خداوند در کمین ستمگران است

به آیه کریمه «إِنَّ رَبَّک لَبِالْمِرْصَادِ» رسیدیم که حقیقتاً آیه تکان دهنده ای است. به نظر می رسد جواب قسم هایی باشد که در آغاز سوره مبارکه مطرح شد. به این نکته قبلاً اشاره کردیم که پاسخ سوگند به فجر، شب های ده گانه، شفع و وتر، شبی که با سرعت خود را می خواهد به صبح و سپیده برساند، بنا بر یک سخن و یک احتمال، پاسخ این قسم ها، جمع بندی و مستور است که خداوند تبارک و تعالی ستمگران و طغیان کنندگان فاسد را هلاک خواهد کرد. بعضی هم می گویند که پاسخ سوگند آشکار است و همین آیه است. «إِنَّ رَبَّک لَبِالْمِرْصَادِ» برای همه پیام دارد؛ منتها در اینجا پیام اصلی آن تهدید برای ستمگران و طغیان گر فاسد جبار است؛ اگرچه خداوند تبارک و تعالی بر اعمال، رفتار و افکار بندگانش اشراف دارد و به وقت مناسب آنها را در برابر محکمۀعدل خود قرار خواهد داد.

«مرصاد» به معنای کمین گاه است و آیه نگفته است که کمین گاه ستمگران، بلکه عام است؛ منتها از آیه های قبل استفاده می شود که این یک نوع تهدید است و ضمناً بشارت برای حضرت خاتم است که مخاطب مستقیم این آیه است. سنتی که برای عاد و ثمود و فرعون مطرح شد که خدای متعال آنها را به عذاب سخت گرفتار کرد، سنت الهی جاری است و دل گرمی برای مؤمنان، مجاهدان و کسانی است که در راه حق و فضیلت تلاش می کنند. خدای متعال حساب همۀآنها را خواهد رسید و در همین دنیا به بخشی از سزای عملشان خواهند رسید.

سوط عذاب یا توسط پدیده های طبیعی به آنها می خورد، مثل آنچه دربارۀعاد و ثمود گفته شد، یا صیحۀآسمانی بود یا باد سرسر یا گرفتن شدن و غرق در دریا. مدل دیگر صوت عذاب ضربه هایی است که توسط مجاهدان راه خدا به آنها وارد می شود. یعنی ایستادگی و استقامت مؤمنان که در صدر آنان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه الصلاۀ و السلام) قرار دارد، صوت عذاب محسوب می شود. نبی گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) چنان در جنگ مبارزه می کردند که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود زمان هایی که جنگ خیلی شدید می شد و آتش جنگ خیلی برافروخته می شد، همۀما به پیغمبر پناه می بردیم. [1]؛ این نکته را فراموش نکنیم که جلوه اصلی «أَشِدّاءُ عَلَی الکفّارِ»[2]؛ شخصیت خود پیغمبر است.

غرض اینکه رفتارهایی که از اولیای خدا در صحنه های مقاتله و روبرو شدن با دشمنان رخ می دهد نیز سوط عذاب حق است و تازیانه های عذاب خدا است که به سر آنها می خورد. وقتی امیرالمؤمنین (علیه السلام) یک شخصیت گردن کش مثل عمربن عبدود را از اسب به زیر می کشد و او را به جنهم واصل می کند، همان سوط عذاب است.

بحمدالله مثال هایش را در زمانۀخودمان داریم؛ مثل آنچه ملت ایران با یک رجل مستکبر، گردن کش و جباری مثل صدام ملعون و نظام او انجام داد که مردم ما واقعاً آنها را زمین گیر کردند، این هم سوط عذاب بود البته تکمیلاتش هم بعدها رسید و کلاً آن نظام برچیده شد.

