با سلام. دختري 7 ساله دارم كه بي نهايت بي نظم بوده و اصلا به حرف ما توجهي ندارد؛ ضمنا تك فرزند مي باشد. لطفاً براي اصلاح وي كمكم نماييد.
با سلام خدمت شما پرسشگر گرامي از اينكه با اين مركز در ارتباط هستيد تشكر مي كنيم. پرسشگر محترم توجه شما به آموزش نظم در كودكتان ستودني است .
قبل از اينكه به بررسي سوال شما بپردازيم ذكر دو نكته لازم است :
1. با شلخته خواندن كودكي كه اسباب بازي‌هاي خود را جمع نمي‌كند، وسايل او جمع نخواهد شد.
2. با اين برچسب به وي نظم و ترتيب را نمي‌آموزد. تنها ممكن است او تصويري نادرست از خويش پيدا كند و اين رفتار موقت او، با برچسب شما به رفتاري ثابت و دائمي تبديل شود و احتمالا در آينده آن را تكرار كند.
متأسفانه بسياري از والدين به جاي آنكه در پي تأثيرگذاري بر كودكانشان باشند، تنها مي‌خواهند آنها را كنترل كنند. از اين رو، آنان را محدود ساخته، دستور مي‌دهند، فرمان صادر مي‌كنند و آنها را تهديد يا تنبيه مي‌نمايند. اعمال اين روش‌هاي كنترل كننده، عملا بر كودكان و نوجوانان تأثير مثبتي نمي‌گذارد. كودكي كه به انجام كاري مجبور شده، در واقع تأثير نپذيرفته است، بلكه تنها رفتار خود را در آن لحظه براي فرار از تهديد تغيير داده است.
براي تأثيرگذاري عميق و مداوم بر زندگي كودكان و نوجوانان، بايد از هرگونه رفتار مستبدانه و توسل به زور براي كنترل آنان خودداري كرد و به جاي آن از روش‌هاي مفيد و متفاوتي بهره جست كه به تدريج انگيزه‌ها و تمايالات كودك را تحت تأثير قرار دهد. همه ما بزرگسالان، راهكارهايي براي منظم كردن محيط زندگيمان انتخاب مي كنيم. به عنوان مثال در محل كار، پرونده ها را در پوشه هايي با رنگهاي مختلف و براساس شماره رده بندي مي كنيم، از جاكفشي براي نگهداري كفشهايمان استفاده مي كنيم و از تقويم و ساعت براي تنظيم امور و يا ليست هايي براي ترتيب اجراي كارهایمان استفاده مي كنيم.براي كودكان خود نيز مي توانيم باروشهاي مشابهي به تدارك نظم در محيط آنها كمك كنيم و باعث رشد انضباط و استقلال در آنها شويم. اگر دائماً سعي كنيم كه به كودكان خود يادآوري كنيم كه چگونه اشياء را سرجاي خود قرار دهند، آنها براي نظم دادن به زندگي خود هميشه متكي به فرد ديگري بار مي آيند.
افراط و تفريط در نظم آموزي :
عده‌اي معتقدند بايد با ترساندن كودك انضباط را به وي آموخت، زيرا به نظر آن ها، كودك موجودي طبعا شرور است. از اين رو بايد او را از ارتكاب شر و فساد بازداشت و با اعمال خشونت و انواع مجازات او را محدود كرد تا به فرمان درآيد.
برخي ديگر مي‌گويند كودك موجودي طبعا نيكو وصالح است و بايد او را به حال خود گذاشت تا هر چه دلش مي‌خواهد آزادانه انجام داده، تمايلاتش را ارضا كند. بنابراين نبايد با نظم دهي دست و پايش را ببنديم، بلكه بايد به وي فرصت دهيم تا استعدادهايش را شكوفا كند.
بررسي‌ها و مطالعات دقيق نشان مي‌دهد كودكاني كه براساس ديدگاه اول تربيت شده‌اند، چون هميشه در برابر بزرگتر‌ها خضوع كرده و تسليم بوده‌اند، در بزرگسالي هيچ ابتكاري از خود نشان نمي‌دهند. اين كودكان در زندگي آينده شكست مي‌خورند. آزاد گذاشتن كودكان بنابر روش دوم نيز براي آنان زيان آور بوده سبب مي‌شود در آينده به مقررات و قوانين پشت پا بزنند و افرادي بي‌قيد و لاابالي بار بيايند.
