غفلت

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین والصلوۀ والسلام علي اشرف الانبياء و المرسلين سيدنا محمد و آله الطاهرين و لعنۀ الله علي اعدائهم اجمعين من الآن الي يوم الدين؛ قال الله تعالي في كتابه الكريم:

«إِنَّ الَّذينَ لايَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَاطْمَأَنُّوا بِها وَالَّذينَ هُمْ عَنْ آياتِنا غافِلُونَ» (1)

مقدمه

یکی از موانع كه سر راه سعادت بشر قرار دارد، غفلت است. غفلت این است که انسان نسبت به مسائل اساسی در زندگی‌اش بی ‌توجه ‌باشد و به آنچه که باید توجه کند، توجه نکرده و به آنچه که باید اهمیت بدهد، اهمیت نداده و مسئله‌ ای را که اولویت دارد، کنار گذاشته و آن را که اولویت ندارد، با اهمیت تلقی نمايد.

غفلت براي انسان خطرناكتر است از جهل؛ زيرا جهل با علم زدوده می ‌شود؛ ولی غفلت با مدرسه و دانشگاه، رفع نمی‌گردد. اگر کسی عالم شود، دیگر جاهل نیست؛ اما غفلت، بیماری فراگیر و گسترده اي است که حتی دامنگیر عالمان نیز مي شود. یکی از مسائل مهم در این موضوع اين است كه عوامل غفلت را بشناسيم و كوشش كنيم كه در ماه رمضان كه ماه بيداري است و اينك در آستانه ورود آن قرار داريم از خواب غفلت بيدار شويم و بدانيم كه در فرصت ماه رمضان كه در آن ثواب اعمال مضاعف می ‌شود، انسان هوشیار چه می‌ کند؟ آیا غیر از این است که سعی می ‌کند حداکثر استفاده را از این ایام ببرد؟ اما درست در همین ایام با فضيلت، غفلت سبب مي شود كه با نشستن پاي تلویزيون و كامپيوتر و اینترنت از اهمیت این شبها غافل می گردد و نتواند از بركات و فيوضات آن بهره مند گردد.

عوامل غفلت

1- تکاثر

یکی از عوامل که ما را به غفلت می‌ کشاند، تکاثر و یا زیاده خواهی است. «اَلْهَاکُمُ التَّکَاثُر» (2) لهو؛ یعنی مشغول شدن. الهاء یعنی مشغول کردن. زیاده خواهی ما را از چیزهای مهم به چیزهايی که در سرنوشت و آینده ما هیچ نقشی ندارد، مشغول می كند. زیاده ‌خواهی همیشه مادی نیست؛ گاهی هم فرهنگی است. گاهی می ‌خواهيم خانه مجلل، ماشین با مدل بالاتر و وسايلي با کیفت و یا کمیت بهتری داشته باشیم؛ و گاهی این تکاثر، تکاثر فرهنگی است؛ یعنی کسی می ‌خواهد بیشتر مقاله چاپ کند. روزنامه داشته باشد صاحب امتياز مجله باشد در سمينارها و كنگره ها نظريه پردازي كند يکی می ‌گوید: «من ده ها کتاب نوشتم»، دیگری می‌ گوید: «من صدها مقاله دارم» آن دیگری می ‌گوید: «من عضو هيئت علمي فلان دانشگاه يا فلان حوزه هستم» و امثال اينها در همه اينها اگر اخلاص نباشد، اهل تکاثر است؛ که موجب غفلت مي گردد.

2- اموال و اولاد

در قرآن كريم يكي از امور موجب غفلت، توجه و دلبستگي به اموال و اولاد معرفي شده است: «لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِاللَّه»؛ (3) اموال و اولاد شما، باعث غفلتتان از یاد خدا نگردد. جالب اینجاست که اولاد بعد از اموال ذکر شده است؛ یعنی آن‌ چیزی که بیش‌ از همه عامل غفلت می‌ شود، اموال و ثروت ‌اندوزی است؛ بعضاً آن چنان در کسب و کار غرق می ‌شویم كه همه چيز را فراموش می ‌کنیم گويا نه حسابي است و نه كتابي نه خدايي است و نه قيامتي نه انصافي در كار است و نه مروتي.

این نکته را بدانيم كه نفس ثروت و تلاش براي امرار معاش نه تنها مذموم نيست بلكه در منابع ما مورد ستايش قرار گرفته است، قرآن کریم گروهی از تاجران و کاسبان را نام می ‌برد که اهل داد و ستد، و تجارت هستند؛ ولی كار آنها را از یاد خدا غافل نمی کند: «رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّه» (4) مرداني هستند كه تجارت و خريد و فروش، آنها را از ياد خدا باز نمي‌ دارد. آنچه كه كه مورد نكوهش است اين است كه رفتن به دنبال دنيا موجب غفلت از خدا وفراموشي آخرت گردد. چه بسيار بزرگ مرداني است كه هم اهل كسب كار بودند و هم اهل توجه به خدا، اشتغال به تجارت و حرفه و صنعت نتوانست آنها را غافل نمايد. بلكه ضمن كسب وتجارت به مقامات عالیه‌ اي هم رسیدند. وقتي عنوانهای روایی اصحاب را مطالعه كنيم مي ببینیم! بسیاري از آنها با عنوان شغلی شان شناخته مي شوند.