گاهی هم از باب «اللهم اشغل الظالمین بالظالمین» و «لا یزال یؤید هذا الدین برجل فاجر؛ همواره با بدکاران عالم این دین تأیید شده است». خدای متعال خیلی وقت ها دین خود را با اشخاص فاجر تأیید و تقویت می کند.الان هم یک دستگاه جنگی، پیشرفته و فوق مدرن که با عنوان رژیم صهیونیستی می شناسیم، سوط عذابشان را با یک گروه حسینی به اسم حزب الله ملاحظه کردیم که چه به روزشان آوردند و برای آنها هیچ حیثیتی باقی نگذاشتند.

البته انتقام اصلی از جریان عمومی ظلم و طغیان و فساد و استکبار در دو مرحله گرفته خواهد شد که مرحله نخست آن هلاکتی است که برای آنها توسط حضرت بقیت الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و یاران آن حضرت رقم خواهد خورد که طبق صریح قرآن کریم و کلمات اولیای خدا، زمین را به طور کلی از لوث طاغیان مستکبر و فاسد پاکسازی خواهد کرد. پایان کار و فرجام زمین، فرجام فرخنده و خجسته ای است. [3]؛ این یک مرحله است که ان شاءالله اتفاق خواهد افتاد. مرحلۀدوم انتقام همه جانبه ای است که از آنها گرفته خواهد شد که مسئله یوم العدل و قیامت است و البته آن روز برای آنها خیلی دشوارتر و سخت تر و غیرقابل مقایسه با صوت عذاب در دنیا است.

البته کلمۀمرصاد در کشور ما یک معنای دیگری هم پیدا کرد؛ زیرا یکی از عملیات های پیچیده، عملیات مرصاد بود. تنگۀحسن آباد کمین گاه بود که منافقین با پشتیبانی صدام قصد داشتند تهران را تصرف کنند و همۀنقشه ها هم همراهشان بود. بدبخت ها را از تمام نقاط دنیا جمع کرده بودند. تا اسلام آباد را گرفتند و وارد تنگۀحسن آباد شدند؛ تنگه ای که حالا اسمش مرصاد شده است. بین آن و کرمانشاه ارتفاعاتی حائل است که اگر از آنجا عبور می کردند، در یک دشت هموار می افتادند و می توانستند به هدف هایشان نزدیک شوند؛ اما «إن ربک لبالمرصاد» چیزی از آنها باقی نماند، منافقین خیلی خشن بودند.

کسانی که در جریان باطل می افتند، اولین سرمایه ای که از دست می دهند، لطافت است؛ لذا مثل سنگ می شوند. دو نفر از دوستان طلبه ما به دست منافقان افتادند. یکی از آنها که توانست فرار کند، می گفت: شب که دختر و پسر دور همدیگر جمع شده بودند، جشن آنها این بود که سر بچه ها را می گذاشتند پشت آرپیجی و. . . منافقین کثیف، پلید، خائن که هیچ کس به اندازۀآنها به ملت ایران خیانت نکرد، جشن آنها این بود که چنین رفتاری با عزیزان ما داشتند. یکی از دوستان ما به شهادت رسید و دومی فرار کرد که در مسیر فرار پیش پایش نارنجک انداخته بودند که با پای زخمی، معجزه آسا از آن مهلکه نجات پیدا کرد. در عملیات مرصاد، یکجا چهار هزار نفر از آنها داخل تنگه ای جمع و همانجا دفن شدند که ضربۀخیلی بزرگی به جریان نفاق بود. اسم آن عملیات را عملیات مرصاد گذاشتند که اسم گذاری دقیق و درستی است.

علت طغیان انسان
از اینجا به بعد در این آیات نورانی یک تحلیل ارائه می شود. قرآن کریم خیلی جاها یک مسئله را مطرح می کند و پس از طرح موضوع، بر اساس آن قواعد کلی ساخته می شود. سپس موضوع را تحلیل و مبانی را ارائه می کند. حال سؤال این است که انسان چرا گرفتار جریان طغیان و فساد می شود؟ اینجا تحلیل می کند؛ زیرا نمونه هایی از اقوام گذشته مثال زده است و حال، می خواهد خود انسان را بررسی کند.

«فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَکرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَیقُولُ رَبِّی أَکرَمَنِ وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ فَیقُولُ رَبِّی أَهَانَنِ؛ اما انسان هنگامی که پروردگارش وی را می آزماید و عزیزش می دارد و نعمت فراوان به او می دهد می گوید پروردگارم مرا گرامی داشته است. و اما چون وی را می آزماید و روزی اش را بر او تنگ می گرداند می گوید پروردگارم مرا خوار کرده است». پس اصل مسئله عبارت است از اینکه انسان به صورت یک سنت حتمی و قطعی پروردگار متعال و حکیم در معرض آزمایش است. وجه مشترک این دو آیه عبارت است از اینکه انسان امتحان می شود. از جمله آزمایش ها، بسط و قبض است؛ یعنی گاهی خداوند تبارک و تعالی برای شخص گشایش قرار می دهد، راه ها را هموار می کند، نعمت از در و دیوار می ریزد و امکانات مادّی، ثروت و موقعیت را فراهم می آورد؛ ولی بعضی وقت ها برعکس می شود و قبض است: فرد در دشواری، دست انداز، بدهکاری و ورشکستی می افتد. قرآن کریم در اینجا هر دو فرض را ابتلا معرفی می کند.

«فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَکرَمَهُ وَنَعَّمَهُ» زمانی که به انسان، یک قوم، جامعه یا کشور بسط داده می شود، میدان برایش باز و نعمت برایش فراوان می شود، «فیقول ربی أکرمن» اینجا أکرمنِ یعنی أکرمنی، برای خودش جمع بندی می کند و بدون اینکه به اصل ابتلا و امتحان توجه پیدا کند، این بسط را مستند به خود می کند و می گوید: «ربی أکرمنی» ما مورد احترام و اکرام و عنایت و ویژه پروردگار متعال قرار گرفته ایم. یعنی من صالح بودم و صلاحیتش را داشتم، لیاقت خودم بود. ما با زرنگی خودمان، با طراحی ها و ابتکاراتمان به اینها رسیدیم. غافل از اینکه مواد امتحانی از جنس نعمت و بسط نعمت و گشایش است و این موارد دلالت نمی کند بر اینکه شخص جایگاه ویژه ای نزد خدای متعال دارد. این مسئله در بین ما جاری است و می توانید مصداق های فراوانی در پیرامونتان برای آن بیابید.

خیلی از شادخواری ها یا به تعبیر قرآن کریم فرح که دور و بر ما انجام می شود، محصول همین تفکر است. هر نعمتی که برای ما زیا می شود، در برابرش پاسخگویی و وظایف بزرگی برای ما طراحی می شود. باید هم حالت شکر به درگاه خدای متعال داشته باشیم و هم وظیفه مان را نسبت به این نعمت انجام دهیم. اما وقتی گفتیم: ما بودیم که بازار را می شناختیم، موقعیت را می شناختیم، زرنگ بودیم، ابتکار داشتیم و به چنین چیزی رسیدیم، نتیجه اش عبارت است از شادخواری، فرح و غفلت. امتداد غفلت، مبتلا شدن به طغیان و فساد است. چنین کسی به وظایف بزرگش عمل نمی کند.