براساس اين تحقيقات روش سومي نيز وجود دارد، كه از نواقص هر دو نظريه بركنار است و به بهترين وجه كودك را براي زندگي آينده آماده مي‌سازد. در اين روش مربي مي‌كوشد نظم را دركودك دروني كند و اين همان هدف اساسي تربيت كودك است كه مي‌كوشد اصول انضباطي را در ذات او نهادينه كند. در اين روش، انضباط به معناي اطاعت محض و فرمانبرداري نيست و به جاي فرمان دادن و گفتن پي در پي «اين كار را بكن» و «آن كار را نكن» با حفظ شخصيت كودك، مربي مي‌كوشد به او بفهماند كه در سايه رعايت اصول انضباطي، زندگي بهتري خواهد داشت و با نظم، لذت و بهره كامل‌تري از زندگي خواهد برد.
اصول نظم آموزي به كودكان :
1. ابراز محبت به كودك : کودک به كسي كه به او مهر مي ورزد علاقه پيدا كرده او را فردي خير خواه ، قدر شناس و قابل اعتماد مي داند و به سخن او بهتر گوش مي دهد .
2. تناسب قوانين با سن و شرايط : قواعد و محدوديتها بايد متناسب با سن بچه ها تغيير كند .
3. استفاده از تشويق در نظم آموزي : تشويق، غذاي روح و روان است و براي پيش بردن كارها بسيار ضروري است .
4. تبيين و تحليل مسائل و آگاه ساختن فرزندان : براي پديد آمدن انضباط در كودكان لازم است فوائد انضباط و پيامدهاي بي انضباطي را براي آنان تشريح كنيم تا آنان اين گوهر گران بها را بشناسند .
5. الگو دهي به كودكان : والدين علاوه بر آگاه ساختن بايد در ارائه رفتار درست ومقررات خود بهترين نمونه براي او باشند، زيرا پدر و مادر نخستين الگوي رفتار كودك اند .
6. پرهيز از خشم و زور گوئي : انضباطي كه بر پايه خشم و غضب استوار باشد و با زور حاكم شود همچون خانه اي است كه بر پايه هايي سست بنا شود و به محض برداشته شدن زور و اجبار از هم مي پاشد و فرو مي ريزد . ايجاد انضباط از راه زور پيامدهاي زيانباري در پي دارد كه مي توان به مقاومت ، بي اعتنايي ، پر خاشگري ، بدخلقي ، دروغ گويي، انزوا طلبي ، لج بازي و فقدان اعتماد به نفس در كودك اشاره كرد .
7. ثبات و پرهيز از ترديد و دودلي : سستي و سهل انگاري والدين موجب بي انضباطي مي شود و والدين را از هدف باز مي دارد . اگر فرزندان از ترديد و دو دلي والدين با خبر باشند از رعايت مقررات سر باز مي زند و به بحث و جدل مي پردازند و همچنين ممكن اسن دچار سردرگمي شوند .
8 . رعايت اصل تدريج در اصلاح رفتار : كسب عادت هاي درست به وقت نيازمند است و يكباره امكان پذير نيست در اين راه ظرفيت و موقعيت جسمي و روحي كودك را در نظر بگيريد .
9. تداوم در استوار ساختن نظم و انضباط : گر چه ممكن است كار در آغاز آسان باشد اما به سامان رساندن و به بار نشاندن آن به مراقبت نياز دارد .
10 . استفاده از اصل تغافل : بنابر اصل تغافل، مربي يا پدر و مادر در نخستين برخورد با خطاي كودك آن را ناديده مي گيرد و به گونه اي رفتار مي كند كه گويا از چيزي خبر ندارد اين عمل دو نتيجه دارد :
اول : حرمت كودك محفوظ مي ماند و فرصتي براي تجديد نظر به او داده مي شود .
دوم : قدر و منزلت مربي نزد كودك محفوظ مي ماند .
