484 - عدالت اولین زیور متقّین

در دهمین بخش از دعای نورانی مکارم الاخلاق که با «اللهم» آغاز می‌شود، امام سجاد (علیه السّلام) بعد از درود بر خاندان رسالت ویژگی‌هایی از ویژگی‌های انسان‌های صالح و با تقوا را از خداوند متعال طلب می‌کند، می‌فرماید:

اللّهُمّ صَلِّ على‌ محمّدٍ و آلِهِ، و حَلِّني بحِلْيَةِ الصالِحينَ‌، و ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في بَسطِ العَدل‌.[۱]

«حلیة» به معنای پیرایه و آرایش است. «صالح» به معنای نیکوکار و در مقابل «طالح» یعنی تبهکار و بدکار است. «زینة» به معنای زیور و «تقوا» هم معمولاً به پرهیزکاری ترجمه می‌شود؛ البته این ترجمه از باب تسمیه سبب به نام مسبب است، زیرا تقوا در واقع ملکه‌ای است که انسان را به انجام کار نیک و پرهیز از کار بد وادار می‌کند، پس پرهیز نتیجه آن ملکه است.

بنا بر این، ترجمه این فراز چنین است: خدایا! بر محمّد و آل او درود فرست و مرا به زيورِ صالحان بياراى و زينتِ افراد باتقوا را بر من بپوشان‌.

ایشان در ادامه به انواع زیور صالحان و متقین اشاره می‌فرماید و اولین آنها را «بَسطِ العَدل»، یعنی گستردنِ عدالت معرفی می‌نماید.

«عدالت» اولین، بلکه مهم‌ترین زیور و پیرایه انسان‌های باتقوا است. شاید دلیل اینکه در میان همه ویژگی‌های انسان‌های باتقوا، ویژگی عدالت مقدم شده است، این باشد که اصلی‌ترین خصوصیت اهل تقوا، عدالت به معنای عام آن است و سایر ویژگی‌ها زیر مجموعه عدالت محسوب می‌شوند.

مفهوم عدالت

عدالت در مفهوم عام آن به معنای رعایت جایگاه واقعی امور است. در روایتی وارد شده که از امیر المؤمنین (علیه السّلام) سؤال شد: عدل بهتر است یا جود؟ حضرت در پاسخ فرمود:

العَدلُ يَضَعُ الامورَ مَواضِعَها، وَالجودُ يُخرِجُها مِن‌ جِهَتِها، وَالعَدلُ سائِسٌ عامٌّ، وَالجودُ عارِضٌ خاصٌّ، فَالعَدلُ أشرَفُهُما، و أفضَلُهُما.[۲]

عدالت ، كارها را در جايگاه خودشان مى‌نشاند [و در زندگی فردی و اجتماعی انسان هرچیز در جای خود تحقق می یابد] ؛ ولى بخشش، آنها را از همان راهى كه بايد، بيرون مى‌بَرَد. عدالت، تدبير كننده همگانى است؛ ولى جود، فرد خاصّى را بهره‌مند مى‌نمايد. بنا بر اين، عدالت، گرامى‌ترين و برترينِ آن دو است.

اگر در جامعه‌ای عدالت محقق شود، دیگر نیازی به جود و بخشش نخواهد بود، زیرا حق به حق‌دار می‌رسد و اصلا نیازمندی باقی نمی‌ماند. از طرفی جود یک حالت خاص است که شامل افراد مخصوصی می‌شود. این گونه نیست که هر کسی اهل جود باشد و همه افراد هم مورد جود و سخاوت قرار بگیرد؛ ولی عدالت وظیفه عمومی است که اگر به طور عام در جامعه تحقق پیدا کند، تمام مشکلات جامعه حل می‌شود.

عدالت به معنای عام که همان قرار گرفتن هر چیزی در جای خود می‌باشد، از قوانین کلی آفرینش است؛ از این رو، در روایتی از پیامبر گرامی (صلّی الله علیه و آله و سلّم) چنین آمده است:

بِالعَدلِ‌ قامَت‌ السَّماواتُ وَ الأَرضُ.[۳]

آسمان‌ها و زمين، به عدالت برپايند.

نیز از امیر المؤمنین (علیه السّلام) روایت شده:

العَدلُ أَساسٌ بِهِ قَوامُ العالَمِ.[۴]

عدالت، بنيادى است كه استوارىِ عالَم به آن است.

قوام و شیرازه هستی بر اساس عدل است و نظام هستی بر پایه عدالت استوار است، زیرا هر چیزی در جای خودش قرار دارد، هر کُره‌ای از کرات آسمان در مدار خودش حرکت می‌کند و هر ذرّه‌ای از موجودات در مدار خودش در حرکت است و اگر آنها کمی از مدار خود منحرف شوند، نظام هستی از هم فرومی‌پاشد و منفجر می‌شود.

بنا بر اين، مى‌توان گفت: عدل، رعايت قانون نظام هستى، و ظلم، تخلّف از اين قانون است.

[۱]الصحيفة السجّاديّة، الدعاء۲۰.
[۲]نهج البلاغة، الحكمة ۴۳۷.
[۳]عوالي اللالي، ابن أبی جمهور احسائی، ج۴، ص۱۰۳.
[۴]مطالب السؤول، محمد بن طلحة الشافعی، ص۲۱.