من يك تك فرزند دارم كه پسري 8 ساله است و بناي فرزند دوم هم ندارم، آيا مشكلي برايمان و يا بچه ايجاد خواهد شد؟
 
با سلام خدمت شما پرسشگر گرامی از اینکه با ما در ارتباط هستید تشکر می کنم و امیدواریم این ارتباط شما با ما تداوم داشته باشد.
تغييرات در شيوه زندگي، ماشيني شدن جوامع و مشكلات اقتصادي سبب افزايش تعداد خانواده هاي تك فرزند و كاهش نرخ رشد جمعيت و به دنبال آن دغدغه و نگراني والدين از نحوه رشد كودك و كارشناسان حوزه علوم اجتماعي از تبعات ناشي از تحولات جمعيتي در جامعه است. در عصر ماشيني امروز، اشتغال والدين، افزايش هزينه ها و تبليغاتي كه به منظور ترويج سياست تك فرزندي انجام مي گيرد، از مهم ترين عوامل كاهش ميزان زاد و ولد و تمايل زوجين براي داشتن يك فرزند بوده و پيش بيني مي شود در سال هاي آتي افراد در جوامع مختلف قادر به درك عاطفي مفاهيم واژگاني مانند عمو، خاله، عمه و دايي نباشند.
كودكان تك فرزند، در خانواده هايي پرورش پيدا مي كنند كه امكان برقراري ارتباط و سبك مهارت هاي زندگي از طريق گروه هاي همسال يا افرادي با اختلاف سني كم، وجود نداشته و كودكان تجربه آشنايي كمتري با مفاهيمي مانند حسادت، رقابت و دوستي پيدا مي كنند. در اين صورت نياز به جايگزين كردن موقعيت هاي مشابه و قرارگرفتن مداوم چنين كودكاني در گروه همسالان بيشتر احساس مي شود.
تک فرزندی گرچه پدیده جدیدی نیست اما در جامعه ما در هیچ زمانی مانند الان مورد توجه قرار نگرفته است. ما در اینجا به دلیل طولانی نشدن بحث تنها به بررسی این موضوع از منظر روان شناسی می پردازیم و از بررسی دیدگاه اسلام در این زمینه به صورت تفصیلی خودداری می کنیم و فقط به ذکر این نکته بسنده می کنیم که اسلام با تک فرزندی مخالف است و مسلمانان را با رعایت شرایطی دعوت به ازیاد نسل می کند.
روایات زیادی مبنی بر تشویق مسلمانان بر ازیاد نسل و آوردن فرزند دلالت می کند، از جمله روایتی که از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل شده ‌است : «تناكحوا تناسلوا تكثروا، فإني اباهي بكم الامم يوم القيامة و لو بالقسط»؛[مستدرك سفينه البحار، 4/340،] يعني (اي مردان و زنان) با همديگر ازدواج كنيد و داراي نسل گرديد و زياد شويد، براستي كه من مباهات مي‌كنم به واسطه شما در مقابل امت‌هاي ديگر در روز قيامت، ولو با بچه‌ي سقط شده.
پرسشگر گرامی ای کاش دلیل تصمیم خود را برای ما بیان می کردید. سوال شما نشان می دهد که نسبت به تصمیم خود دچار تردید شده اید، ما این تردید را به فال نیک می گیریم و امیدواریم که با دلایلی که برای شما بیان می کنیم، بتوانیم شما را از تصمیم خود منصرف کنیم. در زیر به بررسی مزایا و معایب تک فرزندی می پردازیم.
مزایای تک فرزندی
1. تک فرزندی موجب می شود که والدین بتوانند تمام نیازهای فرزند خود را به طور کامل بر طرف کنند و زمانی که تمام نیازهای فرزند بر طرف شد، فرزند بهتر در مسیر رشد و تکامل گام بر می دارد.
2. هزینه کمتر برای خانواده، کنترل راحت تر تک فرزند، صمیمیت عمیق والدین با تک فرزند، آرامش خانه (فرزند دیگری نیست تا با ناسازگاری آنان آرامش خانه از بین برود)، احساس امنیت و اعتماد به نفس بیشتر با تک فرزند به جهت رسیدگی بیشتر به او.
3. فرزند کمتر مساوی با هزینه کمتر است، زمانی که خانواده با هزینه کمتری روبرو شد، پدر خانواده وقت کمتری را برای تامین هزینه های خانواده صرف می کند و در نتیجه فرصت بیشتری را برای تربیت فرزند خود داشته باشد.
4. كودك تك فرزند به طور كامل مورد توجه و علاقه والدین است. این عامل سبب می‌شود كودك احساس كند شخصی مهم است. مزایای بزرگ شدن در خانواده‌های تك فرزند چنان است كه كودك می‌گوید من دوست دارم تنها فرزند خانواده باشم. هیچ رقیبی نداشته باشم و كسی حسادت مرا تحریك نكند.
