ماه مبارک رمضان

بسم الله الرّحمن الرّحیم

الحمدلله الذی شرح صدورنا للایمان، و نوّر قلوبنا بنور الاتقان و هدانا الی صواب الحقّ والرّشاد، و ما کنّا لنهتدی لولا أن هدانا الله والصلاة والسلام علی من أرسله لتزکیة العباد، و هدایتهم الی طریق السَّداد محمّد سید المرسلین، و خاتم النبیّین، و علی آله الأئمّة الهداة المهدییّن، و علی أصحابه المرضییّن.

امّا بعد، قال الله الحکیم: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلىَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[1]؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد روزه بر شما واجب شده همان طور كه بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شايد با تقوا شويد.

اى گروه مؤمنان اندر مقام                    بر شما بنوشته شد حكم صيام‏

هم چنان كه شد نوشته پيش از اين        روزه بر هر امتى از اهل دين

مر شود آن موجب پرهيزتان                از هواى نفس جهل آميزتان‏

ماه رمضان، ماه خدا، ماه نزول قرآن و ماه کنترل اعضاء و جوارح از گناه و معصیت است. ماه بازگشت به خویشتن و خداست. ماهی است که روزه آن زکات بدن نام گرفته است پیامبر  گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «لِکُلِّ شَیءٍ زَکاةٌ وَ زَکاةُ الجَسَدِ الصَّومُ»[2]؛ هر چیزی را زکاتی است و زکات تن روزه داشتن است. ماهی است که در آن باید از همة بدی ها کناره گرفت و به اعمال و رفتار پسندیده روی آورد. ماه رمضان ماه نجات از آتش جهنم و ورود به بهشت است که به فرموده پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم در این ماه درهای دوزخ بسته و درهای بهشت به روی بندگان باز می شود. منادی هر شب ندا سر می دهد که: «هَل مِن تَائِبٍ؟ هَل مِن سَائلِ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ؟»؛ آیا توبه کننده ای هست؟ آیا درخواست کننده ای هست؟ و آیا کسی هست که طلب آمرزش کند؟

ماه رمضان، ماه ضیافتی است که میزبانش خداست و از عظمت های این ماه، همین بس که خداوند آن را از هزار ماه برتر دانسته و شب قدر را که شب تقدیر امور بندگان است، در این ماه قرار داده است.[3] رمضان، ماه بهار عبادت و اطاعت است و آن گونه که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرموده: «نَومُ الصّائمِ عِبادَةٌ»[4] حتی خواب در این ماه عبادت است. همه چیز این ماه با ماه های دیگر فرق دارد. از نظر عبادی، اعمال این ماه چندین برابر ماه های دیگراست.

تفسیر آیه

1- خطابات بر چند گونه است: گاهی خطاب با «أیّها النّاس» بیان می شود؛ در مواردی با «اهل الکتاب» و گاهی هم با خطاب «یا أیها الذین آمنوا» این خطاب لحن عاطفی و مسئولیت زاست. در حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «لذة ما فی النداء ازال تعب العبادة و العناء» خطاب «یا أیها الّذین آمنوا» سختی و مشقت عبادت را از بین برده است.[5]

 خطاب زیبا، گامی برای تأثیرگذاری پیام است. «یا أیها الّذین آمنوا» در حدیث می خوانیم: لذت خطاب «یا أیها الّذین آمنوا» سختی روزه را آسان می کند. اگر والدین بخواهند که فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنها را زیبا صدا زنند.

2- کلمة «كُتِبَ» که در آیه شریفه به کار رفته است، از لطائف قرآن این است که خداوند آنجایی که رنج و مشقت است به خود نسبت نمی دهد و آن را با صیغة مجهول می آورد «كُتِبَ» و آنجایی که رحمت و مغفرت است به خود حواله می دهد «کَتَبَ علی نَفسِهِ الرَّحمةَ».

3- از شیوه های تبلیغ آن است که دستورات مشکل، آسان جلوه داده شود. این آیه شریفه می فرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست، در امت های پبشین نیز این قانون بوده است و عمل به دستوری که برای همه امت ها بوده، آسان تر از دستوری است که تنها برای یک گروه باشد. «كَمَا كُتِبَ عَلىَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ» با این جمله که «بر امت های قبل شما نیز روزه واجب بود». خداوند خواسته تذکر دهد اگر کسی خواست دشواری و سختی روزه را مطرح کند، به او گفته می شود در امت های گذشته هم روزه بوده و آیه اشاره به وجوب اصل روزه دارد. اما در مقام بیان مقدار و خصوصیات آن (روزه) در گذشته نیست.

