ويژگي دعاهاي مأثور از معصوم / شرح فرازي از مناجات المحبین امام سجاد علیه السلام
 
دعا و مناجات، از بهترین راههای تقرب به خداوند متعال هستند، مناجات و نجوا، با دعا تفاوت دارد، و نجوا، اخص از دعا، و مخصوص کسانیست که به مقام مجالست با خداوند متعال رسیده باشند، چنانکه خداوند به حضرت موسی فرمود: «انا جلیس من ذکرنی»(1) و رسیدن به این مقام، مستلزم عمل کردن بر اساس رضای خداوند متعال است، چنانکه در معراج خداوند متعال به نبی اکرم فرمود:«ای احمد، هر کس مطابق رضای من عمل کند، به او سه خصلت می بخشم، شکری که همراه با جهل نباشد، و ذکری که با غفلت همراه نباشد، و به او محبتی می بخشم که محبت هیچ مخلوقی را بر من مقدم ندارد، آنگاه چشم قلبش را به جلال و عظمتم باز می کنم، و سپس با او به نجوا می پردازم»(2)
 
شایسته است دعا از بیان معصومین باشد، زیرا اولا بیان معصومین افق دید دعا کننده را رفعت بخشیده و اساسا تصویری که از رغبتها و ترس ها و تذکرات و مخاطرات و امید رسیدن به مقامات ترسیم می کند، با بیان غیر معصومین کاملا متفاوت است، چراکه آنان هرگز وسعت دید و درک معصومین را ندارند، و ثانیا دعایی که از بیان معصوم باشد، با اذن آنحضرت برای خواننده آن دعاست و علاوه بر آن، ضمانت معصوم را نیز به همراه دارد، لذا اگر معصوم علیه السلام، دعایی را تعلیم فرمودند، و سپس اذن و اجازه خواندن آن نسخه حیات بخش را به کسی عنایت کردند، مسلما خودشان ضامن تاثیر و نفوذ آن دعا و عمل کردن آن نسخه خواهند بود، لذا وجه عمل به «اخبار من بلغ» نیز بر همین اساس است که شامل وعده هایی از معصوم علیه السلام است.
 
جدا شدن از تعلقات و سير عوالم، خاصيت همراه شدن با دعاي معصوم
 
حقیقت مرگ، چیزی جز جدا شدن از تعلقات نیست، و انسان باید قبل از اینکه موعد مرگش فرابرسد، خودش، خود را از بند تعلقات برهاند، «موتوا قبل ان تموتوا»(3) و جدا شدن از تعلقات زمانی محقق می شود که انسان بتواند خود را از بند شرکهای خفی برهاند، تغییرات جهان را به اذن خداوند متعال دانسته و در تمام امکانات دنیا، تنها وجود خداوند را مشاهده کند، والا خداوند متعال ، با مرگ، انسان را به یکباره از تمام تعلقاتش جدا خواهد کرد، و با سیر در برزخ و صحنه قیامت حقیقت آیه کریمه « وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ»(انعام/94) را به او نشان خواهد داد؛ همراه شدن انسان، با دعایی که از بیان معصوم باشد،رشته های تعلق انسان را پیش از مرگ قطع کرده و او را در عوالم سیر داده و تنهاییش را به تصویر می کشد، و او را برای رویاروئی با خداوند متعال آماده می سازد، که نمونه بسیار خوب آن، دعای ابوحمزه است که فضای سحرهای رمضان را دگرگون می سازد.
 
توجه به افتقارها و يقين به قدرت و حضور خداي متعال، شرط تحقق دعا
 
تحقق دعا، مستلزم مقدماتی است که نباید آنها را ترک کرد، و یکی از مهمترین دلائل عدم استجابت دعا، آن است که دعا به جهت ترک مقدمات آن از ریشه تحقق پیدا نکرده است، والا هرگز خداوند کریم کسی را که دست نیاز به درگاه او بلند کرده است را ناامید برنمی گرداند؛ احساس افتقار و عجز، و یقین کامل به حضور و قدرت مطلق خداوند متعال و توجه به سرچشمه های امید و درک اضطرارها، از مقدمات مهم ورود به دعاست، و این مقدمات در دعاهای معصومین به خوبی رعایت شده است.
 