چند گام عملي در نظم آموزي را براي شما اشاره مي كنيم :
1. رفتاري را كه مي خواهيد تغيير دهيد مشخص كنيد.
2. به كودك بگوييد انتظار شما از او چيست و چگونگي انجام آن را به او نشان دهيد .
3. دستورات را به صورت بازي در آوريد مثلا : چقدر طول مي كشه رختخوابت را مرتب كني؟ فكر مي كني تو زودتر مي توني لباسهايت را توي كمد بگذاري يا مامان غذا درست كنه ؟
4. رفتار كودك ( نه خود كودك ) را مورد تشويق يا انتقاد قرار دهيد. به جاي اين كه بگوييد : حالا بچه خوبي شدي . به او بگوييد : چقدر خوب است كه آرام نشسته اي . يا بگوييد چقدر خوب لباسهايت را تميز نگه داشته اي .
5. پاداش و تشويق هاي شما برنامه ريزي شده نباشد. نبايد بگوييد : اگر رختخوابت را جمع كردي تو را پارك مي برم . بلكه بدون اعلام قبلي باشد و بعد از پاداش دادن بگوييد به خاطر فلان كارت ما شما را به پارك برديم .
6. تا زماني كه رفتار جديد نيازمند پشتيباني است به تشويق ادامه دهيد . اما آن را كم كم كه به تثبيت رفتار مورد نظر مي رسد، نسبت به آن رفتار كم كنيد .
7. از جنگ قدرت با كودك خود بپرهيزيد .
8. رفتار هاي نادرست او را يادآوري نكنيد.
9 از داد و فرياد استفاده نكنيد .
پس به كودك خود احترام بگذاريد و از امر و نهي صرف پرهيز كنيد. به آنها حق سخن گفتن بدهيد، دليل مقررات را توضيح دهيد و منظورتان را به روشني بيان كنيد . ضمنا برخي از اوقات فراغت كودكتان را با ارتباط و رفت و آمد با ديگران و همسايه ها بايد پر كنيد. با اطرافياني كه با شما هم سطح هستند و خانوادهاي سالمي مي باشند كه تاثيرات منفي براي كودك شما ندارند رفت و آمد داشته باشيد. با همكاران و دوستان خود در ارتباط باشيد خصوصا آن دسته از خانواده هايي كه كودك هم سن كودك شما دارند .
چگونگي نظم آموزي به كودكان دبستاني 6 تا 12 ساله
خواندن، نوشتن و محاسبه كردن بخشي از مهارت‌هايي است كه بچه ها بايد پس از ورود به مدرسه بياموزند. مهارت‌هاي جسماني، مهارت‌هاي آكادميك مانند كار با كامپيوتر و مهارت‌هاي ميان فردي همچون همكاري و سازگاري با مردم از جمله كارهايي است كه بچه‌هاي دبستاني بايد با آنها آشنا شوند. ايجاد اين باور كه آنان اشخاص توانمندي‌اند، از نشانه‌هاي موفقيت درا ين دوران به شمار مي‌آيد. والدين بايد بكوشند علايق فرزندان خود را يافته با هدايت ايشان در آن زمينه طعم موفقيت را به كودكانشان بچشانند تا به اين ترتيب آنها به احساس صلاحيت و شايستگي برسند.
بچه‌هاي دبستاني به احساس موفقيت نياز دارند اما ممكن است راه موفق شدن را ندانند. به كمك فرزندتان و با همكاري آموزگار او در مدرسه مي‌توانيد بفهميد كودك شما در چه زمينه‌هايي امكان موفقيت بيشتري دارد آن گاه زمينه‌هاي زير را فراهم كنيد.
1- انجام برخي كارها را به آنها واگذار كنيد
با اين كار در آنها احساس مسئوليت ايجاد شده تواناييهايشان در پذيرش و انجام دادن مسئوليت‌ها افزايش مي‌يابد امام رضا (ع) مي‌فرمايند: «از كودك بخواه با دست خودش صدقه بدهد، گرچه به اندازه تكه‌اي نان يا يك مشت خوراكي باشد.
