شيطان وقتى از درگاه خداوند رانده شد، به اغوا و گمراه كردن بنى آدم كمر بست. گفت: حالا كه آدم خليفة اللّه و نماينده خدا شد و من ملعون و مطرود او شدم، هر چه زورم برسد، به اولاد آدم شكنجه مى دهم و از راه به درشان مى كنم. خدا هم براى امتحان بشر دست شيطان را باز گذاشته است. البته خلقت شيطان هم از روى حكمت و لطف و رحمت است. شيطان به خدا گفت: «فَبِعِزَّتِكَ لاَُغْوِيَنَّهُمْ اَجْمَعينَ اِلاّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخلَصينَ»؛[1] به عزتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم كرد. مگر بندگان خالص تو را از ميان آن ها.» يعنى كسانى را كه با صاحبخانه كار دارند و خود خدا را مى خواهند، نمى توانم گمراهشان كنم. به سراغ كسانى مى روم كه ريگى به كفش دارند. خلاصه بعد از آنكه از درگاه خداوند رانده شد، از خدا خواست تا قيامت به او مهلت بدهد. خدا هم تا زمان ظهور به او مهلت داد، نه تا قيامت.[2] آن گاه شيطان گفت: «لاَءَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقيمَ ثُمَّ لاَءتِينَّهُمْ مِنْ بَيْنِ اَيْديهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ اَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لاتَجِدُ اَكْثَرَهُمْ شاكِرينَ»؛[3] من بر سر راه مستقيم تو، در برابر بنى آدم كمين مى كنم. سپس از پيش رو و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ آن ها به سراغشان مى روم. و بيشتر آنان را شكرگزار نخواهى يافت.» يعنى چهار طرف بنى آدم كمين مى كنم و به تعبيرى اطرافش را مين گذارى مى كنم. با پول و شهوت و دنيا مغلوبش مى كنم. آن چنان دنيا را در ديدگانش تزيين مى كنم كه حال خودش را نفهمد. از چهار طرف راه را بر او مى بندم.
البته بعضى از مفسران گفته اند: «لاَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ اَيْديهِمْ»؛ يعنى دنيا را براى او جلوه مى دهم. دنيايى كه پيش روى اوست. دنياى فانى و پوچ را. او را اسير پول و مقام و شهرت و رياست مى كنم. به گونه اى كه به خاطر آن ها حاضر است به هر ذلتى تن بدهد. حاضر است هر گناهى را مرتكب شود. «وَ مِنْ خَلْفِهِمْ»؛ يعنى كارى مى كنم كه آخرت را فراموش كند. «وَ عَنْ اَيْمانِهِمْ» ؛ يعنى كارى مى كنم كه با خوب ها و اصحاب يمين رابطه دوستى برقرار نكند. «وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ»؛ يعنى راه باطل را براى او جلوه مى دهم. شيطان همه دام هاى خود را براى بنى آدم گسترده است.
در حالات مرحوم شيخ حسن على نخودكى نوشته اند كه فرمود: ديدم شيطان گاهى نود و نه تا كار خوب دستور مى دهد تا اعتماد شما را جلب كند و در صدمين كار زهر خودش را مى ريزد. خيلى بايد مواظب باشيم. به شكل هاى مختلف ظاهر مى شود. اگر به شكل خودش بيايد كسى حرف او را گوش نمى دهد. گاهى به صورت رفيق هاى جذاب ظاهر مى شود. و گاهى هم در لباس دين نمايان مى شود. از شر شيطان جنى و انسى و افكار شيطانى و شيطان درونى و نفس اماره كه پدر جد شيطان است، بايد به خدا پناه برد.
گريز از شيطان
وقتى شيطان از چهار طرف بنى آدم را به محاصره خود در بياورد و در كمين او بنشيند، چه بايد كرد؟ در روايت آمده است: وقتى شيطان اين طور گفت، ملائكه به جزع و فزع افتادند. نسبت به بنى آدم رقت كردند. گفتند: پروردگارا، اگر بنى آدمى از چهار طرف در محاصره باشد، چه مى تواند بكند؟ خداى متعال فرمود: اى ملائكه من، دو راه براى بنى آدم باز گذارده ام:
«فَاِذا رَفَعَ يَدَهُ اِلى فَوْقٍ فِى الدُّعاءِ عَلى سَبيلِ الْخُضُوعِ وَ وَضَعَ جَبْهَتَهُ عَلَى الاَْرْضِ عَلى سَبيلِ الْخُشُوعِ غَفَرْتُ لَهُ ذَنْبَ سَبْعينَ سَنَةٍ»؛[4] پس هر زمان كه دست هاى خود را با حالت خضوع به دعا به سوى آسمان بلند كند و صورت خود را با خشوع بر روى زمين قرار دهد، گناه هفتاد سال او را مى آمرزم.
يعنى خضوع و خشوع به پيشگاه خداوند، راهى براى فرار از دام هاى شيطان است. فرمود:
«وَ اِمّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ اِنَّهُ سَميعٌ عَليمٌ اِنَّ الّذينَ اتَّقَوْا اِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَاِذاهُمْ مُبْصِرُونَ»؛[5] و هر گاه وسوسه اى از شيطان به تو رسد، به خدا پناه ببر كه او شنونده و داناست. پرهيزگاران هنگامى كه گرفتار وسوسه هاى شيطان شوند، به ياد خدا مى افتند و ناگهان بينا مى گردند.
قطعاً من و شما زمين خورده شيطان هستيم، مگر اينكه خدا كمكمان كند. هر گاه وسوسه هاى شيطان به سراغتان آمد، يا دست به دعا بلند كنيد و به خدا پناه ببريد و يا به سجده بيفتيد و از او كمك بگيرد و خودتان را دريابيد و با خدا پيوند داشته باشيد. خداوند خيلى مهربان است. از رحمتش نا اميد نباشيد. فرمود: هر كس با خضوع و خشوع دست به دعا بردارد، يا به سجده بيفتد، من گناه هفتاد ساله او را مى بخشم. يك خداى اين چنين مهربان!
در دعاى ماه شعبان آمده است: «شَعْبانُ الَّذى حَفَفْتَهُ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوانِ»؛[6] شعبانى كه خداوند آن را با رحمت و رضوان خودش پر كرده است» ؛ يعنى اين قدر رحمت ريخته است كه كسى نيست آن ها را جمع كند. در آخر دعا هم مى خوانيم: «قَد اَوْجَبَتَ لى مِنْكَ الرَّحْمَةَ وَالرِّضْوانِ»؛ يعنى روز قيامت مرا به گونه اى قرار ده كه لطف و رحمتت را بر من واجب كرده باشى.
خداوندا، به شخصيتى كه رحمت واسعه توست، يعنى امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف ، به همه ما ايمان و معرفت كامل عنايت فرما و بر محبت و ولايت ما بيفزاى! خداوندا، هر خيرى كه به چهارده معصوم علیهم السلام عنايت كردى، به ما نيز عنايت فرما و هر شرى را كه از آنان دور فرمودى، از ما دور بفرما! بحق محمّد و آل محمّد صلوات اللّه عليهم اجمعين.
________________________________________
[1]سوره ص، آيه 82 و 83.
[2]تفسير عياشى، ج 2، ص 242، ح 14 ؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 14، ح 46.
[3]سوره اعراف، آيه 16 و 17.
[4]بحارالانوار، ج 60، ص 155.
[5]سوره آل عمران، آيه 200 و 201.
[6]مفاتيح الجنان، اعمال مشترك ماه شعبان.