چون شادخواران در امتحان رفوزه شده اند و «ربی أکرمنی» گفته اند، خدای متعال عقل آنها را می گیرد. برای مثال منطقه ما قسمت پایین دستی امامزاده هاشم (علیه السلام) در جاده هراز به خاطر آب و هوا و خصوصیاتش، از قدیم مورد طمع شادخواران بوده است و افراد بسیاری آنجا ویلاسازی کرده اند. یک مورد کسی دوازده میلیارد هزینه کرده است و جالب اینکه این شخص و خانواده اش حداکثر ده روز از آن استفاده می کنند. آنجا دست سرایدارهایی است که نوعاً از برادران افغانی هستند؛ چون آدم های امینی هستند. آنها آنجا مشغول زندگی هستند و این بدبخت روسیاهی که فردا برای ریال ریال و آجرآجر آن باید پاسخ دهد، در کل سال گاهی ده روز آنجا است. کسی که از احوال درونی این حضرات در شادخواری ها و فسادهایشان اطلاعاتی داشت، گفت: آن شخص در ویلایش استخر درست کرده است و چندباری که خود و خانواده اش برای خوش گذارنی می آیند، آن را پر از شیر می کند.

انسان به این نکته توجه ندارد که چیزی که خدا در اختیارش گذاشته است، به فرض اینکه حلال باشد، حتی اگر ارث خالص پدری باشد، در برابر ریال ریال آن مسئولیت و وظیفه برایش تعریف می شود. چطور آن را مستقیماً مستند به خود می کند و می گوید: من بودم؟ گاهی هم از کلمه ما استفاده می کنند و می گویند: لایق بودیم که به ما داده اند، معلوم می شود که مورد نظر هستیم.

چنین افرادی «لَفَرِحٌ فَخُورٌ»[4]؛ شادمان و فخرفروش است». در خط فخر، تکبر، خودستایی، خودشیفتگی، خودبرتربینی و انواع و اقسام فسادها می افتند. نقطۀمقابل این است که «وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ» خداوند متعال رزقش را تنگ می گیرد و فرد در شرایط سخت و دشوار می افتد. «فیقول ربی أهانن» أهانن یعنی خدا دارد به من اهانت می کند و مرا خوار و ذلیل می کند.

وقتی اوضاع برایش سخت و دشوار می شود، بررسی نمی کند که آیا «فَبِما کسَبَتْ أَیْدِیکمْ»[5]؛ به سبب دستاورد خود شما است» است؟ من در برخی جاها کارهای نامناسبی انجام دادم که این شرایط سخت برای من فراهم شده است. گاهی انسان به دست خودش خود را به دست انداز می اندازد، گاهی نکبت داخل زندگی می آید، گاهی دشواری های عجیب و غریب می آید. اینها محصول رفتارهایی است که ما در جایی دیگر داشته ایم. به جای اینکه اینها را ریشه یابی و بررسی کند تا خود را اصلاح کند، مشکلاتش را به خدای متعال نسبت می دهد.

«ربی اکرمنی» یعنی من لایقش بودم؛ «ربی اهاننی» یعنی خداوند با من بد برخورد می کند و به من اهانت می کند. باز هم صورت مسئله را عوض می کند؛ در نتیجه به قول قرآن کریم حالت قنوت، یعنی حالت ناامیدی در چنین کسی پیدا می شود که باعث می شود به جای اینکه ریشه یابی کند یا به آن شرایط سخت که بر مبنای حکمت الهی شکل گرفته است، راضی باشد، اندازه نگه دارد، مراقب عزت نفس و مناعت طبع خود باشد، به جای اینها شروع به گزافه گویی می کند و دچار افسردگی و یأس می شود.

این آدم ها معمولاً از طرف دیگری گرفتار طغیان و فساد می شوند. نوع طغیان و فساد در درجۀاول مربوط به بسط و شادخواری ها است؛ اما در این بخش نیز نمونه هایی دارد که به صورت قتل، قاچاق، سرقت و ابتلا به فسادهای گوناگون بروز می یابد و انسان به دنبال انتقام گرفتن از سایر مردم و بندگان خدا می افتد. به خدا می گوید: زورم به تو نمی رسد، حالا که به من اهانت کرده ای، من از بندگان تو انتقام می گیرم.

