473 - مدارا با مخالفان سیاسی

و سَدِّدني لأِن اعارِضَ مَن غَشَّني بِالنُّصح‌.[۱]

در تبیین این فراز نورانی دو نکته مورد بحث قرار گرفت: یکی اینکه این فراز و فرازهای بعدی، ریشه در آیات قرآن دارد. دوم اینکه این فراز آموزنده روش تبلیغ عملی است.

نکته سوم پیام سیاسی این فرازهاست که عبارت است از مدارا کردن با مخالفان سیاسی و دشمنان به منظور جذب آنها به اسلام، یا کاستن و یا دفع شرّ آنها.

در روایتی از امیر المؤمنین (علیه السّلام) چنین نقل شده است:

مَنِ‌ استَصلَحَ‌ عَدُوَّهُ‌ زادَ في عَدَدِهِ.[۲]

آن كه دشمنش را به صلح بكشانَد، بر جمعيت [لشكر و دوستان] خود، افزوده است.

و در روایت دیگری از آن حضرت چنین آمده است:

الاستِصلاحُ لِلأَعداءِ بِحُسنِ المَقالِ و جَميلِ الأَفعالِ، أهوَنُ مِن مُلاقاتِهِم ومُغالَبَتِهِم بِمَضيضِ‌ القِتالِ.[۳]

به آشتى واداشتن دشمنان با سخن نيک و رفتار زيبا، آسان‌تر از رو در رو شدن و پيكار با آنان با درد و رنجِ نبرد است.

همچنین طبق نقل می‌فرمایند:

صافِح عَدُوَّكَ وإن كَرِهَ، فإِنّه مِمّا أمَرَ اللَّهُ عَزَّ وجَلَّ بِهِ عِبادَهُ يَقولُ: ﴿ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ* وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ﴾.[۴]

با دشمنت مصافحه كن [دستِ دوستى بده]، گرچه آن را ناخوش دارد؛ چرا كه آن، از چيزهايى است كه خداوند عز و جل بندگانش را بدان فرمان داده است، [آن‌جا كه‌] مى‌فرمايد: «[بدى را] به بهترين شيوه باز دار، به طورى كه به ناگاه آن كه ميان تو و او دشمنى است [چنان شود كه] گويى دوستى مهربان است؛ و اين [خصلت‌] را جز كسانى كه شكيبا بوده‌اند، نمى‌يابند، و آن را جز صاحب بهره‌اى بزرگ، نخواهد يافت».

طبق این روایت، یکی از مصادیق دفع أحسن بدی دیگران، مصافحه و دست دوستی دادن است، چنانچه نصیحت و خیرخواهی برای آنان هم مصداق دیگری است که در دعای مورد بحث بیان شده است.

همچنین در روایت دیگری که از جمله سخنان منسوب به آن حضرت در آخر شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید آمده است، می‌خوانیم:

إذا صافاكَ عَدُوُّكَ رِياءً مِنهُ فَتَلَقَّ ذلِكَ بِأَوكَدِ مَوَدَّةٍ، فَإِنَّهُ إن ألِفَ ذلِكَ وَ اعتادَهُ خَلُصَت لَكَ مَوَدَّتُهُ.[۵]

اگر دشمنت تظاهر به دوستى و يک‌رنگى با تو كرد، آن را با دوستىِ گرم بپذير؛ چرا كه اگر اين را ادامه دهد و بدان خو گيرد، دوستى‌اش خالص مى‌گردد.

به هر حال، اینها دستورالعمل‌هایی است در مواجهه با دشمنان و مخالفان سیاسی که متأسفانه گاهی، عکس آن ترویج می‌شود.

[۱]الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ج۵ ص۲۵۶ ح۸۲۳۰.
[۳]غرر الحكم، تمیمی آمدی، ج۲ ص۴۸۲ ح۱۹۲۶.
[۴]الخصال، شیخ صدوق، ص۶۳۳ ح۱۰.
[۵]شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج۲۰ ص۳۲۱ ح۶۸۰.