چهارده نکته برای منبر موفق 3
نکته‌هایی برای ارائه منبرموفق
اهل منبر برای موفقیت در رساندن مطالب، نیاز به باور قلبی بر سخنان خوددارند؛ یعنی فقط نقّال [نقل کننده] سخن نباشند که مطلبی را حفظ کرده و طوطی‌وار برای دیگران بگویند. گوینده اگر خودش از روی دلیل و برهان معتقد به گفته‌هایش نباشد، مخاطبش بهره‌ای شایسته از وی نبرده و سخنانش به عمق جان شنونده نفوذ نخواهد کرد.
نکته‌هایی برای ارائه منبرموفق
1. ایمان به گفتار با تمام وجود
اهل منبر برای موفقیت در رساندن مطالب، نیاز به باور قلبی بر سخنان خوددارند؛ یعنی به قول استاد ما فقط نقّال [نقل کننده] سخن نباشند که مطلبی را حفظ کرده و طوطی‌وار برای دیگران بگویند. گوینده اگر خودش از روی دلیل و برهان معتقد به گفته‌هایش نباشد، مخاطبش بهره‌ای شایسته از وی نبرده و سخنانش به عمق جان شنونده نفوذ نخواهد کرد. مثل مؤذن حمص می‌شود که در اذان می‌گفته: «اهل حمص یشهدون ان محمداً رسول‌الله».
منبری باید بداند که شنونده فقط گوش نمی‌کند، بلکه کلمات را با تمام قوا احساس می‌کند و متوجه می‌شود که این سخن را از شخصی معتقد می‌شنود یا غیر معتقد. آری تا دلی آتش نگیرد حرف جانسوزی نگوید.
درواقع باید گفت اگر حقیقت گفتار از تمام وجود گوینده [نه فقط از سخن وی] منتشر شود؛ مخاطب، کاملاً آن را احساس خواهد کرد. این حقیقت را مولوی چنین ترسیم می‌کند:
بوی کبر و بوی حرص و بوی آز
در سخن گفتن بیاید چون پیاز
یک سخن از دوزخ آید سوی لب
یک سخن از شهرِ جان در کوی لب
2. آشنائی با منابع موثق دینی و اطلاعات عمومی روز
اهل منبر زمانی در کار خود موفق خواهند بود که با علم و آگاهی و بصیرت کامل در مورد موضوع بحث، بر منبر نشسته و سخنرانی کنند وگرنه به مقصود نخواهند رسید. دعوت به خدا باید با بینش کامل و اطلاع از منابع موثق صورت گیرد؛ همچنان که قران از زبان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:
«أَدْعُواْ إِلیَ اللَّهِ عَلیَ بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنی؛[1]من و پیروانم، با بصیرت کامل، مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنیم.»
حافظ می‌گوید:
بر بساطِ نکته دانان خودفروشی[2]شرط نیست
یا سخن دانسته گو ای مرد عاقل یا خموش[3]
امام صادق(علیه السلام) نیز در همین راستا می‌فرماید:«مَنْ دَانَ اللَّهَ به غیر سَمَاعٍ عَنْ صَادِقٍ أَلْزَمَهُ اللَّهُ الْبَتَّةَ إِلَی الْعَنَاءِ؛[4]هر که بدون شنیدن و فراگرفتن از امامی صادق، خدا را پرستش کند قطعاً خدا او را ملازم با رنج و مشقت سازد.»
صائب تبریزی نیز در راستای همین نکته می‌گوید:
ای که از عالَم معنا خبری نیست تو را
بهتر از مُهر خموشی هنری نیست تو را[5]
تسلط به آیات وحی و رجوع به تفاسیر معتبر، آشنائی اجمالی با روایات اهل بیت(علیهم السلام) که در مجامع و کتب معتبر دینی گردآمده است؛ همانند نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، اصول کافی یا سفینهٔ البحار، مفاتیح و آشنائی با عالمان تأثیرگذار و صاحب اندیشه، بر یک منبری ضرورت دارد.
مباحث اخلاق، احکام و مسائل شرعی، اطلاع از تاریخ معصومین (علیهم السلام)، مطالعات عمومی موردنیاز، اطلاع از اخبار جهان اسلام، آمار، گزارش‌ها، تحلیل‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی، داستان، شعر، ضرب المثل، سخنان و حکایات لطیف جهت تحلیل و تشریح معارف الهی و مطالعه یک دوره کوتاه تاریخ عمومی جهان و ایران، شناخت ادیان و فرقه‌ها، توفیقات یک منبری را افزایش می‌دهد.
درست است که ظاهر خوب یک منبر، اعم از فنون خطابه، ظاهر سخنران، چینش مطالب، بهره‌گیری از عبارات زیبا و... به درک مطلب کمک می‌کند ولی مهم‌ترین بخش منبر، همان محتوای آن است.