کلمۀ«کلّا» را در فارسی این گونه ترجمه می کنیم که چنین نیست. کلّا با تأکید است، نه چنین است یا چنین نیست. حضرت آقا چندی پیش تعبیر زیبای خطای محاسباتی را به کار بردند؛ یعنی گاهی شخص موضوع را غلط می بیند و بر اساس همان، اشتباه تحلیل می کند؛ در نتیجه به جای یافتن ریشه مشکلات، دنبال مسائل دیگری می رود.

چهار عامل اصلی سرکشی انسان
خداوند تبارک و تعالی در اینجا با یک تحلیل بسیار دقیق و عمیق ریشه طغیان را معرفی می کند و طی چهار مسئله آنها را بیان می دارد:

۱. «کلَّا بَل لَّا تُکرِمُونَ الْیتِیمَ؛ چنان نیست که شما خیال می کنید؛ بلکه شما یتیمان را گرامی نمی دارید» مسئلۀاول این است که شما یتیم را اکرام و احترام نمی کنید. یتیم یعنی شخصی که پشتوانه تربیتی، اقتصادی، اجتماعی و آبرویی خود را که پدرش باشد، در سنین کودکی از دست می دهد و نمی تواند از عهده کار های خود برآید.

چیزی برای یتیم پیش برنده و سازنده است، اکرام است؛ نه رسیدگی مادی صرف. آن چیزی که آینده او را تضمین می کند، تربیت او، شخصیت دادن به او و بزرگداشتش است و این است که باعث می شود در آینده روی پای خود بایستد و جلو رود.

۲. «وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکینِ؛ و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کند». این موضوع هم عمومی است و به همۀماها برمی گردد. کسی خودش را استثنا نکند. خداوند دارد ریشه اشکالات را بیان می کند. شما نسبت به خوراک رسانی به کسانی که گرفتار مسکنت هستند و فقر شدید دارند توصیه و تشویق نمی کنید.

مسئله یک قدم بالاتر از این است که خودتان رسیدگی کنید؛ یعنی فرض گرفته است که تو نه تنها خودت باید رسیدگی کنی، باید دیگران را هم تشویق کنی که به کسانی که گرفتار دشواری های اقتصادی هستند و در امتحان های سخت و تقدیر رزق هستند، رسیدگی کنند.

۳. نکته سوم «وَتَأْکلُونَ التُّرَاثَ أَکلًا لَّمًّا؛ و میراث را (از طریق مشروع و نامشروع) جمع کرده می خورید». اگر اینجا تراث به معنی عام مد نظر باشد، یعنی همۀآنچه که انسان بهره مند شده است. حال یا از پدر، مادر یا اجدادش به ارث رسیده یا شرایط، تجارت، موقعیت های اقتصادی طوری شده که یک دفعه پول حسابی دست شخص آمده است. «وَتَأْکلُونَ التُّرَاثَ أَکلًا لَّمًّا» شما هنر فوق العاده ای در میراث خواری دارید؛ چه حلالش، و چه حرامش.

«أَکلًا لَّمًّا» یعنی همۀآن را می خواهید یکجا بخورید. گاهی در فارسی شوخی می کنند مثلاً بعد از اینکه طرف می خورد، بعدش می گوییم لم می دهد، بعضی ها می گویند «أکلا لما» یعنی می خورد و لم می دهد! لما یعنی جمعاً، همه اش را یک جا می خورید.

۴. چهارم «وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا؛ و مال و ثروت را بسیار دوست می دارید». مسئلۀمال دوستی، آن هم نه یک حب عادی، بلکه حب شدید مطرح است.معلوم می شود ابتلائات خطرناک انسان در زندگی عمدتاً از جنس مادی و به مال مربوط می شود.

این چهار مورد را می شود به هر دو طرف آزمایش تطبیق داد. اگر کسی به آزمایش اول مبتلا شد، یتیم ها و مساکین را از یاد می برد و گرفتار حب مالی شدید و شادخواری است. گروه دوم که گرفتار تقدیر رزق می شوند، به وظایفشان در قبال نیازمندان عمل نکرده اند.

