بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.
مردى به محضر مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله عرضه داشت: «أتأذن لى أن أتمنّى الموت» به من اجازه مىدهيد كه از خدا درخواست مرگ كنم؟ كه خدا مرگ مرا برساند؟ چه انسان با ارزشى از نظر عقلى بوده است كه حتى آووز و درخواستش را از خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله اجازه گرفته است. خيلى خوب است كه انسان در زندگى، به خصوص در امور مهم، به تنهايى و خودسر تصميم نگيرد. هر انسانى بايد بداند كه عاقلتر و بصيرتر از خودش نيز در دنيا هست. در اين باره قرآن كريم مىفرمايد:«وَ فَوْقَ كُلّ ذِى عِلْمٍ عَلِيمٌ»
اگر كسى صاحب دانش و علم است، خيال نكند كه در كلاس آخر قرار دارد و فوق همه است، يا اين كه چون داراى علم است، هر تصميمى كه بگيرد، درست و هر نقشهاى كه بكشد، صحيح است.
اين آيه درباره عالمان است كه خدا مىفرمايد: «وَ فَوْقَ كُلّ ذِى عِلْمٍ عَلِيمٌ» هر عالمى بايد بداند كه برتر از خودش نيز در دانش و علم وجود دارد. در عصر هر پيغمبرى، فوق همه عالمان، همان پيغمبر است، ولى پيغمبر، كلاس آخر و فرد آخر نبود، بلكه فوق پيغمبر نيز پروردگار عالم است، چه برسد به توده مردم كه از سواد بالايى برخوردار نيستند و دانش فراوانى را كسب نكردند. كسانى كه در زندگى، به خصوص در امور بسيار مهم زندگى خودشان مستقلًا تصميم بگيرند، اكثر اين تصميمها عملًا به ضرر و زيان برمىخورد.
اين است كه قرآن مجيد مسأله در ميان گذاشتن خواستهها، تصميمات و تدبيرات با اهلش را به مردم امر مىكند. بالاتر از اين نمىشود كه به پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در سوره آل عمران مىفرمايد: اى پيامبر صلى الله عليه و آله! تو نيز در امور با عقلاى قومت مشورت كن. «وَشَاوِرْهُمْ فِى الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكّلِينَ»
بعد از مشورت اگر تصميم گرفتى كه كارى را انجام دهى، انجام نده مگر با توكل به پروردگار، خيال نكنيد كه علم و تصميم شما واقعاً در هر جايگاهى شما را به نتيجه مىرساند، اين طور نيست، چرا كه اگر من نخواهم، علم، عقل، مشورت و دست به دست دادن شما به نتيجه نمىرسد. خداوند عز و جل در قرآن مجيد مىفرمايد: «وَ إِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَآدَّ لِفَضْلِهِ» به پيغمبر صلى الله عليه و آله مىفرمايد: اگر من بخواهم خيرى را به تو برسانم، اگر كل عالم جمع شوند تا جلوى آن را بگيرند، نمىتوانند و اگر در زندگيت مشكلى ايجاد كنم، جز من، كسى نمىتواند اين گره را باز كند. اين آيات قرآن، مردم را راهنمايى مىكند كه خودسر عمل نكنيد، مغرور به فكر، نفرات، جمعيت و عقل خود نشويد. مگر نديديد كه بعد از جنگ بدر، مؤمنين واقعى مغرور شدند و بعد از جنگ، ديگر حرف خدا را نزدند، بلكه از خودشان حرف زدند. «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ»
اگر تصميم گرفتيد و بعد از مشورت تدبير كرديد، به خدا تكيه كنيد كه دست خدا در كار شما باشد، والا اگر خدا را كنار بگذاريد، همان عقل، مشورت و تصميمتان نيز شكست مىخورد. چنانچه در جنگ احد، دشمن كمرتان را شكست، هفتاد نفر از شما را كشت، شيرازه لشكرتان از هم پاشيد، با اين كه فرمانده لشكرتان پيامبر صلى الله عليه و آله بود، اما خيال نكنيد كه چون پيامبر در ميان شما است، در هر كارى برنده هستيد، بلكه خدا بايد به شما كمك كند.
