414 - منّت نهادن، آفت خیر رسانی

و أَجرِ لِلنّاسِ عَلى‌ يَدَيَّ الخَيرَ، و لا تَمحَقهُ بِالمَن‌.[۱]
در این فراز که یازدهمین فراز از دعای مکارم الاخلاق است از خداوند متعال درخواست می‌کنیم: خدایا! خیر را به دستان من جاری کن؛ ولی آن را با منّت گذاشتن بر دیگران نابود نکن.

جمله اول این فراز در جلسات قبلی تبیین شد. در تبیین جمله دوم چند نکته قابل توجه است:

یک) این جمله به آیه ۲۶۴ سوره مبارکه بقره اشاره دارد که می‌فرماید:

﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى﴾[۲]

ای اهل ایمان! صدقات خودتان را با منت گذاشتن و آزار دادن [کسی که به او صدقه می‌دهید،] باطل و نابود نکنید.

منت گذاشتن یعنی بازگو کردن و شماره نعمت‌برای دیگران. این کار سبب می‌شود که اجر صدقه یا هر کار خیری نابود شود.

در رابطه با نهی از منت گذاشتن بر دیگران، روایات زیادی وارد شده است که به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:

از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است:

المَنُ‌ يَهدِمُ‌ الصَّنيعَةَ.[۳]

منّت نهادن، خوبى را از بين مى‌برد.

از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم هم نقل شده که فرمود:

مَنْ أَسْدَى إِلَى مُؤْمِنٍ مَعْرُوفاً ثُمَّ آذَاهُ بالكَلَامِ أَوْ مَنَّ عَلَيْهِ فَقَدْ أَبْطَلَ اللَّهُ صَدَقَتَهُ.[۴]

کسی که کار خیری برای مؤمنی انجام دهد، سپس با زبانش او را آزار دهد یا بر او منت بگذارد، خدا صدقه‌اش را باطل می‌سازد.

همچنین از آن حضرت چنین نقل شده است:

مَنِ اصْطَنَعَ إِلَى أَخِيهِ مَعْرُوفاً فَامْتَنَّ بِهِ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ ثَبَّتَ وِزْرَهُ وَ لَمْ يَشْكُرْ لَهُ سَعْيَهُ.[۵]

کسی که کار نیکی در حق برادرش انجام دهد و بر او منت بگذارد، خداوند عملش را حبط می‌کند و گناهش را برایش می‌نویسد و پاداشی به او برای این کارش داده نمی‌شود.

«اسحاق بن عمار» جرایان جالبی را نقل می‌کند که بیان‌گر این است که انسان چقدر باید در رابطه با خدمتی که به دیگران می‌کند، مواظب باشد که بوی منت گذاری هم ندهد. می‌گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود:

يَا إِسْحَاقُ، كَيْفَ تَصْنَعُ بِزَكَاةِ مَالِكَ إِذَا حَضَرَتْ؟ قَالَ: يَأْتُونِّي إِلَى الْمَنْزِلِ فَأُعْطِيهِمْ. فَقَالَ لِي: مَا أَرَاكَ يَا إِسْحَاقُ إِلَّا قَدْ أَذْلَلْتَ الْمُؤْمِنِينَ، فَإِيَّاكَ إِيَّاكَ، إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) يَقُولُ: مَنْ أَذَلَّ لِي وَلِيّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِي بِالْمُحَارَبَةِ.[۶]

ای اسحاق وقتی موقع زکات مالت می‌رسد با آن چه کار می‌کنی؟ عرض می‌کند: [نیازمندان] می‌آیند درِ خانه‌ام و آن را به آنها می‌دهم. حضرت به من فرمود: چه می‌کنی ای اسحاق، مؤمنان را خوار می‌کنی، از این کار بپرهیز! از این کار بپرهیز! چه اینکه خدای متعال می‌فرماید: کسی که دوست مرا ذلیل کند، در واقع برای جنگ با من آماده شده است.

پس همین مقدار که انسان بگذارد فقرا و نیازمندان از انسان درخواست کنند موجب خوارکردن آنها و ایذاء آنها و نکوهیده است.

بنا بر این، کسانی که توانایی دارند و می‌خواهند به دیگران کمکی بکنند، باید مواظب باشند که خدمت آنان دچار آفت منت‌گذاری نشود و موجب ریختن آبروی آنان نگردد.

[۱] . الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.

[۲]بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.
[۳] . الكافي، شیخ کلینی، ج۴، ص۲۲.
[۴] . تفسیر قمی، علی بن ابراهیم فمی، ج۱، ص۹۱.
[۵] . کتاب من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۱۷.
[۶] . الأمالي (للشيخ الطوسي)، ص: ۱۹۵.