یکی از بستر های اصلی فساد و طغیان امتحان های رزقی و مالی است. اگر انسان بخواهد نجات پیدا کند، باید بسیار مواظب باشد. ضمن اینکه اگر انسان در ارتباط با مسائل مالی حساب و کتاب دقیقی نداشته باشد و اهل انجام وظایف الهی نباشد، در سراشیبی خطرناک می افتد.

نقش مال حرام در واقعه عاشورا
امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا تحلیلی دارند که مرتبط با بحث ما است. کسانی که جلوی اما حسین (علیه السلام) ایستاده بودند، دو گروه بودند: یک گروه ثروتمندان، یک گروه فقرا. امام حسین (علیه السلام)، علت اینکه آنان حرف های را نشنیدند و سخنان حضرت در آ نها اثر نکرد را این گونه بیان کردند: «مُلِئَت بُطُونُکُم مِنَ الحَرامِ»[6]؛ شکم های شما از حرام پر شده است». آنها گرفتار حرام خواری شده بودند. مال حرام سد بزرگی بین انسان و ولیّ خدا ایجاد می کند و بلایی سر شخص می آورد که تا آنجا پیش برود که در برابر ولیّ و حجت خدا بایستد و شمشیر بکشد.

ابتلائات مالی چه در قبضش و چه در بسطش اگر به ادب الهی ضمیمه نشود، از داخل آن طغیان و فساد و سنگ دلی درمی آید. بعضی از رفتارهای سپاهیان عمر سعد با هیچ منطقی قابل ارزیابی نیست. قرآن درباره برخی می فرماید: «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکم مِّن بَعْدِ ذَلِک فَهِی کالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا یتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ»[7]؛ سپس دل های شما بعد از این [واقعه ] سخت گردید، همانند سنگ، یا سخت تر از آن؛ چراکه از برخی سنگ ها، جوی هایی بیرون می زند، و پاره ای از آنها می شکافد و آب از آن خارج می شود». دل یک عده از سنگ هم سخت تر شده است. گاهی اوقات در سنگ ها انعطاف هایی دیده می شود، اما آنها این چیز ها هم در وجودشان دیده نمی شود. گاهی یک قطره آبی از گوشه سنگی جاری می شود، اما از عاطفه در وجود آنها هیچ چیزی نیست.

آزمایش های مالی، یکی از اصلی ترین بسترهای رشد است
اگر درست با ابتلائات مالی، چه در قبض و چه در بسط، برخورد شود، یعنی با مدد الهی با این آزمایش ها روبرو شویم، یکی از اصلی ترین بسترهای رشد و پرواز و اوج گرفتن به سوی فضایل اخلاقی و کمالات خواهند بود. چنانچه این چهار مسئله را برعکس کنیم، در زندگی اوج خواهیم گرفت. برای این منظور باید سراغ یتیم ها برویم؛ حتماً و حتماً در ایام عاشورا که ایام عهد و قرارها بین ما و خدای متعال است، تصمیم بگیرید که برای یتیم کار کنید. همواره در زندگی تان حتماً یک خط تکریم یا اکرامی برای یتیم یا ایتام داشته باشید. این مسئله، سرفصل عجیبی در زندگی است و رازهایی دارد.

یکی از رازهایش که در روایت به آن اشاره شده این است که یتیم کسی را ندارد؛ لذا خدای متعال می فرماید خودم عهده دار امور او می شوم. وقتی با یتیم روبرو می شویم، نقش خلافت الهی پیدا می کنیم؛ لذا در معنویات خیلی جلو می رویم. کسانی که دنبال راه های میانبر هستند برای اینکه بتوانند چرخه فضیلت را در قوس صعودش طی کنند، یکی از راه های فوق العاده اش، اکرام یتیم است. اگر کسی در زندگی اش اکرام یتیم نداشته باشد، خودش را در معرض انواع و اقسام نکبت ها و بیچارگی ها قرار داده است.

