چيستي زيارت و آداب آن / زيارت مهاجرت الي الله / «تواضع و تبري از شياطين» شرط تحقق زیارت

یکی از رزقهایی که از برکت سیدالشهداء علیه السلام نصیب مومنین شده است، ثواب و آثار و برکات زیارت حضرت است که از پرفضیلت ترین مستحباتی است که حتی واجبات نیز چنین آثار و فضیلتهایی ندارند، حقیقت این زیارت چیست که اینگونه پر فضیلت است؟

شمه ای از برکات زیارت سید الشهداء

زیارت امام حسین علیه السلام در اوقات مختلف آثار و برکات فراوان دارد، مثلا چنانکه روایت شده زیارت سیدالشهداء در شب نیمه شعبان، مصافحه با صدوبیست و چهار هزار پیامبر را برای زائر ممکن می سازد(1)، و برای درک معنی مصافحه باید توجه کرد که رسول اکرم به اصحابشان فرمودند اگر حالت خوش معنوی را که در نزد من دارید حفظ کنید ملائکه با شما مصافحه خواهند کرد(2)، پس در کنار قبر سیدالشهداء چه حالت معنوی به زائر دست میدهد که تمام پیامبران با او مصافحه می کنند؛ و حتی در روز عرفه، تجلی خداوند و نظر رحمتش اول به زائرین سید الشهدا است و اهل عرفه در مرتبه دوم قرار دارند(3)، که البته این برکات بستگی به نحوه زیارت زائر دارد.

چیستی زیارت

مقصد و هدف نهائی زائر امام علیه السلام، در حقیقت خداوند متعال است، لکن از وادی ولایت امام عبور میکند، چراکه تنها راه تقرب به خداوند متعال بوده و همان صراط مستقیم به سوی خداست، و راههای دیگر هرگز به خداوند منتهی نمی شود، و دقت در آداب زیارت و عبارات زیارت، این نکته را روشن می سازد؛ زائر، زیارتش را با غسل که طهارت ظاهریست آغاز می کند، و باطنش را نیز با اذکار توحیدی که در اثناء غسل و حرکت به سمت زیارت ورد لب دارد، تطهیر میکند، و با نام ویاد خدا و استعانت از حضرت حق حرکت به سوی وادی ولایت را آغاز می نماید و ثمره این استعانت و اتکال بر خداوند متعال اینست که اولا مغرور نمی شود و همه توفیقات را از خداوند می بیند، چرا که فرمود «گناهی که عاقبتش توبه باشد بهتر از عملی است که تو را به عجب بیاندازد»(4) و ثانیا می داند که راه برای زائر، تنها به مقدار تمسک و اتکال و اعتمادش به خداوند باز می شود، و با گفتن بسم الله که مرکز اسم اعظم است، از غیر خدا جدا شده و با اعتماد به خداوند، قدم در این راه می گذارد، زیرا زائر در حقیقت مهاجر الی الله است که از تمام دارائی های خود به سمت خدا کوچ میکند و یکی از مصادیق آیه شریفه «وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»(نساء/100) است.

یارت امام، عین توحید و تنها راه حرکت به سمت خداست، و هدف زائر در حقیقت زیارت خداست، بهمین جهت فرمود: زائر حسین علیه السلام مانند زائر خدا در فوق عرش است(5)،و امام نیز گرچه به تمام زائرین توجه میکند، لکن درها را بروی موحدین و کسانی که مقصودشان خداست باز می نمایند.

زائر، آماده ابتلاء است

توکل و اتکا بر خدا در ابتدای حرکت به سمت زیارت بدین جهت است که این راه پر از دامهای شیطان و تهدیدات اوست، چنانکه هر قدم از مسیر جهاد و شهادت، تهدید است، حضرت علی علیه السلام به سالکین راه شهادت فرمودند «جمجمه تان را به خدا بسپارید»(6)، سیر در وادی ولایت نیز، پر از تهدیدها و ابتلائات است لذا حضرت به کسی که اعلام محبت ایشان را کرد فرمودند حال که ما را دوست داری باید خود را برای بلاهای مختلف آماده سازی(7)، زیرا محب همیشه مبتلاست، و مطابق آیه شریفه « يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحا» (انشقاق/6) سیر به سوی خداوند متعال همیشه همراه بلاست، لذا فرمود انبیا که از همه موحدترند بلا کش ترین ها هستند و هر کس به آنها نزدیکتر باشد مبتلاتر است(8)؛ فراز و نشیب بیابان عشق دام بلاست، کجاست شیر دلی کز بلا نپرهیزد.

ضروریات اولیه زیارت

ورود به حرم آدابی دارد و بقولی میکده و حمام نیست که بدون مقدمات بتوان به آن وارد شد، باید اذن گرفت و چنانکه در اذن دخول آمده «اللهم انی وقف علی باب من ابواب بیوت نبیک» باید دانست که حرم اهل بیت، از بیوتی است که خداوند متعال در آیه کریمه «في‏ بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فيهَا اسْمُهُ»(نور/36) برای ذکر خویش در آن اجازه داده و سقف این خانه ها عرش الهیست، و محل تجلی نور نبی اکرم است، که این نور اینقدر عظمت دارد که فرمود عرش خداوند از نور من خلق شده است(9)

زائر باید بداند که امام حاضر و غایب و زنده و مرده ندارد، و چنانکه امام رضا علیه السلام فرمودند مطابق آیه کریمه «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون»(توبه/105)، ناظر براعمال بوده و دائما برای شیعیان خویش دعا می نماید(10) مقام زائر را مشاهده کرده و کلام زائر و سلام او را شنیده و پاسخ می گوید، و اگر زائر بتواند در وادی ولایت سر کند، گوشش باز شده و کلام و جواب امام را خواهد شنید، واگر هم به آن مرحله نرسد، چنانکه در اذن دخول آمده «وفتحت باب فهمی بلذیذ مناجاتهم» در نجوا و مناجات با امام همیشه به روی کمترین زائر هم گشوده است؛ این اذن دخول به حدی اهمیت دارد که به مقدار اذن داده شده به زائر به او حال داده شده و به اعماق وادی ولایت راه پیدا خواهد کرد، لذا در اذن دخول به زائر تعلیم داده شده که تمنای بهترین اجازه را داشته باشد«فاذن لی فی الدخول کافضل ما اذنت لاحد من اولیائک».