تمهيد شرايط سفر به آخرت
آفرين به اين مرد كه آمد و تصميمش را با پيغمبر صلى الله عليه و آله در ميان گذاشت؛ «أتأذن لى أن أتمنّى الموت» به من اجازه مىدهيد كه از خدا درخواست مرگ كنم؟ آدم خستهاى نبود كه بگوييم از زندگى خسته شده، يا مشكلات به او فشار آورده كه ديگر دلش نمىخواهد در دنيا بماند. حال و زندگى طبيعى داشته است. با خود گفته بود كه عمرى خورديم و خوابيديم و عبادت كرديم، اين چند سال باقيمانده را از خدا بخواهم كه به عمرم خاتمه دهد و مرا به عالم بعد منتقل نمايد.
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: مرگ امرى قطعى است، بخواهى يا نخواهى از راه مىرسد، راهش نيز راهى طولانى است؛ «سفر طويل» اما من به تو اجازه مىدهم كه درخواست مرگ كنى، ولى قبل از رفتنت، براى ده نفر هديه بفرست، بعد از اين كه اين هدايا را فرستادى، مطمئن شدى كه به دست همه رسيده است، آن گاه اگر آرزوى مرگ كنى عيبى ندارد.
بعد فرمودند: هديههايى را بايد براى ملك الموت، قبر، دو ملكى كه سؤال كننده در عالم برزخ هستند، ترازوى خدا در قيامت، صراط و مسير، جبرئيل، پيغمبر و خدا بفرستى، مضمون فرمايش پيغمبر صلى الله عليه و آله اين بود كه اول آن طرف را آباد كن تا زندگى خوبى در آنجا داشته باشى و بعد بگويى: خدايا! مرا ببر.
اما اگر اثاث زندگى، يار، شفيع، نجات دهنده و جايگاه خوبى در آنجا نداشته باشى، مىخواهى كجا بروى؟ چون انسان اگر اينها را نداشته باشد، به قول قرآن مجيد: هيچ چارهاى جز دوزخ ندارد.
هداياى ارسالى به ملك الموت
اما چهار هديه براى ملك الموت، فرمودند: «رضا الخَصْمَاءَ وَ قَضَاء الفَوائِتِ وَ الشُّوْقُ الى اللّهِ وَ التَمَنّىِ لِلْمَوْتِ»
اين چهار هديه ملك الموت است.
«رضا الخصماء» به هر كسى كه مديون هستيد، دَين خود را ادا كن و حتى يك طلبكار مالى نيز باقى نگذاريد. طلبكار مالى يعنى تمام كسانى كه از شما پول طلب دارند، حتى كسانى كه به آنها بدهكاريد و خود آنها نمىدانند، بايد همه اينها پرداخت شود. «1» اسلام مىگويد: آنهايى را كه مىشناسى، برو و پول آنها را بده. اما آنهايى كه نمىشناسى، هر چقدر پولش شد، از عالم بزرگى مانند مراجع تقليد يا وكيل آنها اجازه مىگيرى و به عنوان ردّ مظالم، به خانوادههاى مستحق و آبرودار به نيّت صاحب پول و به عنوان صدقه مىپردازى وگرنه، اگر خانواده مستحق شرعى سراغ ندارى، براى اين كه خدا اين بدهى را از پرونده تو پاك كند، پول را به مراجع تقليد يا وكيلش مىدهى، كه از گردن تو رد مىشود و به گردن آنها مىافتد، آنها نيز مىدانند كه به كجا برسانند. اين رحمت خداست كه اين راه را گذاشته است تا مردم در عالم برزخ و قيامت مبتلا نباشند.