فخر رازی از مفسرین بزرگ اهل سنت می گوید: خداوند روزه را بر یهود و نصاری واجب کرد ولی یهود ترک کردند و به یک روز روزه گرفتن اکتفا کردند. و به گمان آنها آن روز همان روزی بوده که فرعون در آن روز غرق شده است. اما نصاری ماه رمضان را روزه می گرفتند و چون ماه قمری در حال تغییر است و این ماه مواجه با فصل گرمای شدید تابستان می شد آن را تغییر دادند و به ماه شمسی انتقال دادند تا [روزة آنها] ثابت باشد و با فصل گرمای شدید تابستان مواجه نگردد و به خاطر این تغییر ده روز به ماهِ روزه اضافه کردند. امروزه یهودیان دو روز روزه می گیرند اول؛ روزة روز عید قربان که از ساعت پنج بعد از ظهر روز دهم تا ساعت هفت بعد از ظهر روز بعد ادامه دارد که مجموعاً بیست و شش ساعت. دوم؛ روز محرم را که روز شهادت حضرت زکریا نبی و روز خراب شدن بیت المقدس است. از ساعت نُه بعد از ظهر تا عصر انجام می گیرد. اما روزه عیسویان «امروزه هر شعبه روزه مخصوص دارد».

4- ذیل آیه علت وجوب روزه را بیان می کند، روزه زاد و توشه انسان را تأمین می کند، چون انسان در این دنیا مسافر است  و مسافر به زاد و توشه نیاز دارد، و توشه آخرت تقواست و روزه سبب کسب تقوا می شود و بهترین عامل باز دارنده از گناه است. قرآن، فلسفه بعضی احکام همچون روزه را بیان داشته است. زیرا اگر مردم نتیجه کاری را بدانند، در انجام آن نشاط بیشتری از خود نشان می دهند. «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».

ممکن است این پرسش پیش بیاید که مهم ترین فلسفه روزه در اسلام چیست؟ پاسخ: در حقیقت بزرگ ترین فلسفه روزه اثر روحانی و معنوی آن است، انسانی که انواع غذاها و پوشیدنی ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شود به سراغ آن رود، همانند درختانی است که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می رویند، این درختان ناز پرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند، اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود پژمرده می شوند و می خشکند. اما درختانی که در لابلای صخره ها در دل کوه ها و بیابان ها می رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان نونهالی طوفان های سخت، آفتاب سوزان و سرمای زمستان است و با انواع محرومیت ها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت کوش و سخت جانند! روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام می دهد و با محدودیت های موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت را می بخشد. چون غرائز سرکش را کنترل می کند بر قلب انسان نور و صفا می بخشد. خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقی داده و به جهان فرشتگان صعود می دهد، جمله «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» اشاره به همه این حقایق است.[6]

دعوت به ضیافت الله

ماه مبارک رمضان ازجهت معنوی از بهترین ماه های سال است. در خطبة شعبانیه، از رسول گرامی اسلام می خوانیم که می فرماید: «دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ»،[7]در این ماه به ضیافت خدا دعوت شده اید. حواستان جمع باشد، گفتیم دعوت شدید، یعنی مهمان ناخوانده نیستید. آدم ممکن است یک جا بدون دعوت برود. نه، شما دعوت شدید در این ماه به ضیافت خداوند، به مهمانی که خدا ترتیب داده و شما را هم دعوت کرده است.

حضرت امام خمینی قدس سره در این باره چنین می گوید: «این ضیافت همه اش ترک است، ترک شهوات از خوردنی ها، نوشیدنی ها و جهات دیگر که شهوات انسان اقتضا می کند. اگر از این ضیافت درست بیرون آمدیم آن وقت عید دارید».[8]

   «وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ»، در این ماه، شما از کسانی هستید که از طرف خدا مورد لطف و احترام و محبت قرار گرفته اید. البته مهمان ها هم فرق دارند. بعضی مهمان ها هستند که انسان جلویشان نان و پنیر هم می گذارد ولی بعضی ها هستند که برایشان تشریفات قائل می شود. شما از اهل کرامت الله هستید. در ادامه، حضرت رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم توضیح می دهد و می فرماید: «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ» این، هم برکت است و هم ضیافت. نفس کشیدن شما ثواب سبحان الله دارد انسان در 24 ساعت چند بار نفس می کشد؟ هر نفس کشیدن حتی در خواب هم باشد ثواب تسبیح می نویسند. «وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ» می خوابید ولی خوابتان هم عبادت است. و «عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ» این مطلب خیلی اهمیت دارد، عمل هایتان مقبول و پذیرفته شده است. یعنی یک عمل صحیح آماده و قابل قبول به جا می آورید، عمل پذیرفته شده است.

