تربيت فرزند در سيره امام حسين (علیه السلام) 1
تربيت صحيح فرزندان
تربیت صحیح فرزندان از ضروری‌ترین وظایف والدین به شمار می‌آید. انجام این وظیفه مهم، بدون اطلاع از دیدگاه‌های صاحب‌نظران آگاه و مطمئن ممکن نیست. ما معتقدیم که معصومان (علیهم‌السلام) در تمام ابعاد هدایتی و تربیتی، الگوهایی کامل و مطمئن به شمار می‌آیند
محمدرضا رجبی
تربیت صحیح فرزندان از ضروری‌ترین وظایف والدین به شمار می‌آید. انجام این وظیفه مهم، بدون اطلاع از دیدگاه‌های صاحب‌نظران آگاه و مطمئن ممکن نیست. ما معتقدیم که معصومان (علیهم‌السلام) در تمام ابعاد هدایتی و تربیتی، الگوهایی کامل و مطمئن به شمار می‌آیند و تکیه بر گفتارها و رفتارهای تربیتی آنان در مسیر تحقّق این وظیفه خطیر، بهترین ره‌توشه است. تمام معصومان (علیهم‌السلام)نور واحد بوده، هدفی مشترک داشته‌اند؛ ولی به اقتضای موقعیت‌ها در سیره تربیتی آنان، شگردهای گوناگونی به چشم می‌خورد که کنار هم نهادن مجموع گفتارها و رفتارهای تربیتی آنان، الگویی کامل از نظام تربیتی اسلام را عرضه می‌کند.
در میان معصومان (علیهم‌السلام)، امام حسين (علیه‌السلام) از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است که این مقاله بر آن است تا نکاتی از سیره تربیتی آن حضرت را در دو بخش ارائه کند. بخش اول، برخی نکات تربیتی است که تا پیش از حادثه کربلا تحقّق یافته و بخش دوم، نگاهی مستقل به حادثه عظیم کربلا و بیان نکات تربیتی آن.
ذکر این نکته لازم است که بخش پایانی عمر شریف حضرت؛ یعنی زمان تحقّق حادثه کربلا، نکات تربیتی بیش‌تری را در خود دارد؛ چراکه حادثه کربلا به خاطر بی‌نظیر بودن آن به بیش از سایر حوادث موردتوجه سیره‌نویسان و مورّخان واقع گردیده است و اسناد بیش‌تری از آن در دسترس است که می‌توان از میان آن نکات تربیتی ویژه‌ای را کشف کرد.
از جلوه‌های تربیتی حادثه عاشورا، صحنه آزادی و انتخاب راه بود. امام حسین(علیه‌السلام) بااینکه در کربلا به‌شدت نیازمند داشتن یاور بود؛ امّا باکمال صداقت و راستی فرزندان و دیگر یاوران خود را در ادامه مسیر آزاد گذاشت
بخش اول: پیش از حادثه کربلا
زمینه‌سازی تربیت:
در مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)نه تنها تربیت فرزندان از لحظه تولد مورد توجه است؛ بلکه به زمینه‌های تربیت و شرایط قبل از تولد و حتی قبل از انعقاد نطفه نیز توجه خاص شده است. ازاین‌رو، در روایات ایشان زمینه‌ها و شرایط مطلوب و نامطلوب انعقاد نطفه بیان گردیده است. ازجمله اینکه از همبستری در شبی که انسان قصد مسافرت دارد، پرهیز شود. امام حسين (علیه‌السلام) خطاب به اصحابش فرمود: «اجْتَنِبُوا الْغِشْیَانَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی تُرِیدُونَ فی‌ها السَّفَرَ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ ثُمَّ رُزِقَ وَلَداً کَانَ اَحُولاً؛[1] از همبستر شدن با همسرانتان در شبی که قصد مسافرت دارید بپرهیزید، [زیرا] اگر کسی آن کار را انجام دهد، سپس فرزندی روزی او شود، آن فرزند احوال (لوچ) خواهد شد.»
اظهار محبت به فرزندان
محبّت به فرزندان امری است که خدا آن را در دل والدین به ودیعه نهاده است؛ اما آنچه است می‌نماید و آثار تربیتی دارد، ابراز محبّت است که والدین و مربیان می‌توانند در پرتو آن زمینه تربیت صحیح را فراهم آورند؛ چه بسیارند والدینی که به فرزندان خود علاقه فراوان دارند، اما آن را ابراز نمی‌کنند، درحالی‌که محبّت وقتی سازنده و تأثیرگذار خواهد بود که فرزند از آن آگاهی یابد.