پرسشگر گرامی با دقت در مطالب بالا روشن می شود که برخی از موارد گرچه در ظاهر جزء محاسن تک فرزندی محسوب می شود اما در حقیقت باید از معایب تک فرزندی قلمداد شود. به عنوان مثال درباره مورد اول باید بگویم نداشتن خواهر و برادر موجب می شود تا کودک بدون هیچ زحمتی به تمام خواسته های خود برسد و در زندگی با هیچ ناکامی روبرو نشود و از اینرو زمانی که در کشاکش زندگی با نا کامی روبرو شد بسیار شکنند و بی صبر باشد.
معایب تک فرزندی
1. از آنجا که تمام نیازهای تک فرزندها، بر آورده می شود و کمتر با ناکامی روبرو می شوند؛ آنان نمی توانند ناامیدی ها و فشارهای روحی را تحمل کنند. چنانچه توهینی به آنها شود، بی آن که قصد و غرضی در کار باشد این توهین را رفتاری عمدی و به پشتوانه نیتی خاص تفسیر می کنند. چنانچه از مسئله ای رنجیده خاطر شوند این حالت را تا مدت های مدیدی در درون خود زنده نگاه می دارند. آنها فقط به برقراری روابطی علاقه مندند که در برگیرنده منافع آنان باشد و احساساتشان را نیز جریحه دار نکند. آنها ممکن است ناراحتی های خود را برای دیگران بیان نکنند و فردی درون گرا شوند.
2. وابستگی شدید والدین به تک فرزند (این وابستگی سبب اضطراب تک فرزند می‌شود وهمیشه نگران است که اگر صدمه‌ای به او برسد، والدین دچار لطمة روحی شدید خواهند شد).
3. حساسیت فراون والدین دربارة‌ رفتار وگفتار تک فرزند که او را به رفتار و گفتاری نامطلوب می‌کشد و لوس می‌شود.
4. مراقبت بیش از حد والدین که استقلال تک فرزند را به خطر می‌اندازد، وابستگی شدید تک فرزند به والدین که مانع دوست یابی او در ارتباط با همسالان می‌شود.
5. تأثیر منفی بر رشد تک فرزند به جهت نبودن رقابت بازی یا درگیری با برادر یا خواهر.
6. تسلیم‌پذیری والدین و عدم مخالفت با تک فرزند که سبب شکنندگی و آسیب پذیری در آینده می‌شود و نمی‌تواند ناامیدی‌ها و فشارهای روحی را تحمل کند، برخورد بزرگانه با کودک (این کار سبب می‌شود جلوی بچگی کردن او گرفته شود).
7. ارتباط کمتر با همسالان، به جهت نبودن برادر و خواهری در منزل از ایجاد ارتباط با همسالان خجالت می‌کشد.
8. یکی از معایب تک فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد کودک است. این کودکان کسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا کنند. آنها دوست و همدمی در منزل ندارند، بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی کنند و فرصتی برای کنترل و مدیریت آنها نخواهند داشت.
9. بلوغ روحی و روانی، پدیده ای کاملاً ارثی نیست بلکه اکتسابی است. این بلوغ مواردی همچون شناخت خود، میزان واقع بینی و انتخاب مؤثر را شامل می شود و به راحتی به دست نمی آید، بلکه به تجربه هائی سخت و طاقت فرسا نیاز دارد. کودکی که تک فرزند خانواده است کمتر با مشکلات مواجه می شود و در معرض تجربه کردن شکست، ناکامی رانده شدن و... قرار نمی گیرد و شرایطی را که لازمه بلوغ روحی، روانی است، تجربه نمی کند.
10. تمایل والدین به حمایت از تنها فرزندشان، مانع از آن می شود که فرزندشان عواقب اشتباهات خود را بیازماید و مسئولیت عمل خود را بپذیرد. آنها هیچ گاه در مقام انتقاد از فرزندشان برنمی آیند، با او مخالف نمی کنند و همواره تسلیم خواسته های او می شوند تا از این طریق مانع ناراحت شدن او شوند.
پرسشگر گرامی چنانچه نگاهی سیستمی به خانواده داشته باشیم، بسیاری از رفتارهای کودک در ساب سیستم فرزندی شکل می گیرد؛ یعنی برای اینکه کودک شما در رفتارهای خود دارای پختگی باشد، علاوه بر اینکه با والدین خود تعامل دارد، لازم است با خواهر و برادر در محیط خانواده ارتباط داشته باشد، بدیهی است زمانی که کودکی از داشتن برادر و خواهر محروم شد، رفتارهایی که در سایه تعامل او با برادر و خواهرش شکل می گیرد، در او بوجود نمی آید و رفتارهای کودک از این لحاظ ناپخته می گردد. به یاد داشته باشید به هیچ عنوان محیط هایی مانند مهد کودک نمی تواند جای خالی خواهر و برادر را برای فرزند شما پر کند.
باز با ما سخن بگویید.
منبع: نسیم مهر؛ پدیدآورنده: حسین دهنوی؛ ناشر: خادم الرضا (ع)