پرهیز از سرزنش و ملامت (۹)

وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... تَركِ التَّعيِير‌.[۱]

آخرین نکته در تبیین این فراز از دعای مکارم الاخلاق این است که آنچه انسان را به سرزنش دیگران وادار می‌کند، خودشیفتگی است. کسی دیگری را بر عیب و گناهی که دارد سرزنش می‌کند که در خود عیبی نمی‌بیند و خودپسند است. تا وقتی این صفت در انسان وجود داشته باشد و آن را معالجه نکند، ترک سرزنش دیگران برایش ممکن نیست یا بسیار دشوار است.

در روایتی از امام کاظم (علیه السّلام) وارد شده که در مقام نصحیت برخی از فرزندانش می‌فرماید:

لا تُخرِجَنَّ نَفسَكَ‌ مِن‌ حَدِّ التَّقصيرِ في عِبادَةِ اللّهِ عز و جل وَ طاعَتِهِ؛ فإنَّ اللّهَ لا يُعبَدُ حَقَّ عِبادَتِهِ.[۲]

زنهار كه خود را در پرستش خداى عز و جل بى‌تقصير مدانى؛ زيرا خداوند، آن گونه كه شايسته پرستش است، پرستش نمى‌شود.

انسان با همه تلاشی که در راه عبادت خدا می‌کند، نباید فکر کند که حق آن را به جا آورده و در این راه کوتاهی نکرده است، زیرا حق عبادت پروردگار هیچ‌گاه به جا آورده نمی‌شود. توجه به این مسئله باعث می‌شود که انسان به عبادتی که انجام داده، مغرور و خودشیفته نشود.

همچنین در روایتی دیگر از امام باقر (علیه السّلام) چنین نقل شده که به «جابر بن عبدالله» فرمود:

يا جابِرُ، لا أخرَجَكَ اللَّهُ مِنَ النَّقصِ و التَّقصيرِ.[۳]

اى جابر! خداوند تو را از كاستى و تقصير بيرون نَبَرد.

این دعای مهمی است که حضرت برای جابر کردند. ما نیز همواره باید برای خود و دیگران این دعا را بکنیم. دعای دیگری نیز در این زمینه از امام کاظم (علیه السّلام) رسیده است که به «فضل بن یونس» آموزش دادند. ایشان خطاب به وی می‌فرماید:

أكثِرْ مِن أن تَقولَ: اللَّهُمَّ لا تَجعَلْني مِنَ المُعارينَ و لا تُخرِجْني مِنَ التَّقصيرِ.

بسيار بگو: خدايا! مرا از عاريه‌داران قرار مده و از حدّ تقصير بيرونم مبر.

«فضل» می‌گوید: عرض كردم: معناى عاريه‌داران، را مى‌دانم؛ كه شخصى دينش عاريتی است و سپس از آن خارج مى‌شود. اما معناى «مرا از حد تقصير بيرونم مبر» چيست؟ حضرت فرمود:

كلُّ عَمَلٍ تُريدُ بِهِ اللَّهَ عَزَّوجلَّ فَكُن فيهِ مُقَصِّراً عِندَ نَفسِكَ؛ فإنَّ النّاسَ كُلَّهُم في أعمالِهِم فيما بَينَهُم و بَينَ اللَّهِ مُقَصِّرونَ إلّا مَن عَصَمَهُ اللَّهُ عَزَّوجلَّ.[۴]

هركارى كه براى خدا انجام مى‌دهى خود را در آن مقصّر بدان؛ زيرا همه مردم دركارهايى كه براى خدا مى‌كنند، مقصّر هستند، مگر كسى كه خداوند عزّوجلّ نِگَهش دارد.

با ملاحظه این روایات متوجه می‌شویم که چرا حضرت امام (رحمة الله علیه) در آن وصیت‌نامه اخلاقی فرمودند: «با دست خالی از حسنات و نامه‌ای سیاه از سیئات...» زیرا انسان‌های کامل هیچ گاه خود را کامل نمی‌دانند.

[۱]الصحيفة السجّاديّة، الدعاء ۲۰.
[۲]الكافي، شیخ کلینی، ج۲، ص۷۲، ح۱.
[۳]الكافي، شیخ کلینی، ج۲، ص۷۳، ح۲.
[۴]الكافي، شیخ کلینی، ج۲، ص۷۳، ح۴.