رستگاري در قرآن واژه «فلاح»، به معناي رسيدن به نيک بختي و رستگاري است و از نظر مفهوم، به الفاظ فوز، نجاح، ظفر و سعادت بسيار نزديک است.در 40 آيه از قرآن کريم، از مشتقات واژه فلاح استفاده و حدود 30 نشانه از نشانه هاي رستگاران معرفي شده است که برخي از آنها عبارتند از: تقوا، صبر، ياد خدا، امر به معروف و نهي از منکر، توسل جستن، جهاد کردن در راه خدا، پرهيز کردن از شراب و قمار، محافظت از نماز، توبه، انفاق در راه خدا، پرداختن زکات، خشوع در نماز، وفاي به عهد و امانت، پرهيز از سخنان لغو، پرهيز از دوستي با دشمنان خدا، ايمان به پيامبر و ياري او، ايمان به آخرت، پرهيز کردن از ستم، يادآوري نعمتهاي الهي، دفاع از مرزهاي مملکت اسلامي، جهاد مالي و جاني در کنار پيامبر، پرهيزکردن از بي بندوباري جنسي و ايستادگي در برابر دشمنان. بديهي است، آراسته شدن به اين ويژگي ها، همانگونه که در قرآن کريم وعده آن آمده است، انسان را به سرمنزل سعادت و رستگاري رهنمون خواهد ساخت.
پرهيزکار باش که دادار آسمانفردوس جاي مردم پرهيزکار کرد سعدي تقوا و رستگاري در آموزه هاي روح بخش قرآن کريم، به موضوع «تقوا» و پارسايي توجه ويژه اي شده و بارها از ارزش و اهميت آن ياد شده است. به عنوان نمونه، در قرآن کريم معيار ارزش و بزرگ منشي انسان ميزان بهره مندي او از عنصر تقوا معرفي شده و آمده است: « ان اکرمکم عندالله اتقيکم؛ به درستي که باکرامت ترين شما نزد خدا، باتقواترين شماست ». (حجرات: 13)خداوند در آيه اي ديگر، تقوا را برترين زاد و توشه (براي سراي آخرت ) مي داند و مي فرمايد: « و تزودوا فان خير الزاد التقوي؛ [براي جهان آخرت] توشه برداريد. پس همانا که بهترين زادها، تقواست ». (بقره: 197)در بسياري از آيه هاي قرآن، به انسانهاي پارسا و پرهيزکار مژده بهروزي رستگاري در دنيا و آخرت داده شده است.
بدين منظور، خداوند متعال در آيه 189 سوره بقره و آيه 130 سوره آل عمران مي فرمايد: «و اتقوا الله لعلکم تفلحون؛ پرهيزکار باشيد، باشد که رستگار شويد.» يا در آيه 100 سوره مائده، صاحبان خرد و انديشه را اين گونه خطاب قرار مي دهد: «فاتقوالله يا اولي الألباب لعلکم تفلحون؛ پس تقوا پيشه کنيد اي صاحبان خرد، باشد که رستگار شويد.» عنصر تقوا، از مهمترين عوامل سعادت و رستگاري بشر است و بدون آن، رستگاري ممکن نيست. پرهيز از سخنان بيهوده؛ از ويژگي هاي رستگاران زبان منشأ شکل گيري بسياري از گناهان صغيره و کبيره است.
از همين رو، درباره ي زبان گفته اند: «جِرمش اندک و جُرمش بزرگ است.» همچنين برخي از سخنان اگر چه گناه و معصيت به شمار نمي آيند، از آنجا که بيهوده اند و هيچ سود دنيوي و اخروي در پي ندارند، سبب کدورت قلب و سنگ دلي مي شوند. پس مؤمنان هم براي رهايي از گزند گناهان و هم براي در امان ماندن از تيرگي قلب، از سخنان بيهوده و تباه کننده مي پرهيزند و حتي در برابر سخنان پوچ و بي ارزش ديگران نيز به شايستگي برخورد مي کنند.