3. مطابقت گفتار با رفتار
ارائه منبر موفق ـ هرچند با قوی‌ترین و کاربردی‌ترین شیوه‌ها باشد ـ بدون عمل گوینده به آنچه خود می‌گوید، تأثیر چندانی نخواهد داشت. قوی‌ترین و مشهورترین گویندگان تاریخی وقتی عمل را با گفته‌هایشان مطابق نکرده‌اند، تمام بافته‌هایشان پنبه شده و سخنانشان بی تأثیر گردیده است.
خداوند به اینگونه دعوت‌کنندگان بی‌عمل چنین هشدار می‌دهد که: ]أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبرِِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَکُم[؛[6]«آیا مردم را به نیکی امر نموده، اما خودتان را فراموش می‌کنید!»
ناصرخسرو، پند آموزان بی‌عملی را که فقط سخن می‌گویند و در مقام عمل حرکتی از خود ندارند نکوهش کرده و می‌گوید:
پندم چه دهی؟نخست خود را
محکم کمری ز پند بربند
چون خود نکنی چنانکه گویی
پند تو بود دروغ و ترفند[7]
سعدی هم رمز ناموفق بودن اینگونه افراد را چنین بازگو می‌کند:
ترک دنیا به مردم آموزند
خویشتن سیم و غله اندوزند
عالمی را که گفت باشد و بس
هر چه گوید نگیرد اندر کَس
عالِم آنکس بوَد که بد نکند
نه بگوید به خلق و خود نکند
4. به اندازه سخن گفتن
منبر باید به‌اندازه و مناسب باحوصله مخاطب بوده و تا حد امکان کوتاه باشد تا موفقیت را در پی داشته باشد. امام هفتم (علیه السلام) فرمود: «مَنْ.. مَحَا طَرَائِفَ حِکْمَتِهِ به فضول کَلَامِهِ.. فَکَأَنَّمَا أَعَانَ هَوَاهُ عَلَی هَدْمِ عَقْلِه؛[8]هرکس با سخنان اضافی زیبایی‌های حکیمانه گفتارش را نابود کند، همانند این است که به یاری هوای نفس، عقلش را نابود کرده است.»
واعظی که در محضر استاد اهل منبر مرحوم جناب فلسفی منبر رفته بود، می‌گفت: دیدم در مقابل منبر در منزل آن مرحوم این عبارت را نوشته‌اند: حداکثر بیست دقیقه!
نظامی نیز در خصوص همین نکته چه زیبا می‌سراید:
باآنکه سخن به لطف آب است
کم گفتن هر سخن، صواب است
آب ارچه همه زلال خیزد
از خوردن پر، ملال خیزد
کم گوی و گزیده گوی چون در
تا ز اندک تو جهان شود پُر
لاف از سخن چو دُر توان زد
آن خشت بُوَد که پُرتوان زد
یک دسته گُل دماغ پرور
از خرمن صد گیاه بهتر[9]
5. اجتناب از تکرار غیر مناسب
از عوامل توفیق در منبر می‌توان به نو سخن گفتن و عدم تکرار گفته‌های قبلی اشاره کرد. سخن هرچقدر هم زیبا باشد، اما تکرار بی‌مورد، لذت آنرا از بین برده و در مستمع تنفر ایجاد می‌کند. و باید گفت که احساس تکراری بودن سخنرانی یکی از خصوصیات منبر ناموفق است.
گر بساط سخن امروز کساد است «کلیم»
تازه کن طرز که در چشم خریدار آید[10]
البته گاهی، مطالب تکراری برای مخاطب خوشایند و مفید است. آیات الهی، مواعظ حکیمانه و روضه‌ها باآنکه همیشه تکرار می‌شوند، ولی مطلوب بوده و گیرا می‌باشند. در قرآن هم تکرارهای مناسب به‌طور متعدد آمده است.
یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب
کز هر زبان که می‌شنوم نامکرر است[11]
اگر یک منبری مواعظ و نکات مهم را هنرمندانه تکرار کند، مخاطب، احساس خوبی خواهد داشت. در این صورت، دوباره گفتن نه تنها نامطلوب نخواهد بود، بلکه بر کیفیت سخن هم می‌افزاید.
احساس تکراری بودن، زمانی در مخاطب ایجاد می‌شود که سخنران با همان جملات، الفاظ و مثال‌های قبلی، یک موضوع را چندین بار تکرار کند.در این صورت، سخنان ما هرقدر هم شیرین و دلنشین باشند؛ اما با تکرار محتوا و الفاظ،زیبائی اش را از دست خواهد داد
پي نوشت ها:
[1]. یوسف / 108.
[2]. خودنمائی، فضل نمائی.
[3]. دیوان حافظ، غزل 286
[4]. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج1، ص 377
[5]. دیوان اشعار، صائب تبریزی، غزلیات، غزل 491.
[6]. بقره:44
[7]. دیوان اشعار، ناصرخسرو، قصاید، قصیده شماره 50.
[8]. کافی، کلینی، ج1، ص 17
[9]. نظامی، خمسه، لیلی و مجنون، بخش ۹ (در نصیحت فرزند خود محمد نظامی).
[10]. شاعر: کلیم کاشانی.
[11]. دیوان حافظ، حافظ، غزل 39.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 184