شخصیت صفوان جمّال

«صفوان جمّال» از شخصیتهای بزرگ تاریخ تشیع بوده است، درباره ايشان «کامل الزیارت» چنين نقل مي‌كند: ایشان بیست سال به زیارت قبر مطهر امیرالمؤمنین‏علیه‏ السلام می ‌رفته و گاهی در این سفرها همراه امام صادق ‏علیه ‏السلام بوده است. آن هم زمانی بود كه قبر حضرت بر تودۀ مردم آشکار نبود.(5)

«جَمّال»؛ یعنی شتردار. ایشان از همان کسانی هستند که «دعای علقمه» (6) و «زیارت اربعین» به وسیله ایشان نقل شده است.(7) وي همان کسی است که وقتی امام کاظم‏ علیه ‏السلام فرمودند: شترهایت را به چه کسی اجاره داده‌ ای؟ عرض كرد: به هارون الرشید برای سفر حج، نه برای لهو و لعب. امام فرمودند: دوست داری اینها زنده بمانند و کرایۀ تو را بدهند؟ گفت: بله. حضرت فرمود: کسی که به زنده ماندن اینها راضی باشد، از آنها بوده و جایش دوزخ است. صفوان شترهایش را فروخت. وقتي خبر به هارون الرشید رسید، صفوان را خواست و گفت: چرا شتر هايت را فروختي صفوان ضعف جسمي و كهولت سنش را عذر آورد هارون نپذيرفت وگفت مي دانم چرا فروختي اگر سابقۀ دوستی تو با ما نبود، دستور مي دادم تو را گردن بزنند. (8)

متوجه باشيم طبق متن روایات، هر کس به انجام عملی راضی باشد در ثواب و عقاب آن عمل شریک خواهد بود (9) بنابر این، از معامله با افراد ربا خوار و آنهایی که اهل خمس نیستند، باید پرهیز کنیم.

میثم تمار

از جملۀ كاسبان مؤمن، «میثم تمار» است؛ تمار عنوان شغل خرما فروشي است. ببینید این تاجر به کجا رسیده است که وقتي دختر امیرالمؤمنین علی‏ علیه‏ السلام، خدیجه - که از همسر دیگر غیر از حضرت زهرا سلام الله عليها بود- از دنیا رفت به امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام گفتند: این دختر را در کدام قبرستان به خاک بسپاریم؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: در مغازۀ میثم تمار. گفتند: آنجا كه قبرستان نیست. حضرت فرمودند: «آنجا به‌ خاک بسپارید که روزها، هم به زیارت میثم تمار بروم و هم قبر دخترم.» قبر روبروی مسجد کوفه مي‌ باشد كه مغازۀ میثم تمار بوده است. مورخین نقل کرده‌ اند که: امیرالمؤمنین علیه السلام بارها به مغازۀ میثم تمار می ‌رفتند و به او در فروختن خرما کمک می ‌کردند. باز مورخان نقل کرده‌اند که امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام چیزهایی را به میثم تمار آموختند که پرده‌ برداری از عالم غیب بود.

از جمله خبرهای غیبی که حضرت علی ‏علیه ‏السلام به میثم داده بود، خبر دار زدن او به وسيلۀ ابن زياد بود كه با حربۀ دهم بر در خانه «عمرو بن حريث»، مضروب واقع مي ‏شود امام‏ علیه‏ السلام نخلي را كه در آينده ميثم بر آن مصلوب مي ‏شود، به او نشان داد؛ (10) لذا ميثم كنار آن درخت مي ‏آمد، نماز مي‏ خواند و به عمرو بن حريث مي ‏گفت: «من همسايۀ تو خواهم شد؛ پس براي من همسايه خوبي باش!» پس از چندي «عبيداللَّه بن زياد» روي كار آمد و او را مصلوب نمود و با حربه‏ اي او را مضروب ساخت‏. (11)

«فضیل بن زبیر» نقل می کند که: «روزي میثم در كوفه و در مجمع گروهي از بني اسد با حبيب بن مظاهر مواجه گرديد. اين دو نفر شروع به صحبت كردند؛ حبيب سخن را به اينجا رسانيد: من پيرمردي را با اين خصوصيات كه موي سرش رفته و شكمش به جلو آمده و شغلش خربزه فروشي در دارالرزق است مي ‌بينم كه در آيندۀ نه چندان دور در راه محبت خاندان پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به دار آويخته مي ‌شود (منظور وي ميثم تمار بود) ميثم در پاسخ وي گفت: من نيز مردي را با اين خصوصيات كه داراي صورت سرخ و موهاي پرپشت است، مي ‌شناسم كه براي ياري فرزند پيامبر حركت مي ‌كند و در اين راه كشته مي ‌شود و سرش را در شهر كوفه مي ‌گردانند (منظورِ ميثم، حبيب بن مظاهر بود).

حبيب و ميثم پس از گفتگو از آن محل دور شدند. كساني كه در آنجا نشسته بودند و گفتگوي اين دو شاگرد علي‏ علیه ‏السلام را مي ‌شنيدند، گفتند: ما در تمام عمر دروغگوتر از اين دو نديده ‌ايم. بلافاصله «رشيد هجري» رسيد و از آنها سراغ حبيب و ميثم را گرفت، گفتند: چند لحظه پيش در اينجا بودند و ضمناً گفتگويشان را كه براي آنان اعجاب انگيز و غيرقابل قبول بود، به رشيد بازگو نمودند.

رشيد گفت: خدا ميثم را رحمت كند كه درباره حبيب اين جمله را فراموش كرده است كه بگويد: به كسي كه سر بريدۀ او را به كوفه مي‌ آورد، يكصد درهم بيش از ديگران جايزه خواهند داد. رشيد اين را گفت و از آنجا دور شد. آن چند نفر به صورت همديگر نگاه كردند و گفتند: اين سومي را دروغگوتر از دو نفر اول دريافتيم.

فضيل مي‌ گويد: ولي طولي نكشيد با چشم خود ديديم كه ميثم را در كنار خانه عمرو بن حريث به دار زده ‌اند و حبیب به امام حسین‏ علیه‏ السلام پیوست.» (12)

ذكر مصيبت

سپاه شام در مقابل اهل بیت ‏علیهم‏ السلام صف کشیده بودند، و هر لحظه نیروهای کمکی به آنها افزوده می ‌شد. فزوني سپاه دشمن و نيروي اندك برادر، بيش از همه قلب زينب سلام الله عليها را آماج دردها و غصه ‌هاي فراوان مي‌ كرد، و بدين جهت؛ چون روز ششم محرم، حبیب بن مظاهر براي ياري حسين ‏علیه ‏السلام به كربلا آمد، و دختر اميرالمؤمنين ‏علیه ‏السلام از اين فداكاري باخبر گشت، به حبیب پيغام سلام داد (13) چون اين پيغام به حبیب رسيد، روي خاك كربلا نشست و مشتي از آن برداشته، بر سر و صورت خويش پاشيد و گفت: خاك به سرم! سختي كار به جايي رسيده است كه زينب به مثل من سلام مي ‌رساند (14) روز عاشورا حبيب اجازه ميدان گرفت و براي دفاع از حريم اهل بيت علیهم السلام به دشمن حمله كرد بعد از جنگ خونين به زمين افتاد امام حسين عليه السلام خورد را به بالاي حبيب رسانيد سر حبيب را از زمين برداشت و در بغل گرفت دستمالي را به سر حبيب بست حبيب چشمهايش را باز كرد ديد سرش را امام در بغل گرفته عرض كرد چه سعادتي كه سرم هنگام جان دادن به دامن فرزند زهرا علیها السلام باشد امام خون را از صورت حبيب پاك كرد و صورتش را بوسيد. هر يك از ياران كه به زمين مي افتاد امام به بالينش مي آمد اما لحظات بعد كه امام به زمين افتاد زينب به بالين برادر آمد مي خواهد سر برادر را در بغل بگيرد برادر سر در بدن ندارد.

«و سيعلم الذين ظلموا اي منقلب ينقلبون».

محمد باقر احمدي

منابع:

1- يونس/7.

2- تکاثر/1.

3- منافقون/9.

4- نور/37.

5- کامل الزیارات، ابن قولويه، ص33.

6- مصباح المجتهدین، شیخ طوسی، ص777.

7- مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی، ص467.

8- من لايحضره الفقيه، شیخ صدوق، ترجمه غفاري، ج‏6، ص410.

9- عن الجابر: سَمِعْتُ حَبِيبِي رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله يَقُولُ: «مَنْ أَحَبَّ قَوْماً حُشِرَ مَعَهُمْ» بحارالانوار، علامه مجلسی، ج65، ص130.

10- إرشاد القلوب إلي الصواب‏، شيخ حسن ديلمي‏، ج 2، ص225.

11- رجال كشّي، محمد بن عمر كشي، ص78.

12- فرسان الهيجاء فی تراجم حالات اصحاب حضرت سیدالشهداء‏ علیه‏ السلام، شيخ ذبيح الله محلاتي، ج1، ص92.

13- سيماي زينب كبري، علی اکبر بابازاده، ص 89.

14- مقتل الحسین، سیدعبدالرزاق مقرم، ص266.