خداوند متعال در توصيف اين گروه از اهل ايمان مي فرمايد: « و اذا سمعوا باللغو أعرضوا عنه؛ و هنگامي که سخن بيهوده اي مي شنوند، از آن روي برمي گردانند ». (قصص: 55)در جاي ديگر مي فرمايد: « واذا مروا باللغو مروا کراما؛ و هنگامي که با بيهوده اي روبه رو مي شوند، با بزرگواري از آن درمي گذرند.» (فرقان: 72)پس در سوره مؤمنون، به چنين انسانهايي مژده رستگاري داده شده است. قد أفلح المؤمنون - والذين هم عن اللغو معرضون. (مؤمنون: 1و3)به تحقيق، مؤمنان رستگار شدند - آنها که در نمازشان فروتنند - و آنها که از (کارهاي) بيهوده روي برمي گردانند.
همانگونه که گاهي يک سخن ناپخته و ناپسند، اسباب بدبختي انسان را فراهم مي کند، کنترل زبان نيز مي تواند بستر مناسبي را براي رسيدن به رستگاري ابدي آماده سازد. با توجه به اينکه بسياري از گناهان و تيره روزي ها از ناحيه زبان نصيب انسان مي شود، مراقبت هميشگي از زبان مي تواند در رستگاري انسان تأثير بسزايي داشته باشد. انفاق و رستگاري انفاق و دستگيري از محرومان و بيچارگان، يکي از برترين کارهاست که خير و پاداش فراوان به همراه دارد.
خداوند متعال در سوره مبارکه «سجده » نماز شب و انفاق در راه خدا را دو عملي مي داند که پاداش آن، از تصور انسان خارج است: تتجافي جنوبهم عن المضاجع ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ينفقون - فلا تعلم نفس ما أخفي لهم من قره أعين جزاء بما کانوا يعملون. (سجده: 16 و 17)پهلوهايشان از بسترها جدا شود ( و به نيايش شبانه برخيزند ) و با بيم و اميد، خداي خويش را مي خوانند و از آنچه به آنها روزي کرده ايم، انفاق مي کنند.
هيچ کس نمي داند چه بسيار نعمتهايي که روشني بخش چشم است، به عنوان پاداش کارهايشان در عالم غيب برايشان ذخيره شده است. در آيه 38 سوره مبارکه روم، نيز به اهل انفاق اين گونه وعده رستگاري داده شده است: فآت ذالقربي حقه والمسکين وابن السبيل ذلک خيرللذين يريدون وجه الله و اولئک هم المفلحون. پس حق خويشان خود و بيچارگان و در راه ماندگان را بپرداز که اين کار براي کساني که خشنودي خداوند را طلب مي کنند، مايه خير و برکت است و آنها، کساني هستند که رستگار خواهند شد.
«در اين آيه شريفه، دو نکته قابل تأمل وجود دارد: نکته نخست اينکه انفاقي به رستگاري انسان مي انجامد که از عنصر «اخلاص» برخوردار و تنها براي کسب خشنودي پروردگار صورت گرفته باشد. نکته ديگر در عبارت «فات ذالقربي حقه » و لفظ «حقه » نهفته است و آن اينکه خويشاوندان، در اموال انسان شريکند و اگر انسان مالي به آنها مي بخشد، در حقيقت، حق آنان را ادا مي کند و منتي برگردن آنها ندارد ». (1)پرهيز از دوستي با دشمنان خدا؛ ويژگي رستگاران يکي از آشکارترين نشانه هاي دوستي با خدا، دوستي با دوستان او و دشمني با دشمنان اوست. جمع ميان محبت خدا و محبت دشمنان خدا در يک دل نيز ممکن نيست.
خداوند متعال، مؤمنان را از دوستي با دشمنان خدا برحذر داشته و فرموده است: يا ايها الذين آمنوا لا تتخذوا عدوي و عدوکم أولياء. (ممتحنه: 1)اي مؤمنان ! دشمن من و دشمن خودتان را به دوستي نگيريد.و حتي اهل ايمان را به مجهز شدن به ابزار جنگي براي رويارويي با دشمنان تشويق مي کند: و أعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخيل ترهبون به عدوالله و عدوکم.(انفال: 60)براي مبارزه با کافران خود را فراهم کنيد و تا آنجا که مي توانيد، ابزار جنگي و اسبان سواري را براي ترساندن دشمنان خدا و دشمنان خودتان آماده سازيد.