شرح فرازهایی از مناجات المحبین
 
«إِلَهِي مَنْ‏ ذَا الَّذِي‏ ذَاقَ‏ حَلَاوَةَ مَحَبَّتِكَ فَرَامَ مِنْكَ بَدَلًا وَ مَنْ ذَا الَّذِي أَنِسَ بِقُرْبِكَ فَابْتَغَى عَنْكَ حِوَلا»(4) خدای من، چه کسی شیرینی محبت تو را چشید و بازهم بدلی برای آن جستجو کرد؟ و کیست که انس با قرب تو پیدا کرده باشد و دنبال آرزوئی دیگر باشد؟
 
مهمترین نکته ای که از این دو جمله می توان درک کرد آنست که می توان محبت خداوند را در دل جای داد، گرچه خداوند متعال بزرگتر از آنست که وصف شود، و عقلها از درک کنه جمال او عاجزند(5) گرچه او با ماست، «هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ»(حدید/4) لکن محبت خدا بدین معناست که ما هم با خدا باشیم، و اگر خداوند متعال اذن محبت خویش را نمی داد، فکر قدم زدن در این وادی توهم بود.
 
حقیقت محبت خداوند، کمال اخلاص است، و هدف خداوند از آفرینش مرگ و زندگی، مبتلا کردن انسان و مشخص شدن مخلصین از دیگران است « الَّذي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلا»(ملک/2) و رسیدن به این مقام رفیع مقدماتی دارد که چنانکه امام صادق فرمود چشیدن شیرینی ایمان بر قلوب حرام است مگر اینکه در قدم اول، نسبت به دنیا زهد پیدا کرده باشد(6) و اگر انسان جزو محبین شد، می تواند از رزقهای خاص آنان بهره مند شود، رزقهایی که آسمانی هستند«وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ * تُؤْتي‏ أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها»(ابراهیم/24) و چنان در لذت محبت خداوند غرق می شود، که دیگر بدیل برای خداوند جستجو نمی کند، بلکه دائما مشغول نماز بوده «الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُون»(معارج/23) و نمازش نیز «هم قربان کلی تقیست»(7) و هم معراج اوست(8)
 
پی نوشت ها:
 
(1) کافی، ج 2، ص 496.
 
(2) «َ فَمَنْ عَمِلَ بِرِضَائِي أُلْزِمُهُ ثَلَاثَ خِصَالٍ أُعَرِّفُهُ‏ شُكْراً لَا يُخَالِطُهُ الْجَهْلُ وَ ذِكْراً لَا يُخَالِطُهُ النِّسْيَانُ وَ مَحَبَّةً لَا يُؤْثِرُ عَلَى مَحَبَّتِي مَحَبَّةَ الْمَخْلُوقِينَ فَإِذَا أَحَبَّنِي أَحْبَبْتُهُ وَ أَفْتَحُ عَيْنَ قَلْبِهِ إِلَى جَلَالِي فَلَا أُخْفِي عَلَيْهِ خَاصَّةَ خَلْقِي فَأُنَاجِيه‏»، ارشاد القلوب، ج 1، ص 204.
 
(3) کافی، ج 2، ص 140
 
(4) بحار، ج 91، ص 148
 
(5) «عَجَزَتِ‏ الْعُقُولُ‏ عَنْ‏ إِدْرَاكِ كُنْهِ جَمَالِك‏»، بحار، ج 91، ص 150
 
(6) «حَرَامٌ‏ عَلَى‏ قُلُوبِكُمْ‏ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى تَزْهَدَ فِي الدُّنْيَا»، کافی، ج 2، ص 128
 
(7) کافی، ج 3، ص 265
 
(8) بحار، ج 79، ص 303