یاد خدا مانع وسوسه‌های شیطانی

اللّهُمَّ اجعَل ما يُلقِي‌ الشَّيطانُ‌ في‌ رُوعي مِنَ التَّمَنّي وَ التَّظَنّي وَ الحَسَد ذِكراً لِعَظَمَتِكَ، و تَفَكُّراً في قُدرَتِكَ، و تَدبيراً عَلى‌ عَدُوِّكَ. [۱]

صحبت در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق بود. می‌فرماید: خداوندا! آنچه شیطان در دل من، القا می‌کند از آرزوهای باطل، سوء ظن و حسادت نسبت به دیگران، [نه تنها آن را زایل کن؛ بلکه] آن را به یاد عظمتت و اندیشه در قدرتت و تدبیر بر ضدّ دشمنت، تبدیل کن.

آنچه سبب می‌شود وسوسه‌های شیطان در ضمیر انسان مؤثر باشد، غفلت است. اگر انسان از یاد خدا غافل شود، قلب او جولانگاه شیطان می‌شود:

﴿وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ﴾. [۲]

و براى آنكه از ياد [خداوند] بخشنده، دل بگرداند، شيطانى مى‌گماريم كه همنشين ‌او خواهد بود.

قلب انسان یا جای خداست یا جای شیطان. اگر کسی بخواهد وسوسه شیطان در دل او کارِگر نباشد، باید به یاد خدا باشد.

در قرآن نسبت به یاد خدا بودن به شکل‌های مختلف، تأکید شده است، گاه زیاد یاد خدا بودن را سفارش نموده:

﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً﴾. [۳]

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! خدا را ياد كنيد، يادى بسيار.

و در مقابل اندک یاد خدا کردن را از اوصاف منافقین دانسته است:

﴿إِنَّ الْمُنافِقِينَ... وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا﴾. [۴]

بى‌گمان منافقان... و خداوند را جز اندكى ياد نمى‌كنند.

گاه بر عمومیت آن در هر صبح و شام ، تأکید نموده:

﴿وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً﴾. [۵]

و صبح و شام او را به پاكى بستاييد.

و گاه عمومیتش در هر حالتی از حالت‌های انسان را یادآوری کرده است:
﴿الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‌ جُنُوبِهِمْ﴾.

آنان کهخداوند را ايستاده و نشسته و آرميده بر پهلو ياد مى‌كنند.

در روایات نیز به این مطلب اشاره شده که ذکر خدا در هر حالتی نیکو است، در روایتی به نقل از امام باقر(عَلَیْهِ‌السَّلامِ) خداوند سبحان خطاب به حضرت موسی (عَلَیْهِ‌السَّلامِ) می‌فرماید:

إنَّ ذِكري حَسَنٌ عَلى كُلِّ حالٍ. [۶]

ياد من، در هر حالى نيكوست‌.

راز این همه تأکید بر «ذکر الله» این است که قلب انسان غافل، جایگاه شیطان است. و انسانی که دچار غفلت شود، شیطان به گونه‌ای بر او تسلط پیدا می‌کند که به کلی خدا را فراموش می کند تا آنجا که به جنگ امام معصوم نیز می‌رود. امام حسین (عَلَیْهِ‌السَّلامِ) در شب عاشورا دشمنانش را با این آیه توصیف نمود:

﴿اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ‌ ذِكْرَ اللَّه‌﴾. [۷]

شيطان بر آنان چيره شده و خدا را از يادشان برده است.
[۱] . الصحيفة السجّاديّة، دعای ۲۰.
[۲] . سوره زخرف، آیه ۳۶.
[۳] . سوره احزاب، آیه ۴۱.
[۴] . سوره نساء، آیه ۱۴۲.
[۵] . سوره احزاب، آیه ۴۲.
[۶] . الكافي، شیخ کلینی (۳۲۹ ق): ج۲ ص۴۹۷ ح۸.
[۷] . سوره مجادله، آیه ۱۹.