وارد بهشتش شويم.
 
 
 
 
 
[1] . سورة فاطر: 32 ـ 34
 
2. معاني‏الأخبار:104 /ح1 (باب معني الظالم لنفسه ... )
 
3. مثنوي‏معنوي، دفتر چهارم:623 (حکايت چاليش عقل با نفس همچون تنازع مجنون با ناقه ... )
 
4. بحارالأنوار:7/ 199 (باب 8- أحوال المتقين و المجرمين) و تفسيرفرات‏الكوفي: 349 (و من سورة فاطر ...)
 
5. معاني الاخبار، ص 104، باب معني الظالم لنفسه.
 
6. فاطر: 32
 
7. فاطر: 33
 
8. فاطر: 34
 
9. بحارالانوار، ج7، ص 199.
 
10. فاطر: 34.
 
11. كافي، ج3، ص 149.