   مشکل نماز، روزه و عبادات ما این است که با انجام گناه، هم لذت عبادات از ما گرفته می شود و هم خاصیت آنها. اما در ماه رمضان می فرماید عملتان مقبول، روزه و نمازتان قبول شده است. وَ «دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ» دعاهایتان هم در این ماه مبارک رمضان مستجاب است.[9]

خواستن از خدا و شرایط آن

در خطبة شعبانیه حضرت رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرماید: «فَاسأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ» اما شرطش این است که خدا را با نیت صادق بخوانید، راست بگویید «یا الله» واقعاً به خدا متوسل بشوید. مرحوم آیت الله علی احمدی میانجی داستانی را نقل می کند به این مضمون: از یکی عرفا نقل کرده اند که زمانی مکه می رفتیم و پول هم نداشتیم می خواستیم قاچاقی وارد مکه بشویم لذا از جاده معمولی بیرون رفته و از بیراهه رفتیم. دیدیم مأمورها رسیدند و جلوی ما را گرفتند و از ما پول خواستند. می گفت: چون من بزرگتر از همه آنها بودم، گفتند: مقداری پول بده. من هم گفتم که پول ندارم. گفتند: اگر می خواهی پول تو را ما می دهیم. گفتم: نه، من از خدا می خواهم نه از شما. گفتند: در این بیابان، خدا از کجا برایت پول می رساند؟ گفتم: خود خدا می داند که از کجا می رساند. چون من مهمان خدا هستم و می خواهم بروم مکه، پس خدا هم از هر کجا می خواهد برساند. می گفت: دیدم گرد و خاکی بلند شد و دو نفر سواره آمدند. با خود گفتم: این اسب سوار برای حل مشکل من می آید. تا رسیدند سراغ مرا گرفته و گفتند: سوار شوید که شریفِ مکه شما را می خواهد. دیدم پول که ندادم هیچ، میزبانم هم مشخص شده است، نیّات صادقه یعنی این. وقتی انسان با نیت خالص و با صداقت، ازخداوند چیزی خواست خدا هم به او می دهد.

 یکی از دوستان ما می گفت: صبح زود پیرمردی را دیدم که از حرم امام رضا علیه السلام بیرون می آمد، دیدم مدام می گوید: خدا، باز هم خدا، باز هم خدا. خیلی پیر بود قدش هم خمیده شده بود، گفتم: پیرمرد راست می گویی؟ گفت: نه، این قدر باید بگویم خدا تا یک دفعه صادقانه بتوانم بگویم خدا.

 «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» خیلی ادعای بزرگی است ولی آیا تا به حال توانسته ایم یک بار صادقانه بگوییم، خدا؟ ولی ما مأموریم بگوییم، این قدر بگوییم تا در طول عمرمان یک بار راست بگوییم «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ». می فرماید: که دعاهای تان قبول شده است اما با نیات صادقه خدا را بخوانید.

روضه حضرت زهرا سلام الله علیها

 روز اول ماه مبارک رمضان است همه ائمه علیهم السلام نور واحد در قالب های متعدد هستند. برای هر کدام روضه بخوانیم رواست. اما مادر این ائمه ام المصائب است و بچه های بی بی دو عالم این مصیبت را لمس کردند، شاهد غسل و دفن مادر بودند و غریبانه غسل و کفن شدن مادر را نظاره می کردند اگر با چشم دل نظاره کنی می بینی امام حسن علیه السلام یک طرف امام حسین علیه السلام طرف دیگر ایستاده اند و دارند گریه می کنند حضرت علی علیه السلام بدن زهرا علیها السلام را روی مغتسل گذاشته اسماء بنت عمیس آب می ریزد و بدن زهرا علیها السلام را غسل می دهد و به بچه ها سفارش می کند آرام گریه کنند کسی خبردار نشود. اسماء می گوید ناگهان علی علیه السلام را دیدم که دست از غسل کشید و زار زار گریه می کند عرض کردم آقا جان سفارش می کنی بچه های زهرا آرام و آهسته گریه کنند ولی خودتان دست از غسل کشیدید و دارید بلند بلند گریه می کنید!

علی می کرد شرم از روی زهرا               ز روی و پهلوی و بازوی زهرا

غسل را تمام کرد و فرمود: ای زینب، ای سکینه، ای فضه، ای حسن و ای حسین «هَلُمُّوا تَزَوَّدوا مِن اُمّکُم»؛[10] بیایید از مادرتان توشه برگیرید که وقت فراق و لقای بهشت است.

آن پر شکسته طائران از جا پریدند              افتان و خیزان جانب مادر دویدند

چون جان شیرین جسم او در برگرفتند         گل بوسه از آن لاله ی پرپر گرفتند

در قلب شب خورشید خاموش مدینه           بگذاشت روی هر دو ماهش را به سینه

حضرت علی علیه السلام می فرماید: خدا را گواه می گیرم که فاطمه ناله جانکاه کشید و دست های خود را از داخل کفن بیرون آورد و فرزندانش را به سینه چسپاند. ناگاه شنیدم هاتفی در آسمان صدا زد یا علی حسنین را از روی سینه مادرشان بلند کن که این حالت آنها، فرشتگان آسمان را به گریه انداخته است.

دلم به یاد مدینه بهانه می گیرد                       سراغ باغ گلی را شبانه می گیرد

چه حکمت است که چون نام فاطمه آید            برای گریه دل من بهانه می گیرد

وَ سَيَعْلَمُ الَّذينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ

خداداد عظیمی