470 - نصحیت‌پذیری از بزرگ‌ترین توفیق‌ها

و وَفِّقني لِطاعَةِ مَن سَدَّدَني، و مُتابَعَةِ مَن أرشَدَني.[۱]

در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق گفتیم اولاً توفیق کار خیر تنها به دست خداست ثانیاً دلیل این که خداوند متعال به عده‌ای توفیق کار خیر عنایت می‌کند و از عده‌ای توفیق آن را سلب می‌نماید؛ نیت آنهاست.

نکته سوم این است که چرا کلمه «توفیق» تنها در این مورد خاص، یعنی پیروی از راهنمایی و ارشاد دیگران به کار رفته است در حالی که همه فرازهای دعا در واقع، طلب توفیق از خداست؟

ممکن است جواب این باشد که پذیرفتن سخن ناصح و پیروی از راهنمایی او مشکل است و چه بسا سخن او تلخ باشد، خصوصاً در جایی که قرار است عیب‌های انسان را به او بگوید.

در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین وارد شده است:

الحقُ‌ ثَقيلٌ‌ مُرٌّ و الباطِلُ خَفيفٌ حُلْوٌ.[۲]

حق، سنگين و تلخ است و باطل، سبك و شيرين.

بنده کمتر کسی را سراغ دارم که وقتی اشتباهش را متذکر شوی، ناراحت نشود. معمولا انسان‌ها در برابر انتقادها هرچند خیرخواهانه هم باشد، موضع می‌گیرند، تنها کسی که ـ به طور قطع ـ بنده سراغ دارم این طور نبود، مرحوم آیت الله مشکینی بود. ایشان در برابر انتقادهایی که به ایشان می‌شد، نه تنها ناراحت نمی‌شد؛ بلکه از بیان آنها خوشحال هم می‌شد. گاهی پیش می‌آمد که به صورت مکتوب انتقادهایی به ایشان داشتم که حتی اگر انتقاد وارد هم نبود، باز هم مرا به این کار تشویق می‌کرد و می‌فرمود: از این هدیه‌ها بیشتر برای من بفرست! همان طور که امام صادق (علیه السّلام) طبق نقل می‌فرمود:

أحَبُ‌ إخواني‌ إلَيَّ مَن أهدى‌ إلَيَّ عُيوبي.[۳]

محبوب‌ترينِ برادرانم نزد من، كسى است كه عيب‌هايم را به من هديه كند.

انسان باید واقعا خودساخته باشد تا از سخن حق دیگران درباره خودش، نرنجد بلکه خوشحال هم بشود و به آن تشویق کند.

بنا بر این، نصحیت‌پذیری کار مشکلی است که نیاز به توفیق ویژه الهی دارد و به فرموده امیر المؤمنین (علیه السّلام) در این نقل، از جمله بزرگ‌ترین توفیق‌ها است:

مِن أكبَرِ التَّوفيقِ الأخذُ بالنَّصيحَةِ.[۴]

همچنین در جای دیگر می‌فرماید:

طُوبى‌ لمَن أطاعَ ناصِحاً يَهديهِ، و تَجَنَّبَ غاوِياً يُرديهِ.[۵]

خوشا كسى كه از نصيحت كننده‌اش اطاعت نمايد و از گمراهى كه وى را به هلاكت مى‌افكند دورى كند.

امام باقر (علیه السّلام) نیز در روایتی طبق نقل می‌فرماید:

اتَّبِعْ مَن يُبكيكَ و هُو لكَ ناصِحٌ، و لا تَتَّبِعْ مَن يُضحِكُكُ و هُو لكَ غاشٌّ.[۶]

از كسى كه تو را مى‌گرياند اما خيرخواه توست پيروى كن و از كسى كه تو را مى‌خنداند اما با تو روراست نيست پيروى مكن.

[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج۷۷ ص۸۲، ح۳.
[۳]الكافي، شیخ کلینی، ج۲ ص۶۳۹ ح۵.
[۴]غررالحكم، تمیمی آمدی، ۹۳۰۵.
[۵]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ۵۹۴۴.
[۶]المحاسن، برقی، ج۲، ص۴۴۰.