چهارده نکته برای منبر موفق 1

اولین منبر و قداست منبر

هر مکتبی برای معرفی و گسترش فرهنگ خود، نیاز به تبلیغ و رسانه دارد. مکتب اسلام هم از این قاعده مستثنی نیست. ساده‌ترین و در دسترس‌ترین رسانه اسلام، منبر است که آن‌هم جایگاهش در اصلی‌ترین مرکز اسلامی یعنی مسجد می‌باشد.

ابومصطفی تبریزی

‌طلیعه:

هر مکتبی برای معرفی و گسترش فرهنگ خود، نیاز به تبلیغ و رسانه دارد. مکتب اسلام هم از این قاعده مستثنی نیست. ساده‌ترین و در دسترس‌ترین رسانه اسلام، منبر است که آن‌هم جایگاهش در اصلی‌ترین مرکز اسلامی یعنی مسجد می‌باشد. تقدّس منبر، هم از مسجد و هم از موضوعات مقدّسی است که در آن مطرح می‌شود.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) پیش از ساخت مسجد بر مکان‌های بلند می‌ایستاد و مردم را مخاطب قرار می‌داد. رفته‌رفته با ساخت مسجد، منبر به عنوان ابزاری ساده برای برقراری این ارتباط و ابلاغ پیام جدید، در کنار محراب مساجد بنا شد. در طول تاریخ اسلام، در کنار نمازهایی که در مساجد اقامه می‌شد. منبر نیز در نقش رسانه برای آموزش معارف اسلامی و بیان مسائل جاری روز مطرح شد. پند و اندرزی که بر روی منبر توسط شخصیت‌های معنوی و بانفوذ اسلامی ایراد می‌گردید، دل‌ها را زنده و غفلت زدگان را بیدار می‌کرد. امروزه نیز گرچه وسایل و ابزارهای نوین و رسانه‌های جمعی جهت تبلیغ دین، گسترش چشمگیری یافته است، ولی بااین‌همه منبر به عنوان یک رسانه تبلیغی قدرتمند و مقدّس نقش خود را حفظ کرده است.‌

اولین منبر

علامه مجلسی(ره) در مورد اولین منبر در تاریخ اسلام می‌نویسد: «وقتی حضرت رسول (صلی‌الله علیه و آله) به مدینه هجرت نمود و مسجد نبوی را بنا کرد، در کنار محراب مسجد، درخت خرمایی خشک و کهنه‌ بود و هرگاه حضرت خطبه می‌خواند بر آن درخت تکیه می‌کرد. یکی از مسلمانان پیشنهاد کرد: یا رسول اللّه! رخصت ده که برای تو منبری بسازم که در وقت خطبه بر آن قرارگیری، و چون اجازه یافت برای حضرت منبری سه پایه ساخت. اول مرتبه که آن حضرت بر روی منبر رفت؛ آن درخت همانند ناله‌ای که ناقه در مفارقت فرزند خود کند، ناله نمود. پس حضرت از منبر به زیر آمد و درخت را نوازش کرد تا ساکت شد. حضرت فرمود: اگر من او را نوازش نمی‌کردم تا قیامت ناله می‌کرد.»[1]

قداست منبر

رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) از همان صدر اسلام تلاش نمودند تا این رسانه سنّتی، قداست خود را حفظ کند. گرچه در برهه ای از زمان‌ها، نااهلان به این کرسی مقدّس تکیه زده‌اند، ولی همچنان منبر بر قداست خود باقی‌مانده است.

خلیفه دوم در اولین روزهای خلافتش بر بالای منبر پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) رفته و در مورد آیهٔ شریفه ]النَّبیُّ اَولی بِالمُؤمِنینَ مِن اَنفُسِهِم[[2]برای مردم صحبت می‌کرد. امام حسین (علیه السلام) که در گوشه‌ای از مسجد نشسته بود، با شنیدن سخنان تناقض‌آمیز خلیفه از جایش بلند شد، و با لحنی معترضانه فرمود:

«انْزِلْ ... عَنْ مِنْبَرِ أَبِی رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، لَا مِنْبَرِ أَبِیکَ؛[3]از منبر پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرود آی این منبر پدر تو نیست».

ابن خطاب گفت: راست می‌گویی. بلی! این منبر پدر توست، نه منبر پدر من! بعد امام (علیه السلام) با استدلال‌های محکم سخنان او را پاسخ داد. تا اینکه خلیفه دوم باخشم و ناراحتی تمام از منبر پایین آمد و با گروهی از یارانش به منزل امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) رفت و خطاب به آن حضرت گفت: ای اباالحسن! امروز از فرزندت حسین چه چیزها که ندیدم! او در مسجد رسول‌الله با صدای بلند با ما سخن می‌گوید و اوباش و اهل مدینه را بر من می‌شوراند.[4]

طبق برخی از روایات یکی از نشانه‌هایی که قبل از ظهور هویدا می‌شود، خدشه‌دار شدن قداست منبر است. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به سلمان فارسی فرمود: «یَا سَلْمَانُ! فَعِنْدَهَا ... وَ قُعُودُ الصِّبْیَانِ عَلَی الْمَنَابِرِ؛[5]سلمان! هنگام ظهور [یکی از نشانه‌های آن این است که] بچه‌های نابالغ بر منبرها می‌نشینند.»[6]

نظامی گنجوی نیز در مورد نجات منبر از دست نااهلان و اینکه مقام منیع و رفیع این جایگاه مقدس باید حفظ شود نکات ارزنده‌ای دارد. وی خطاب به حضرت مهدی (عج) عرضه می‌دارد:

ای مدنی برقع و مکی نقاب
سایه‌نشین چند بود آفتاب
منتظران را به لب آمد نفس
ای ز تو فریاد به فریادرس
سکه تو زن تا امرا کم زنند
خطبه تو خوان تا خطبا دم زنند
بازکش این مسند از آسودگان
غسل ده این منبر از آلودگان
ما همه جسمیم بیا جان تو باش
ما همه موریم سلیمان تو باش[7]‌

پي نوشت ها:

[1]. حیوة القلوب، محمدباقر مجلسی، نشر سرور، قم، 1384ش، ج3، ص521.

[2]. احزاب/ 6.

[3]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، مؤسسة الوفا، بيروت 1403ق، ج 30، ص 47

[4]. همان، ص48.

[5]. تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، دارا لکتاب، قم، 1404ق، چاپ سوم، ج2، ص 304

[6]. معنای حدیث این است که: [متأسفانه] کسانی مدیریت منبر را به عهده می‌گیرند که ازنظر سن،‌ دوره نوجوانی را می‌گذرانند و افراد مسنّ و باتجربه از منبرها محروم می‌شوند. امّا معنای دیگر این است که: [متأسفانه] کسانی مشغول تبلیغ دین می‌شوند که شرایط منبر را نداشته و ازنظر علمی و فکری و معنوی بالغ نشده‌اند.‌

[7]. مخزن الاسرار، الیاس بن مؤید نظامی، بخش ۸، نعت سوم.

منبع: ماهنامه اطلاع‌ رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 184