ابزار و وسایل امتحان 3
دشوارترين ابتلا كدام است؟
درباره چیستی معیار شدّت بلا و ابتلا، چند نظر وجود دارد. برخی به نمونه‌هایی که در نصوص اشاره شده بسنده کرده‌اند و موارد ذیل را جزء سخت‌ترین‌ها شمرده‌اند: «املا و استدراج، انفاق، فقر، مواسات، انصاف، ذکر الله علی کل حال.»
دشوارترین ابتلا کدام است؟
درباره چیستی معیار شدّت بلا و ابتلا، چند نظر وجود دارد. برخی به نمونه‌هایی که در نصوص اشاره شده بسنده کرده‌اند و موارد ذیل را جزء سخت‌ترین‌ها شمرده‌اند: «املا و استدراج، انفاق، فقر، مواسات، انصاف، ذکر الله علی کل حال.»[1]
مرحوم كليني (ره) در کافی، بحث ابتلا را با عنوان «شِدَّةُ ابْتِلَاءِ الْمُؤْمِنِ» آورده و نوع احادیثش نیز درباره شدید بودن امتحانات خوبان است؛ اعم از انبیا، اوصیا و مؤمن، یعنی شیعه و بندگان خالص. بنابراین، شدت و ضعف آن به اندازه ایمان و به‌طور نسبی است.[2]
مرحوم امام راحل (ره) مي: «... در ذیل حدیث شریف که می‌فرماید: وَ مَنْ سَخُفَ دِینُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلَاؤُهُ؛[3]چنین ظاهر می‌شود که بلیّات اعم از جسمانیه و روحانیه است.»
زیرا افراد ضعیف العقل و کم ادراک به مقدار ضعف عقل و ادراک خود از بلیّات روحانیّه و ناملایمات عقلیه درامان‌اند، به خلافِ کسانی که عقلشان کامل و ادراکشان شدید است، که به مقدارِ کمالِ عقل و شدّتِ ادراکِ خود، بلیّات روحانی آنها زیاد می‌شود و هر چه اداراکات، کامل‌تر و روحانیّت، قوی‌تر باشد، بلیّات، بیش‌تر و ادراک ناملایمات افزون می‌شود.
دراین‌باره می‌توان به سخن پیامبر (صلی‌الله علیه و اله) اشاره کرد که می‌فرماید: «مَا أوذِیَ نَبِیٌّ مِثْلَ مَا أوذِیتُ؛[4] هیچ پیامبری آن‌چنان‌که من آزرده شدم، اذیت نشد.» توضیح اینکه هر کس عظمت و جلالتِ ربوبیّت را بیش‌تر درک کند و مقام مقدّس حق (جلّ و علا) را زیادتر بشناسد، از عصیان بندگان و هتک حرمت آنها، بیش‌تر متأثر و متألّم شود و نیز هر کس رحمتش و عنایت و لطفش به بندگان خدا بیش‌تر باشد از اعوجاج و شقاوت آنها بیش‌تر اذیت می‌شود.
و البته خاتم النبيين (صلی‌الله علیه و آله) در این مقامات و سایر مدارج کمالیه از انبیا و اولیا و سایر بنی الانسان کامل‌تر بوده پس اذیتش بیش‌تر و تأثّرش بالاتر بوده است.[5]
بزم مقربان
هر که در این بزم مقرب‌تر است
جام بلا بیش‌ترش می‌دهند
بر اساس روایات، هر شخصیتی که ایمانش بیش‌تر باشد میزان ابتلای او نیز زیادتر خواهد بود. بنابراین، شدیدترین بلاها برای انبیا است سپس کسانی که یک درجه پایین‌ترند و به همین صورت هر چه درجه افراد پایین‌تر باشد، ابتلایشان کم‌تر خواهد بود.
در محضر حضرت صادق (علیه‌السلام) موضوع بلاها و مشکلات و اینکه خدا مؤمنان را مبتلا می‌کند، مطرح شد. آن حضرت فرمود: از پيامبر (صلی‌الله علیه و آله) پرسيدند: شدیدترین بلاها در دنیا از آن کیست؟ حضرت رسول اكرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: «النَّبِیُّونَ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ وَ یُبْتَلَی الْمُؤْمِنُ بَعْدُ عَلَی قَدْرِ إِیمَانِهِ وَ حُسْنِ أَعْمَالِهِ فَمَنْ صَحَّ إِیمَانُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ اشْتَدَّ بَلَاؤُهُ وَ مَنْ سَخُفَ إِیمَانُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلَاؤُهُ؛[6][بیش‌ترین ابتلاها] برای انبیا است، سپس هر که یک مرحله پایین‌تر و پایین‌تر است. شخص مؤمن هم در مرحله بعدی قرار دارد که به اندازه ایمانش و اعمال نیکش امتحان می‌شود؛ بنابراین، هر که ایمانش درست و اعمالش نیکو باشد بلایش شدید و هر که ایمانش سبک و اعمالش ضعیف باشد بلایش اندک خواهد بود.»
دوستی و دفاع از اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
هنگامی که مردی به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کرد: به خدا سوگند واقعاً شما اهل‌بیت را دوست می‌دارم، حضرت فرمود: «فَاتَّخِذْلِلْبَلاءِ جَلْباباً فَوَ اللَّهِ إِنَّهُ لَأَسْرَعُ إِلَیْنَا وَ إِلَی شِیعَتِنَا مِنَ السَّیْلِ فِی الْوَادِی وَ بِنَا یُبْدَأُ الْبَلَاءُ ثُمَّ بِکُمْ وَ بِنَا یُبْدَأُ الرَّخَاءُ ثُمَّ بِکُمْ؛[7] [حال که چنین است] روپوشی از بلا برای خود در نظر بگیر؛ زیرا به خدا سوگند بلا برای ما و شیعیانمان از جاری شدن سیل در وادی و درّه، سریع‌تر است و بلا از ما آغاز می‌شود و به شما می‌رسد. راحتی هم [شاید هنگام ظهور حضرت مهدي (عج)] از ما پدید می‌آید و به شما سرایت می‌کند.»
پی‌نوشت:
[1]. ر.ك: دانش‌نامه قرآن و حديث، ج16، ص85 ـ 78.
[2]. ر.ك: اصول كافي، كتاب الايمان و الكفر، باب «شدّة ابتلاء المؤمن»، كافي با ترجمه كمره‌اي، ج5، ص80.
[3]. هر کس که دینش سست باشد و دینش (عملش) اندک باشد، بلایش کم‌تر خواهد بود. بحار الأنوار، ج64، ص222، باب 12.
[4]. بحار الأنوار، ج39، ص55.
[5]. چهل حديث، امام خمینی(ره)، ح 14.
[6]. الكافي، ج5، ص252، ح 2.
[7]. بحار الأنوار، ج67، ص238، ح 55.
منبع: ماهنامه اطلاع‌رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 178