حكايتى عجيب از اميرالمؤمنين عليه السلام
شخصى خدمت اميرالمؤمنين عليه السلام رسيد، عرض كرد: على جان! هزار دينار در اين شهر نزد فلان شخص گذاشتم و به مدينه آمدم، اكنون مىگويند كه او مرده است. به پسرش مراجعه كردم، گفتم: من نزد پدر شما هزار دينار امانت گذاشتم، آمدهام بگيرم. پسرش گفت: والله پدر ما در هيچ كجا، نه در دفترى و نه در وصيتش، چيزى نگفته است.
طلبكار گفت: على جان! من واقعاً به اين پول نياز دارم، چه كنم؟ حضرت فرمودند: من نمىگذارم كه حق تو پايمال شود. به پسر بدهكار فرمود: بيرون مدينه، پشت تپهاى مىروى و آنجا مىايستى، تعداد سگ مىآيند كه يكى از سگها از همه زشتتر و بدتركيبتر است، به او بگو: چنين كسى آمده و مىگويد كه من هزار دينار نزد تو امانت گذاشتهام، آن را كجا گذاشتهاى؟
اميرالمؤمنين عليه السلام اين قدرت را دارد كه گوشه پرده برزخ را كنار بزند و به پسر ميّت بگويد كه پدرت را ببين. نه اين كه حضرت آنها را به دنيا آورده باشد، چون عالم برزخ، عالمى بين دنيا و آخرت است.
سند وجود برزخ بين دنيا و آخرت در قرآن است: «وَ مِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»
يعنى شما چهار دنيا را بايد طى كنيد؛ رحم مادر، دنيا، برزخ و قيامت. قيامت آخرين مرز است كه ديگر بعد از آن دنيايى وجود ندارد.
نه اين كه اميرالمؤمنين عليه السلام آنها را از برزخ به دنيا آورده باشند، بلكه پسر را فرستاد و گوشه پرده را كنار زد كه آن دنياى برزخ را ببيند.
پسر رفت، بين آن چند سگ، به سگى كه از همه سياهتر، بدتر و زشتتر بود، گفت: پدر! چنين داستانى است، آيا اين طلبكار راست مىگويد؟ گفت: اين هزار دينارش، در خانه و زير فلان ديوار است. آدرس داد، گفت: برو بردار و به او بده. اى پسر! اين را نيز به تو بگويم كه تنها راهى كه در اين عالم درست است، راه على عليه السلام است و ما بىراهه رفتيم و گرفتار شديم. اين راه ما راه على عليه السلام نيست، بلكه راه ضدّ على عليه السلام است و روندگان در راه ضدّ على عليه السلام، بعد از مرگ، به همين صورت محشور مىشوند.
در قرآن مىخوانيد: «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»
خدا حيوانها را نيز محشور مىكند، يعنى همين حيوانها، والّا پروردگار كه حيوان ديگرى را در قيامت نمىآورد. آنهايى كه انسان آفريده شدند، ولى «فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ»
سگ هار شدند و به همه مىپرند اگر چه شكل فعلى او شكل انسان دو پا است، ولى در قيامت مانند چهار پا محشور مىشوند.
گفت: پسرم! ما كه ديگر تمام دربها به رويمان بسته شده است. ولى به تو بگويم كه راه سالم فقط راه على عليه السلام است. جالب اين است كه علماى اهل تسنن نيز اين معنا را مىدانند، نه عوام آنان.
تفسيرى از تفاسير علمى، به نام تفسير «مفاتيح الغيب» است كه نويسندهاش اهل شهررى بوده، به نام فخر رازى، «3» كه رازى يعنى اهل رى. اى فخر رازى از علماى رده اول اهل تسنن است. او در تفسير سوره فاتحة الكتاب بحث مىكند كه آيا ترك وى در عصر خوارزمشاهيان مىزيست و جاه و منزلت و نفوذ كلام او در نزد سلطان محمد خوارزمشاه بسيار بود.
