جهان صحنه آزمایش الهى است

حجت الاسلام سیدمحمدموسوی

آیات 155 لغایت 157 سوره مبارکه بقره
155- وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ
156- الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ
157- أُولَٰئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ
155- به یقین همه شما را با امورى همچون ترس، گرسنگى و کاهش در مالها و جانها و میوه ها آزمایش مى کنیم; و بشارت ده به صابران.
156- (همان) کسانى که هر گاه مصیبتى به ایشان مى رسد، مى گویند: «ما از آنِ خداییم; و به سوى او بازمى گردیم.»
157- آنها کسانى هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده; و آنانند هدایت یافتگان.

-آزمایش الهی به طور کلى است و همه را در بر میگیرد

1 ـ چرا خدا مردم را آزمایش مى کند؟ آزمایش الهى برای «پرورش و تربیت» است

این یک قانون کلى و سنت دائمى پروردگار است که براى شکوفا کردن استعدادهاى نهفته (از قوه به فعل رساندن آنها) و در نتیجه، پرورش دادن بندگان، آنان را مى آزماید.

یعنى همان گونه که فولاد را براى استحکام بیشتر در کوره مى گدازند تا به اصطلاح آبدیده شود، آدمى را نیز در کوره حوادث سخت پرورش مى دهد تا مقاوم گردد.

در واقع امتحان خدا به کار باغبانى پر تجربه شبیه است که دانه هاى مستعد را در سرزمین هاى آماده مى پاشد، این دانه ها با استفاده از مواهب طبیعى شروع به نمو و رشد مى کنند.
تدریجاً با مشکلات مى جنگند و با حوادث پیکار مى نمایند در برابر طوفان هاى سخت، سرماى کشنده و گرماى سوزان ایستادگى به خرج مى دهند تا شاخه گلى زیبا یا درختى تنومند و پر ثمر بار آید که بتواند به زندگى و حیات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد.

سربازان را براى این که از نظر جنگى نیرومند و قوى شوند به مانورها و جنگ هاى مصنوعى مى برند و در برابر انواع مشکلات: تشنگى، گرسنگى، گرما، سرما، حوادث دشوار، و موانع سخت، قرار مى دهند تا ورزیده و آبدیده شوند.
و این است رمز آزمایش هاى الهى

2 ـ آزمایش خدا همگانى است

قرآن مجید به امتحان عمومى انسان ها اشاره کرده مى فرماید: أَحَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُون: «آیا مردم گمان مى کنند بدون امتحان رها مى شوند، نه، هرگز بلکه همگى باید امتحان دهند»

- حتی انبیاء هم امتحان میشوند : قرآن كريم درباره حضرت ابراهيم(علیه السلام) در آیه 124 سوره بقره مي فرمايد: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً»؛ ([به خاطر آوريد] هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده اين آزمايشات برآمد.

خداوند به او فرمود: من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم). پس از آنكه خداوند حضرت ابراهيم(علیه السلام) را به كلمات ـ كه وظايف مشكلي همچون شكستن بت ها و قرارگرفتن در دل آتش، مهاجرت از سرزمين بت پرستان، قراردادن زن و فرزند در سرزمين خشك و بي گياه و سرانجام دستور قرباني كردن فرزند دلبندش اسماعيل(علیه السلام) بوده است، ـ آزمايش كرد و حضرت به شايستگي از عهده آزمايش برآمد، آنگاه لياقت پيشوائي جهانيان را پيدا كرد و مورد خطاب «إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً» واقع شد.

ابراهيم(عليه السلام) در هر آزمايشى كه موفّق مى ‏شد، به مقامى مى‏ رسيد: در مرحله نخستين، عبد اللّه شد. سپس به مقام نبى اللّهى رسيد. و پس از درک مقام رسول اللَّهی، خليل اللَّهی و در نهايت به مقام امامت و رهبرى مردم منصوب گرديد.

یعنی حضرت وقتی در تمامي مراحل آزمايش پيروز شد، مسير رشد و تكامل را پيمود و از مرتبه نبوت به مقام شامخ امامت نايل گشت. بنابراین پيامبران و اولیای الهی در پرتو آزمايشات الهي به مقامات و درجات معنوی رسيده اند. پیامبران الهى با اينكه از نظر نبوت و رسالت، همانند بودند اما از جهت مقام يكسان نبودند.

خداوند در آیه 253 سوره بقره قرآن می فرماید: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ»؛ (بعضى از آن رسولان را بر بعضى ديگر برترى داديم برخى از آنها، خدا با او سخن مى‏ گفت و بعضى را درجاتى برتر داد). تعبير به «فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ» به روشنى مى‏ رساند كه پيامبران الهى از جهت مقام يكسان نبودند؛ زيرا هم شعاع ماموريت آنان متفاوت بوده، و هم ميزان فداكاري هاى آنان با هم تفاوت داشته است و آنها با پیروزى در آزمایش های الهی درجات ایمان و یقین شان افزایش مى یافت و به مراتب بالاترى از کمال صعود مى کردند؛

بر همین اساس امام علی(علیه السلام) در روایتی می فرماید: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَةٌ»؛ (همانا بلاها و گرفتاری ها برای ظالم تأدیب است، و برای مؤمنان امتحان، و برای پیامبران درجه و برای اولیاء كرامت و مقام است).

علاوه بر این، با آزمونى كه براى پیامبران پيش مى‏ آيد ميزان صداقت و دوستى آنها محك زده می شود كه تا چه حد وفادار اند؛ چرا كه در مقام ادّعا هر كس مى‏ تواند خود را برترين مؤمن، بالاترين مجاهد، و فداكارترين انسان معرفى كند! بايد وزن و قيمت و ارزش اين ادعاها از طريق آزمون روشن شود. بايد معلوم گردد تا چه اندازه نيّات درونى و آمادگي هاى روحى با اين گفته ‏ها هماهنگ است؟ لذا در آیه 40 سوره نمل درباره حضرت سلیمان(علیه السلام) می خوانیم: «فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ»؛ (هنگامى كه يكى از پيروان سليمان تخت بلقيس را در كمتر از يك چشم به هم زدن از راه دور حاضر كرد، سليمان گفت: اين لطف خدا است براى اينكه مرا امتحان كند که آيا شكرگزارى مى‏ كنم يا كفران؟).

امتحان حضرت ایوب

نام حضرت ایوب به یکی از پیغمبران نمونه الهی در شکیبائی و استقامت و شکرگزاری در چهار سوره از سوره های قرآن کریم ذکر شده است.

1 - آیه 163 سوره نساء

2 - آیه 85 سوره انعام

3 - آیه 83 سوره انبیاء

4 - آیه 42 به بعد سوره ص.

آنچه از نظر قرآن روایت می شود خدای تعالی اموال و فرزندان زیادی به او عنایت فرمود و برای آزمایش، آنها را از او گرفت و خود او را به بیماری سخت مبتلا کرد تا مقام صبر و سپاس او را بیازماید. بعد از انقضاء دوران بلا و صبر عجیب ایوب، خداوند تمام اموال و فرزندان او را به او عطا کرد و داستان او را به عنوان نمونه شکیبایی و قهرمان تقوی برای تذکر دیگران نقل فرمود.

امتحان حضرت موسی

3 ـ طرق آزمایش

- (وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْر)

- مى دانیم مردم در برابر آزمایش هاى خداوند به دو گروه تقسیم مى شوند:گروهى از عهده امتحانات بر آمده و گروهى مردود مى شوند.مثلاً مسأله «ترس» که پیش مى آید گروهى خود را مى بازند و به خاطر این که کوچک ترین ضررى به آنها نرسد، شانه از زیر بار مسئولیت خالى مى کنند در جنگ ها فرار مى کنند، یا راه سازشکارى پیش مى گیرند، و با عذرتراشى هائى همچون: نَخْشى أَنْ تُصیبَنا دائِرَةً: «ما مى ترسیم ضررى به ما متوجه شود» از تکلیف الهى سرباز مى زنند.

- اما گروهى دیگر در برابر عوامل ترس با ایمان و توکل بیشترى خود را براى هر گونه فدا کارى مهیا مى کنند، چنان که در قرآن آمده است: الَّذینَ قالَ لَهُمُ النّاسُ إِنَّ النّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیل: «وقتى به مردم با ایمان مى گفتند اوضاع خطرناک است، و دشمنان شما مجهزند، شما عقب نشینى کنید بر ایمان و توکل آنها افزوده مى شد»!

4 ـ رمز پیروزى در امتحان

- «وَ بَشِّرِ الصّابِرِین»

- إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ

- امیر مؤمنان على(علیه السلام) در تفسیر این جمله مى فرماید: َ إِنَّ قَوْلَنَا إِنّا لِلّهِ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْمُلْکِ وَ قَوْلَنا وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ إِقْرارٌ عَلى أَنْفُسِنا بِالْهُلْکِ

- استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى : چنان که قرآن مى فرماید: وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا: «کسانى که در راه ما به جهاد برخیزند ما آنها را به راه هاى خود هدایت مى کنیم»

- توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى: قرآن کریم خطاب به پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله: وَ لَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُل مِنْ قَبْلِکَ-- در جاى دیگر مى فرماید: وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلى ما کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتّى أَتاهُمْ نَصْرُنا

- توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است عامل دیگرى براى پایدارى است قرآن مى گوید: به هنگامى که نوح(علیه السلام) تحت شدیدترین فشارها از سوى قومش مأمور به ساختن کشتى شد، خداوند به او دستور داد: وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا: «در برابر دیدگان ما اقدام به ساختن کشتى کن»!

- از سالار شهیدان و مجاهدان راه خدا امام حسین(علیه السلام) همین معنى نقل شده که در صحنه «کربلاء» به هنگامى که بعضى از عزیزانش با فجیع ترین وجهى شربت شهادت نوشیدند، فرمود: هَوَّنَ عَلَیَّ ما نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللّه: «همین که مى دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام مى گیرد تحمل آن بر من آسان است»