خداوند در قرآن کريم، سازش ناپذيري با دشمنان خدا را از ويژگي هاي بارز رستگاران برشمرده و فرموده است: « لاتجد قوما يؤمنون بالله واليوم الآخر يوادون من حاد الله و رسوله ولوکانوا آباءهم او ابناءهم او اخوانهم او عشيرتهم... اولئک حزب الله ألا ان حزب الله هم المفلحون. (مجادله: 22)اي پيامبر! هرگز مردمي را که به خدا و روز قيامت ايمان دارند، چنين نخواهي يافت که با دشمنان که با دشمنان خدا و رسول دوستي کنند؛ اگرچه آن دشمنان، پدران و فرزندان و برادران و خويشان آنها باشند... اينان، به حقيقت، حزب خدا هستند.
پس بدانيد که حزب خدا، رستگاران جهانند. «اين آيه به مؤمنان هشدار مي دهد که اگر چه محبت پدران و فرزندان و برادران، بسيار شايسته و نشانه زنده بودن عواطف انساني است، هنگامي که اين محبت، رو در روي محبت خدا و در تقابل با آن قرار گيرد، ارزش خود را از دست مي دهد.»(2)يکي از نشانه هاي دوستان خدا، سازش ناپذيري آنان با دشمنان خداست و در قرآن کريم، به چنين مؤمناني مژده رستگاري و بهروزي داده شده است. مواظبت بر نماز نگاه اسلام به موضوع نماز، از اهتمام ويژه و جدي به فريضه نماز خبر مي دهد.
در بسياري از روايت ها، ترک عمدي نماز، معادل کفر دانسته شده (3) و اين عمل مهم عبادي، در هيچ شرايطي تعطيل بردار نيست تا آنجا که حتي براي شخص در حال غرق شدن نيز احکام «نماز غريق » وضع شده است. پروردگار رحمان در قرآن کريم، مؤمنان را به مراقبت هميشگي از امر نماز سفارش مي کند و مي فرمايد: حافظوا علي الصلوات و الصلاه الوسطي و قوموا لله قانتين. (بقره: 238)بر نمازهاي (پنجگانه) مواظبت کنيد، به ويژه نماز ميانه و فروتنانه در برابر خدا به نماز بايستيد.
باز در جاي ديگر، محافظت از نماز را از نشانه هاي ايمان به آخرت معرفي مي کند:والذين يؤمنون بالاخره يؤمنون به و هم علي صلاتهم يحافظون (انعام: 92)و کساني که به آخرت ايمان دارند، به قرآن ايمان مي آورند و از نماز خود محافظت مي کنند.خداوند چنين انسانهايي را در زمره رستگاران مي داند و مي فرمايد: قد افلح المؤمنون - الذين هم علي صلواتهم يحافظون.(مؤمنون: 1و 9)همانا مؤمنان، رستگار شدند... آنها که از نماز خود محافظت مي کنند.
از سوي ديگر، به کساني که زير بار اين امانت بزرگ الهي نمي روند، وعده عذاب دردناک داده مي شود: في جنات يتساءلون - عن المجرمين - ماسلککم في سقر- قالوا لم نک من المصلين (مدثر: 40، 41، 42 و 43) بهشتيان از مجرمان مي پرسند: چه چيزي شما را به عذاب دوزخ گرفتار ساخت؟ مي گويند: ما از نمازگزاران نبوديم. بين نماز و رسيدن به رستگاري ارتباط تنگاتنگي وجود دارد.
پي نوشتها: 1- جمعي از نويسندگان، تفسير نمونه، چ19، ج16،ص441.2- نک: همان، ج 23، ص 469 و 468.3- وسائل الشيعه، چاپ مکتبه الاسلاميه، ج 3، ص 28.