نکته دوم مخصوصاً اگر در حوزه ارتباطی انسان هم باشند، اینکه تمام توان و حتی آبرویش را به میدان بیاورد برای تشویق دیگران به کمک به مساکین. اگر خودمان توان داشتیم که باید کمک کنیم. اما اگر امکانات مالی نداشتیم، می توانیم دیگران را راه بیندازیم برای اینکه از تلخی ها و دشواری هایی که بر اساس مقدرات الهی در زندگی بعضی پیدا شده است، بکاهند. این هم نکته دوم است که اثر آن عجیب و غریب است. در این قسمت روی کلمۀطعام تأکید شده است. مورد قبلی که برای یتیم بود، روی کلمۀاکرام، یعنی شخصیت دادن تأکید داشت، اینجا روی اطعام تأکید دارد.

مسئله اطعام چیز عجیبی است. غذارسانی مثل سقایت و آب دادن است. وقتی به تشنه ای آب می دهید یا به گرسنه ای غذا می دهید، به خلافت الله تبارک و تعالی عمل می کنید؛ چون بنا به گفته قرآن، این کار خداوند است: «وَالَّذِی هُوَ یطْعِمُنِی وَیسْقِینِ»[8]؛ و آن کس که مرا می میراند و سپس زنده ام می گرداند».

در اینجا تو واسطه اطعام شده ای. این هم چیز عجیبی است و خدا آن را خیلی دوست می دارد؛ این قدر که سورۀانسان نازل شد و شأن نزولش هم این است: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یتیماً وَ أَسیراً إِنَّمَا نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمْ جَزَاء وَلَا شُکورًا»[9]؛ و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می دهند. (و می گویند) ما شما را برای خدا اطعام می کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی خواهیم».

مسئلۀبعدی، «وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا» است. حب مال طبیعی است، یک مقداری خداوند متعادل در طبع آدم ها گذاشته است. اما وقتی که حب شدید می شود، نکبت می آورد. حداقل این حب را در خودتان تعدیل و سبک کنید تا مانع سیر و سلوک و انجام وظایف دینی تان نباشد.

«وَتَأْکلُونَ التُّرَاثَ أَکلًا لَّمًّا» اگر چیزی از فضل الهی به ما رسید، اندازه نگه داریم. اگر این چهار مسئله رعایت شود، در امتحان الهی سربلند می شویم: «اکرام یتیم»، «تشویق سایرین به خوراک رسانی به مساکین»، «اندازه نگه داشتن در بهره مندی های مادی هرچند از حلال باشد» و چهارم «تعدیل در مال دوستی». البته نمی گوییم اصلاً مال را دوست نداشته باشید؛ بلکه به اندازه باشد و تعدیل شود. اگر این طور شد، انسان در آزمایش الهی سربلند بیرون می آید و از بسیاری از آفت های زندگی در امان می ماند.

پی نوشت ها:

[1] «کنّا اِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَیْنا بِرَسولِ اللّهِ...؛ هر گاه آتش جنگ شعله می کشید، ما به رسول خدا پناه می بردیم...». نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ص۶۹۰، کلام ۹.

[2] فتح: ۲۹.

[3] «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یعْبُدُونَنی لا یشْرِکُونَ بی شَیئاً؛ خداوند به مؤمنان و کسانی از شما که اعمال شایسته به جا می آورند وعده داده که آنها را در زمین جانشین کند، همان طور که پیشنیان آنها را جانشین کرد، و نیز دینشان را که برای آنها پسندیده استقرار دهد و پس از ترسشان امنیت روزی شان فرماید، تا مرا بپرستند و چیزی را شریک من نکنند». نور: ۵۵.

[4] هود: ۱۰.

[5] شوری: ۳۰.

[6] محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱.

[7] بقره: ۷۴.

[8] شعراء: ۷۹.

[9] انسان: ۸- ۹.