امام حسين (علیه‌السلام) به‌عنوان الگوی تربیتی مطمئن و کامل، محبّت به فرزندان را از نیازهای ضروری آنان دانسته، در قالب‌های گوناگون به ابراز آن می‌پرداخت؛ گاه با در آغوش گرفتن و به سینه چسباندن خردسالان، زمانی با بوسیدن آنان و گاه با به زبان آوردن کلمات شیرین و محبّت‌آمیز.
«عبید الله بن عتبه» می‌گوید: «کُنْتُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ(علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْأَصْغَرُ فَدَعَاهُ الْحُسَیْنُ(علیه السلام) وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ ضَمّاً وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ مَا أَطْیَبَ رِیحَکَ وَ أَحْسَنَ خَلْقَک؛[2] نزد حسین بن علی (علیهماالسلام) بودم. در این هنگام علی بن حسين (علیه‌السلام) کوچک وارد شد. حضرت او را صدا زد، در آغوش گرفت آغوش گرفتنی و میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت باد! چقدر خوشبو و زیبایی.»
تشویق کار خوب فرزندان
یکی از شیوه‌های کارآمد تربیتی، مورد اتفاق صاحب نظران عرصه تعلیم و تربیت، تشویقِ به‌جا و متناسب با فعالیّت انجام شده است که به ایجاد انگیزه در فرزند و تکرار و تقویت رفتار وی می‌انجامد.
چه‌بسا فرزندان از ارزش و اعتبار صفات مثبت خودآگاهی نداشته، به شخصیت حقیقی و توانمندی‌های مثبت خویش پی نبرده‌اند و خود را در مقایسه با دیگران ناچیز به شمار می‌آورند. ازاین‌رو، والدین و مربیان باید ویژگی‌های مثبت فرزندان را کشف و برجسته سازند و موردتوجه و تشویق قرار دهند. در فرهنگ اسلامی که تربیت دینی و اخلاقی فرزندان در کانون توجه است، بر تشویق فرزندان هنگام بروز رفتارهای دینی و برجسته کردن صفات اخلاقی و معنوی آنان بسیار تأکید شده است. امام سجاد (علیه‌السلام) فرمود: «من به بیماری شدیدی مبتلا شدم. پدرم بر بالینم آمد و فرمود: مَا تَشْتَهِی؟ فَقُلْتُ: أَشْتَهِی أَنْ أَکُونَ مِمَّنْ لَا أَقْتَرِحُ[3] عَلَی اللَّهِ رَبِّی مَا یُدَبِّرُهُ لِی. فَقَالَ(علیه السلام) : لِی أَحْسَنْتَ ضَاهَیْتَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلَ(علیه السلام) حَیْثُ قَالَ جَبْرَئِیلُ: هَلْ مِنْ حَاجَةٍ؟ فَقَالَ: لَا أَقْتَرِحُ عَلَی رَبِّی بَلْ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ؛[4] چه خواسته‌ای داری؟ عرض کردم: دوست دارم از کسانی باشم که درباره آنچه خدا برایم تدبیر کرده، خواسته‌ای نداشته باشم. پدرم در مقابل این جمله به من آفرین گفت و فرمود: تو مانند ابراهیم خلیلی، [به هنگام گرفتاری] جبرئیل [نزدش آمد و] پرسید: از ما کمک می‌خواهی؟ او در جواب فرمود: درباره آنچه پیش آمده از خدا سؤال نمی‌کنم. خداوند مرا کافی است و او بهترین وکیل است.»
طبق این حدیث امام حسین(علیه‌السلام) در مقابل پاسخ عارفانه و دلنشین فرزندش که براساس ظاهر حدیث، سن و سال چندانی نداشته است؛ جمله «أحْسَنت» را به‌کار برد و او را به «ابراهیم خلیل» تشبیه کرد.
پی‌نوشت:
[1]. موسوعه کلمات الامام الحسين (علیه‌السلام)، گروه حدیث پژوهشکده باقر علوم، نشر بین الملل، امیر کبیر، قم، 1377 ش، ص711.
[2]. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1397 ق، ج45، ص44.
[3]. مجمع البحرین، فخر الدین طریحی، دار المکتبة الهلال، بیروت، 1406 ق، ج2، ص404.
[4]. بحار الانوار، ج46، ص67، ح 34.
منبع: ماهنامه اطلاع‌رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 178
