دوری از تعییر و سرزنش

اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ خَصْلَةً تُعَابُ مِنِّي إِلَّا أَصْلَحْتَهَا، وَ لَا عَائِبَةً أُوَنَّبُ بِهَا إِلَّا حَسَّنْتَهَا، وَ لَا أُكْرُومَةً فِيَّ نَاقِصَةً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا‌.[۱]

چنانچه در در جلسات قبل بیان شد در این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق، سه درخواست مطرح شده است:
درخواست اول اصلاح عیوبی است که زمینه‌ساز عیب‌جویی دیگران می‌شود.
درخواست دوم زیباسازی زشتی‌هایی است که انسان را مورد سرزنش دیگران قرار می‌دهد.
درخواست سوم هم کامل کردن نواقصی است که در خصلت‌های خوب وجود دارد.
فرق درخواست اول و دوم این است که در اولی عیوب هست، ولی سرزنش نیست، اما در دومی عیوب همراه با سرزنش و ملامت است. گاه عیوب شخص به عنوان خیرخواهی و نصیحت به او گفته می‌شود یا به نیت امر به معروف اشکالات او یادآوری می‌شود و زمانی علاوه بر گفتن عیوبش، مورد سرزنش و تحقیر هم واقع می‌شود. در روایات از نوع دوم با عنوان «تأنیب» یا «تعییر» یاد شده است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین وارد شده است:
أبعَدُ ما يَكونُ العَبدُ مِن اللَّهِ أن يَكونَ الرَّجُلُ يُؤاخِي الرَّجُلَ و هُوَ يَحفَظُ عَلَيهِ‌ زَلّاتِهِ‌ لِيُعَيِّرَهُ بِها يَوماً ما.
دورترين زمانِ بنده از خدا، زمانى است كه انسان با كسى برادرى [و دوستى‌] كند، ولى لغزش‌هاى وى را به ياد بسپارد تا روزى، با [بر شمردن‌] آنها او را سرزنش كند.
همین روایت با این تعبیر نیز وارد شده است:
أدنى‌ ما يَخرُجُ‌ بهِ‌ الرّجُلُ مِن الإيمانِ أنْ يُواخِيَ الرّجُلَ على‌ دِينهِ فيُحصيَ علَيهِ عَثَراتِهِ و زَلّاتِهِ لِيُعَنِّفَهُ (لِيُعَيِّرَهُ) بها يَوماً (مّا).[۲]
كمترين چيزى كه انسان را از ايمان خارج مى‌سازد اين است كه با كسى پيوند برادرى دينى ببندد و سپس لغزشها و خطاهاى او را برشمارد، تا روزى آنها را دستمايه سرزنش وى قرار دهد.
جالب آنکه این روایت با تعبیر دیگر از امام باقر علیه السلام نیز وارد شده است.
إنَّ أقرَبَ‌ ما يَكونُ‌ العَبدُ إلَى‌ الكُفرِ أن يُؤاخِيَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ عَلَى الدّينِ فَيُحصِيَ عَلَيهِ عَثَراتِهِ و زَلّاتِهِ لِيُعَنِّفَهُ بِها يَوماً ما.
نزديك‌ترين زمانِ بنده به كفر، زمانى است كه شخصى با شخصى بر اساس دينش برادرى [و دوستى‌] كند و آن گاه، آمار لغزش‌ها و اشتباهات وى را بگيرد تا روزى با آنها او را سركوفت زند.
بنا بر این، حفظ و ثبت اشتباهات دیگران به این نیت که روزی بر علیه او از آنها استفاده کند کار ناشایستی است که در این روایات از آن نهی شده است، ولی برخی چنین کاری را انجام می‌دهند. مرحوم آیت الله مشکینی می‌فرمود: دوستی داشتم که وقتی پس از سال‌ها با هم اختلاف نظر پیدا کردیم، دفترچه‌ای را حاضر کرد و گفت از ۲۵ سال قبل هر چه اشتباه کردی را اینجا ثبت کرده‌ام!
در مقابل این خصلت زشت، از یاد بردن عیوب دیگران است. از امیر المؤمنین علیه السلام چنین نقل شده است که فرمود:
حَسبُ المَرءِ ... مِن سَلامَتِهِ قِلَّةُ حِفظِه‌ لِعُيوبِ غَيرِهِ.[۳]
در سالم بودن آدمى، همين بس كه عيوب ديگران را كمتر در ذهن خود نگه دارد.

[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]. معاني الأخبار، شیخ صدوق، ص ۳۹۴، ح ۴۸.
[۳]. كشف الغمّة، اربلی، ج ۳، ص ۱۳۷ ـ ۱۳۸.