امام، باب حطة امت اسلام

خداوند به بنی اسرائیل دستور داد، با تواضع و خشوع کامل بسوی باب الله بیایند و با گفتن «حطه» تقاضای بخشش کنند تا گناهانشان آمرزیده شود «وادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطاياكُمْ»(بقره/58)، لذا حرکت به سوی باب الله باید با سجده و تواضع کامل بوده و کسی که میخواهد از باب الله وارد شود، باید در برابر آن تسلیم محض باشد؛ و چنانکه امام باقر علیه السلام فرمودند «نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُم» یعنی امامان و اهل بیت، به منزله باب حطه برای امت اسلامند، و همان دری هستند که موجب بخشش گناهان بوده و ورودی حرکت به سمت خدایند، و سلام به محضر آنان به منزله تسلیم در برابر باب الله است.

امام شوون فراوان دارد که تمام این شوون تحت عظمت و کبریای الاهیست، آنها محال معرفت خدا، و مساکن برکت خدا، و معادن حکمت خدا، حافظان سر خدا، و حاملان کتاب خدا و اوصیای نبی خدایند، و تمام این شوون دری به سوی توحید است، چنانکه امام سجاد فرمودند ما درهای خداوند هستیم که «نَحْنُ‏ أَبْوَابُ‏ اللَّه». لذا سلام زائر به هر شان امام، دری از همان شان، به سوی توحید به رویش می گشاید، واگر زائر بتواند آن را گشوده نگاه داشته و حالتش را با عدم تبعیت از خطوات شیطان حفظ کند، در زیارت بعد، با سلام به همان شوون درهای جدیدتری به رویش باز خواهد شد، و گاهی زائر با هر زیارت هزاران در توحید به رویش باز می شود، و این نکته تعادل زیارت با هفتاد هزار حج مقبول است.

تبری، رکن اساسی زیارت

برای نورانی شدن به انوار زیارت، ابتدا طهارت لازم است، زیرا شیطان به قلب و چشم انسان قفل و قید می زند و با آلوده کردن انسان او را به اسارت می کشاند، و راه نجات زائر از اسارت شیطان ، تبری جستن از شیاطین انس و جن است، که با هر تبری قفلی از قفلهای شیطان از قلب و چشم انسان باز می شود لذا تمام زیارات مشتمل بر تبریست و مانند بکاء، قلب و چشم انسان را شستشو داده و از صفات رذیله پاک می کند و استکبار نفس را از انسان دور می کند، و در مرحله دوم با دادن حیات قلب، او را آماده دریافت انوار توحیدی می نماید.

پی نوشت ها:

(1) «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُصَافِحَهُ مِائَةُ أَلْفِ‏ نَبِيٍّ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ‏ نَبِيٍّ فَلْيَزُرْ قَبْرَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فِي النِّصْفِ مِنْ شَعْبَان‏»، کامل الزیارات، ص 180

(2) «لَوْ تَدُومُونَ عَلَى الْحَالَةِ الَّتِي وَصَفْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِهَا لَصَافَحَتْكُمُ‏ الْمَلَائِكَة»، کافی ، ج2 ، ص 424

(3) «إِنَّ اللَّهَ يَبْدَأُ بِالنَّظَرِ إِلَى‏ زُوَّارِ الْحُسَيْنِ‏ ع- عَشِيَّةَ عَرَفَةَ قَبْلَ نَظَرِهِ إِلَى أَهْلِ الْمَوْقِف‏»، وسائل، ج 14، ص 462

(4) «سَيِّئَةٌ تَسُوؤُكَ خَيْرٌ مِنْ حَسَنَةٍ تَسُرُّك‏»، بحار، ج 75، ص 67

(5) «مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ ع بِشَطِّ الْفُرَاتِ كَانَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ‏ فَوْقَ‏ عَرْش»، ثواب الاعمال، ص 85

(6) «أعر اللّه‏ جمجمتك‏»، نهج البلاغه، خطبه 11.

(7) «فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: وَ اللَّهِ إِنِّي لَأُحِبُّكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ. قَالَ: فَاتَّخِذْ لِلْبَلَاءِ جِلْبَاباً»، امالی طوسی، ص 154

(8) «إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ‏ بَلَاءً الْأَنْبِيَاءُ ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُم‏»، کافی، ج2، ص 252

(9) «فَتَقَ نُورِي فَخَلَقَ مِنْهُ الْعَرْشَ فَنُورُ الْعَرْشِ‏ مِنْ‏ نُورِي‏»، بحار، ج 25، ص 16

(10) «قُلْتُ لِلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: ادْعُ اللَّهَ لِي وَ لِأَهْلِ بَيْتِي، فَقَالَ: «أَ وَ لَسْتُ‏[1] أَفْعَلُ؟ وَ اللَّهِ‏[1]، إِنَّ أَعْمَالَكُمْ لَتُعْرَضُ عَلَيَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ».قَالَ‏[1]: فَاسْتَعْظَمْتُ ذلِكَ، فَقَالَ لِي: «أَ مَا تَقْرَأُ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى‏ اللَّهُ‏ عَمَلَكُمْ‏ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، کافی، ج 1، ص 545