وى در علم كلام و معقولات سرآمد عصر بود و در فنون مختلف تاليفات دارد. فخر رازى در غالب اصول مسلم فلسفى شك كرده و بر فلاسفه مقدم ايراداتى وارد آورده به سبب همين قدرت در تشكيك وى را امام المشككين لقب دادهاند. از آثار او نهايه العقول؛ كتاب الاربعين؛ المطالب العاليه؛ محصل افكار المتقدمين والمتاخرين؛ مفاتيح الغيب و ...
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» سوره فاتحه نمازِ واجب، جايز است؟ اگر نگويد، نمازش صحيح است يا نه؟ آنهايى كه مكّه رفتهاند، ديدند كه امام جماعت مكه، وقتى «اللّه اكبر» مىگويد، مقدارى مكث مىكند، بعد مىگويد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ الْعلَمِينَ» يعنى «بِسْمِ اللَّه» آن را مىدزدد و نمىگويد. فخر مىنويسد: آيا ترك «بِسْمِ اللَّه» جايز است؟ و آيا «بِسْمِ اللَّه» را آهسته بايد گفت- مانند علماى مدينه، چون مذهب علماى مدينه با علماى مكه فرق مىكند- يا بايد بلند گفت؟ مىگويد: بسيارى از علماى بزرگ «بِسْمِ اللَّه» را نمىگويند، ما از آنها پيروى كنيم و نگوييم؟ بسيارى «بِسْمِ اللَّه» را آهسته مىگويند، ما نيز آهسته بگوييم؟ چه بايد كرد؟
مىگويد: من جستجو و تحقيق كردم كه در امت پيامبر صلى الله عليه و آله- حرف انسان سگ نما را يادتان نرود كه به پسرش گفت: راه على عليه السلام درست است- گفت: من دقت كردم، يقين پيدا كردم كه على بن ابى طالب عليه السلام در تمام نمازها «بِسْمِ اللَّه» را بلند مىگفت و من در اين مسأله به على عليه السلام اقتدا مىكنم، چون راه او حق است؛ يعنى نمازهايم را با «بِسْمِ اللَّه» مىخوانم و بلند مىگويم.
مرحوم فيض كاشانى نوشته است: در حروف مقطعه قرآن، اگر حروف تكرارى مقطعه را حذف كنيد و تمام آنها را تركيب كنيد و جمله بسازيد، اين جمله در مىآيد: «صراط على حق نمسكه»؛ در اين دنيا فقط راه على عليه السلام حق است. فقط در اين راه حركت كن! ما نيز به آن راه چنگ انداختهايم. اين حروف مقطعه قرآن است كه حرف خداست. «2» اهل سنت مىگويند: ما در راه پيغمبر هستيم، ولى ما با هزار دليل ثابت كرديم كه در راه پيغمبر صلى الله عليه و آله نيستند. يك دليلش اين است كه پيغمبر صلى الله عليه و آله در غدير خم فرمودند: على بر شما ولايت دارد. دو ماه بعد، پيغمبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفتند، شما ابوبكر را ولىّ خودتان كرديد. شما كجا در راه پيغمبر هستيد؟
اين هديه براى ملك الموت؛ «رضا الخصماء» كه تمام طلبكارها را تا نمردهاى از خودت راضى كنى. اگر راضى نكنى چه مىشود؟ اين را بايد از قرآن و روايات بررسى كنيم تا ببينيد در قيامت چه افتضاحى به بار مىآيد؟ مال مردم خوردن آسان نيست.
سفارش ابى عبداللّه عليه السلام به فرزندش
آخرين فرمايش ابى عبداللّه عليه السلام در روز عاشورا به حضرت زين العابدين عليه السلام اين بود: پسرم! باغى در مدينه دارم كه ملك من است. بعد از سفر مكه برنامههايى داشتم، كه سه هزار درهم يعنى سيصد دينار طلا مىشود، على جان! من آن سيصد دينار را بدهكارم، از شام كه برگشتى، به مدينه كه رسيدى، اول قرض مرا ادا كن كه من در برزخ ناراحت نباشم.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته
