راز برتر بودن ضربت علی (علیه السلام) بر عبادت ثقلین 1
متن حدیث
این حدیث به‌قدری معروف است که غالب مردم، آن را حفظ دارند؛ ولی کم‌تر به عمق و ژرفای آن توجه شده و کم‌تر بیان‌شده است که چرا یک شمشیر، یک ضربت و کشتن یک فرد، آنقدر ارزش و عظمت دارد که از عبادات تمامی انس و جن برتر است؟
سید جواد حسینی
شخصیت والای امیر مؤمنان علی (علیه السلام) مجموعه‌ای از فضایل است که رسیدن به ژرفای تمامی آنها و حتّی بیان تمامی آن کاری دشوار است.
کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست
که‌تر کنم سرانگشت و صفحه بشمارم
یکی از فضایل عظیم آن حضرت، حدیث معروفی است که سنّی و شیعه از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل کرده‌اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ (علیه السلام) لَعَمْرِ بْنَ عَبْدِوَدٍ اَفْضَلُ مِنْ عَبَادَةٍ الثَّقَلَیْنِ؛[1] ضربت علی (علیه السلام) برای قتل عمرو بن عبدود در روز [جنگ] خندق، از عبادت، جنّ و انس برتر است.»
این حدیث به‌قدری معروف است که غالب مردم، آن را حفظ دارند؛ ولی کم‌تر به عمق و ژرفای آن توجه شده و کم‌تر بیان‌شده است که چرا یک شمشیر، یک ضربت و کشتن یک فرد، آنقدر ارزش و عظمت دارد که از عبادات تمامی انس و جن برتر است؟ مگر علی (علیه السلام) بارها قهرمان‌های عرب را در جنگ‌های بدر، احد و خیبر از پا درنیاورده بود؟ مگر علی (علیه السلام) بارها برای اسلام، پیروزی نیافریده بود؟ چه شد که ضربَت او در جنگ خندق چنین برتری و ویژگی پیدا کرد؟
آنچه پیش رودارید، گامی است در بیان این مسیر.
متن حدیث
متن حدیث با عبارات گوناگون نقل شده است؛ مثل: «وَ کَانَ الْفَتْحُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی یَدِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَیْنِ؛[2] فتح روز جنگ خندق به دست علی (علیه السلام) واقع شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: ضربت علی بهتر از عبادت جن وانس است.»
در برخی تعبیرها به جای «خَیْرٌ» کلمه «اَفْضَلْ» آمده و تعبیر آن چنین است: «اَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَیْنِ؛[3] برتر از عبادت جن و انس است.» وهمچنین عباراتی دیگر همچون: «تَعْدِلُ عِبَادَةَ الثَّقَلَیْنِ؛[4] برابر با عبادت جن و انس.» و «أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛[5] از (تمامی) اعمال امتم تا روز قیامت برتر است.» نیز در روایات آمده است.
و گاه به جای «اَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ اُمَّتِی»«تَعْدِلُ عَمَلَ اُمَّتِی؛[6] با عمل امتم برابری می‌کند» نقل شده است.
هر یک از تعبیرهای فوق بر فضیلت فوق العاده نبرد علی (علیه السلام) و ضربت او بر عمرو دلالت دارد؛ هرچند تعبیر «عبادةالثقلین» گسترده و دایره‌اش وسیع‌تر است. البته تعصب و عناد برخی از علمای اهل‌سنّت اجازه نداده است تا به صورت گسترده و وسیع آن را در منابع خود منعکس کنند؛ ولی بااین حال همیشه منصفانی وجود دارند که حقایق تاریخی را به‌صورت صحیح انعکاس می‌دهند. حاکم نیشابوری در کتاب «مستدرک الوسائل و مستبط المسائل»، حدیث را به دو صورت نقل کرده است:
1. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَوْمَ الْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ اَعْمَالِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»[7]
2. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَمُبَارَزَةُ عَلِی (علیه السلام) یَوْمَ الْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ اَعْماَلِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»[8]که ازنظر معنا باهم تفاوتی ندارند: «ضربت یا مبارزه علی (علیه السلام) در روز (جنگ) خندق، از اعمال امّت من تا روز قیامت، برتر است.»
مرحوم محمدجواد مغنیه در تفسیر خود، این دو روایت را از حاکم نیشابوری نقل کرده است.[9]
نقل دوم را«لَمُبَارَزَةُ عَلِیٍّ...»متقی هندی نیز در کنز العمّال آورده است.[10]
همین دو نقل نیز بر فضیلت این عمل فوق العاده علی (علیه السلام) دلالت دارد که ضربت آن حضرت در جنگ خندق از تمامی اعمال امّت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تا روز قیامت، برتر است و جا دارد که به آن توجّه و سِرّ و یا اسرار آن بیان شود.
پی نوشت ها:
[1]. الاقبال، سید بن طاووس، دار الکتب الاسلامیة، تهران، اوّل، 1367 ق، ص 467.
[2]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی مؤسسة الوفاء، بیروت، ج 39، ص 1.
[3]. الاقبال، سید بن طاووس، ص 467؛ الطرائف، سید بن طاووس، چاپخانه خیام، قم، اوّل، 1400 ق، ج 2، ص 519؛ فرحة الغری، محمدباقر مجلسی، میراث مکتوب، تهران، اوّل، 1379 ش، ص 160.
[4]. عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور احسائی، انتشارات سید الشهداء، قم، اوّل، 1405 ق؛ بناء المقالات الفاطمیّة، احمد بن موسی بن طاووس، آل البیت، قم، اوّل، 1411ق، ص 152.
[5]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 39، ص 2؛ الاقبال، سید بن طاووس، ص 417؛ مسعد السعود، سید ابن طاووس، انتشارات دار الذخائر، قم، اوّل، بی‌تا، ص 139
[6]. بناء المقالات، الفاطمیه، احمد بن موسی بن طاووس، ص 152.
[7]. المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیشابوری، دارالکتب العلمیّة، بیروت، چاپ اوّل، 1411 ق، ج 3، ص 37؛ در چاپ دار المعرفة، ج 3، ص 32 آمده است.
[8]. همان.
[9]. تفسیر الکشّاف، محمدجواد مغنیه، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اوّل، 1424 ق، ج 6، ص 207. یادآوری نقل مغنیّه به این جهت بود، اگر بعدها برخی متعصبان، این احادیث را حذف کردند، آیندگان بدانند که قبلاً در این منابع چنین احادیثی وجود داشته است.
[10]. کنز العمّال، متقی هندی، مؤسسة الرسالة، بیروت، اوّل، 1401 ق، ج 11، ص 623.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 182
