بسم الله الرحمن الرحیم

جامع‌ترین عامل نفوذناپذیری

وَ اجعَلني مِن‌ أهلِ‌ السَّداد‌.[۱]

در تبیین این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق، این سؤال مطرح شد که چگونه انسان می‌تواند در برابر وسوسه‌های نفس و شیاطین جن و انس، مصونیت پیدا کند تا اهل سداد به شمار آید؟ به تعبیر دیگر، عوامل نفوناپذیری انسان چیست؟

در جلسات قبل، به عواملی چون «علم نافع»، «ایمان و عمل صالح» اشاره شد. می‌توان گفت اساسی‌ترین و جامع‌ترین عامل نفوذناپذیری، رعایت تقوای الهی است.

در خطبه ۱۹۱ نهج البلاغة تعبیر زیبایی از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) در باره تقوا نقل شده است. در بخشی از این خطبه، پس از سفارش به تقوا با تعبیر «عِبَادَ اللَّه أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّه»، می‌فرماید:

و أَشْعِرُوهَا قُلُوبَكُمْ.[۲]

این فراز در میزان الحکمة اینگونه ترجمه شده است:

آن را شعار دل‌هاى خود كنيد.[۳]

ولی این ترجمه نادرست یا نارسا است، زیرا «شِعار» در زبان عربی به لباس زیرین گفته می‌شود، لباسی که به تن می‌چسبد[۴] و در زبان فارسی به آن «زیرپیراهنی» می‌گوییم.[۵] در نتیجه باید این جمله را اینگونه ترجمه کنیم: «تقوا را لباس زیرین دل‌های خود کنید».

ظاهراً این تعبیر، ریشه در این آیه دارد:

﴿يا بَني‌ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُواري سَوْآتِكُمْ وَ ريشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‌ ذلِكَ خَيْرٌ﴾.[۶]

اى فرزندان آدم، به يقين بر شما لباسى كه شرمگاه‌هاى شما را بپوشاند و لباسى كه مایه زینت شما باشد، فرو فرستادیم [مواد اوليه آن را در زمين آفريديم و استعداد تهيه آن را به ‌شما داديم] و البته لباس تقوا بهتر است.

در این آیه، از «تقوا» تعبیر به «لباس» شده است و امام(علیه‌السلام) نیز با تعبیر معنادار «اشعار» تقوا را لباس زیرین دل‌ها دانست، به این معنا که تقوا باید ملکه انسان شود، زیرا تقوا حالت خویشتن‌داری در برابر هوای نفس است که با تکرار آن، ملکه انسان می‌شود و نمی‌گذارد انسان گناه کند. در روایت دیگری از آن حضرت وارد شده که فرمود:

مَن تَعَرَّى‌ مِن لِباسِ التَّقوى‌ لَم يَستَتِرْ بشَي‌ءٍ مِن اللِّباسِ.[۷]

هر كه از جامه تقوا برهنه شود هيچ جامه‌اى او را نمى‌پوشاند.

انسان بی‌تقوا از هیچ کارِ بدی اجتناب نمی‌کند؛ ولی کسی که مزین به لباس تقوا شود، تقوا او را از آسیب‌ها حفظ می‌کند، و هر چه سدّ تقوا محکم‌تر باشد، نفوذناپذیری انسان بیشتر می‌شود. امیر مؤمنان(علیه‌السلام) در ادامه همان روایت نخست، پس از ذکر چند جمله، می‌فرماید:

أَلاَ و صُونُوهَا وَ تَصَوَّنُوا بِهَا.[۸]

هان! تقوا را حفظ كنيد و خود را [نيز] به وسيله آن محفوظ بداريد.

تقوا، انسان را در برابر انواع هجمه‌ها نفوذناپذیر می‌کند، نه تنها وسوسه‌های نفسانی در انسان با تقوا اثر ندارد، بلکه شبیخون‌های فرهنگی و القائات فضای مجازی نیز در او اثر ندارد. تقوا به تناسب وسوسه‌های گوناگون، انسان را نفوذناپذیر می‌کند، لذا در برابر وسوسه‌های سیاسی مانند قدرت طلبی، تقوای سیاسی لازم است، در برابر وسوسه‌های مالی مانند رشوه، تقوای اقتصادی کاربرد دارد و همین طور در زمینه‌های گوناگون دیگر.

[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.

[۲] نهج البلاغة، الخطبه ۱۹۱.

[۳] ر. ک: ميزان الحكمة، ج‌۱۳، ص۳۷۳.

[۴] «الشِّعار: ما استشعرت‌ به من اللباس تحت الثياب. سمي به لأنه يلي الجسد دون ما سواه من اللباس»، كتاب العين‌، الخلیل بن أحمد الفراهیدی (۱۷۵ ق)، ج۱، ص۲۵۰.

[۵] گفتنی است در حدیث دیگری که شبیه به این تعبیر است، کلمه «شعار» به درستی ترجمه شده است. متن حدیث که در الکافی از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) روایت شده چنین است: «أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ... وَ اسْتَشْعِرُوا التَّقْوى شِعَاراً بَاطِناً» (الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۸، ص۱۷، ح۳، ط ـ الإسلامیة) که اینگونه ترجمه شده است: «شما را به تقواى خدا سفارش مى‌كنم... تقوا را جامه زيرين خود كنيد» (ر. ک: ميزان الحكمة، ج‌۱۳، ص۳۷۱.)

[۶] اعراف/سوره۷، آیه۲۶.

[۷] تحف العقول، ابن شعبه الحرّانی (۳۸۱ ق)، ص۸۸.

[۸] نهج البلاغة، الخطبه ۱۹۱.