2- جلسات خانوادگي تشكيل دهيد
در زمان‌هايي معين براي مثال هفته‌اي يك بار همه افراد خانواده جلسه اي تشكيل دهند. در اين جلسات به هر يك از افراد خانواده فرصت داده شود تا مسائل و مشكلات خود را مطرح كنند. سپس همه افراد خانواده بكوشند تا راه حلي براي آن مسئله پيدا كنند. در اين جلسات بچه‌ها مي‌آموزند تا به مسائل ديگران حساس باشند و نيازهاي آنان را نيز در نظر بگيرند. همچنين اين گونه جلسات، جسارت ابراز عقيده را در كودك ما به وجود آورده و مهارت اجتماعي او را افزايش مي‌دهد.
3- بازي‌هاي دسته جمعي انجام دهيد
بازي نياز طبيعي كودك است كه بدون آن رشد كاملي نخواهد داشت. بچه‌ها مي‌توانند با همديگر يا با بزرگتر‌ها بازي كنند. بي توجهي به اين نياز كودك مي‌تواند آثار زيان باري براي وي در پي داشته باشد. در سيره رسول خدا و امامان معصوم (ع) نيز توجه ويژه‌اي به بازي كودكان شده است. جابر مي‌گويد : «بر پيامبر(ص) وارد شدم در حالي كه حسن و حسين را بر پشت خود سوار كرده بود و چهار دست و پا راه مي‌رفت و مي‌فرمود: شتر شما چه شتر خوبي است و شما چه سواران خوبي هستيد»
4ـ مي‌توانيم دليل بياوريم
برخلاف كودكان كم سن و سال‌تر هنگام تربيت و نظم آموزي به كودكان دبستاني مي‌توانيم دليل كارمان را براي آنها توضيح دهيم كودك اگر بداند چرا بايد آنچه را از او خواسـته‌ايم انجام دهد راحت‌تر خواسته ما را اجابت خواهد كرد و اين كار باعث مي‌شود كه انگيزه دروني در او تقويت شده و آن كار را با ميل و رغبت بيشتري انجام دهد.
5ـ همه اشتباهات را حل و فصل نكنيد
وقتي همه مسائل و اشتباه‌هاي فرزندانمان را حل و فصل نمي‌كنيم، به آنان فرصتي مي‌دهيم تا مسئوليت بيشتري درقبال كارهايشان عهده دار شوند و توانايي آنها در حل مسائلشان بالا رود. اين مسئله تأثير بسزايي در ارتقاء سطح اعتماد به نفس كودكمان دارد و افزايش اعتماد به نفس به معناي تضمين موفقيت كودكمان در آينده مي‌باشد. کودكاني كه همراه از ناحيه والدينشان حمايت شده و اشتباهاتشان برطرف مي‌شود، افرادي وابسته و بدون اعتماد به نفس كافي بار مي‌آيند، افراد ضعيفي كه هيچ‌گاه نمي‌توانند مشكلاتشان را به تنهايي حل كنند. اگر فرزندتان مي‌گويد: «مامان نمي‌تونم دكمه شلوارم را ببندم» به او بگوييد: «سعي كن، مي‌توني، فقط بايد كمي دقت كني» و يا اين كه كمكش كنيد تا اين كار را انجام دهد.
6ـ به آنان بياموزيد كه چگونه مسائل خود را حل كنند
بچه‌ها در اين سن مي‌تواند مراحل مختلف حل مسئله را به شكلي منظم بياموزند. وقتي بچه‌ها بياموزند كه مسئله خود را مشخص كنند، راه‌حل‌هاي مختلف را ارائه دهند، يكي از راه حل‌ها را انتخاب كنند، آن را به كار گيرند و درباره موثرتر واقع شدن آن نظر دهند، درباره خود احساس بهتري خواهند داشت. نظم آموزي به بچه‌ها در اين مقطع به مفهوم آموزش كنترل خود است كه آن را براي همكاري و كنار آمدن با ديگران نياز دارند.
موفق باشید. منتظر مکاتبات بعدی شما هستیم.
منبع :
نظم آموزي به كودكان، مجيد همتي، انتشارات موسسه امام خميني(ره).
