چکار کنیم که توبه ی ما ماندگار باشد و در راه آن ثابت قدم بمانیم ؟

پاسخ – علمای اخلاق بدنبال بحث توبه بحث ماندگاری توبه را هم مطرح نموده اند که ما پنج راه آنرا توضیح می دهیم . کسانی که به توبه دست یافته اند نگران هستند که مبادا باز به گناه برگردند. مهمترین راه ،دوری انسان از عواملی است که او را به گناه تشویق       می کند. مثلا به کسانی که در حال ترک اعتیاد هستند، سفارش می کنند که حتی از خیابانی که در آنجا مواد تهیه می کرده اند عبور نکنند زیرا این عاملی است که انسان را به اعتیاد تشویق و ترغیب می کند. حتی می گویند با دوستان دوره ی اعتیاد که هنوز گرفتار هستند معاشرت نکنید .زیرا انسان تحت تاثیر قرار می گیرد .روایت داریم : ترک اعتیاد مثل معجزه می ماند . یعنی کسی که موفق می شود عادت بدی را ترک کند، در واقع معجزه صورت گرفته است .این اعجاز برای انسان امکان پذیر است. پیامبر فرمود :بالاترین عبادت این است که انسان بر عادت های غلط خودش غلبه کند. در روایت دیگری پیامبر می فرمود: سخت ترین تدبیرها برای ترک عادات بد است .پس انسان اگر می خواهد گناهان را ترک کند، باید عوامل آنرا کنار بگذارد .پیامبر فرمود :اگر کسی می گوید که من توبه کرده ام ولی به دوستان و جلسات قبلی برمی گردد، این چه توبه ای است ؟

این توبه نمی تواند حقیقی باشد .اگر کسی می خواهد توبه اش واقعی باشد باید دوستان و جلساتش را عوض بکند. حتی خلوت ها که زمینه ی گناه است را نداشته باشد .در روایت داریم : سبب بسیاری از فجور خلوت است. اگر کسی بخواهد توبه اش پایدار باشد باید   همه ی این زمینه ها را از بین ببرد. انسان باید در فکرهم گناه را از بین ببرد . انسانی که توبه کرده است ، برای اینکه دوباره به سراغ گناه نرود ،حداقل می تواند انجام دادن گناه را تاخیر بیندازد . شیطان در انجام گناه تعجیل می کند و ما با تاخیر در گناه، با شیطان مبارزه می کنیم . به کسانی که در حال ترک هستند ، می گویند که اگر شما سه روز در ترک هستید به خودتان جایزه ای بدهید و این از نظر روانی تاثیر دارد . یعنی انسان خودش را تشویق بکند. راه دوم این است که (میرزا ملکی تبریزی در کتاب اسرارالصلاة )انسان گناهانی را که مرتکب شده است با خوبی جبران بکند .مثلا اگر اهل نماز و تلاوت قرآن نبوده است، به آنها مقید بشود. من باید با کارهای خوب، بدی ها را جبران کنم . در کلمات قصار 242 نهج البلاغه داریم :تقوا پیشه کنید ولی کم ،( این خطاب برای کسانی است که تازه به سوی خدا توبه کرده اند) بین خود و خدا پرده ای ایجاد کن حتی اگر پرده نازک باشد. یعنی انسان نباید همه پل ها را خراب کند.اگر انسان همه ی پل ها را خراب کند خطر سقوط زیاد است، همان پرده ی نازک انسان را نگه می دارد . خانمی نزد پیامبر آمد و گفت که من سه گناه بزرگ مرتکب شده ام ، چکار کنم که خدا من را ببخشد ؟ پیامبر فرمود : من گمان می کنم که تو نماز را ترک کردی که گرفتار این گناهان شده ای ( این در مورد نماز عصر است زیرا نماز عصر جایگاه ویژه ای دارد).اگر انسان مرتکب گناه بزرگی هم شده است نباید ارتباط خودش را با خدا قطع بکند زیرا این خطر بزرگی است . به پیامبر گفتند که فردی گناه می کند و نماز هم می خواند . پیامبر فرمود : بالاخره روزی نماز او را از بدی برمی گرداند.

بعضی ها وقتی گناه می کنند دیگر حتی نماز هم نمی خوانند و می گویند که دیگر فایده ندارد .این اشتباه است . ما نباید همه ی پرده ها را پاره کنیم . دعایی در مفاتیح داریم : یا من اظهر الجمیل و سترالقبیح ... خدا نمی خواهد پرده ها کنار برود (و ما هم نباید پرده ها را کنار بزنیم )، خدا خوبی های ما را می آورد و آبروی ما را حفظ می کند، خدا ما را به گناه مواخده نمی کند و خدا هیچ پرده ای را کنار نمی زند . راه سوم این است که ما نیاز به موعظه داریم . انسان نیاز به موعظه دارد و باید معلم اخلاقی داشته باشد. با اینکه برنامه های رسانه خوب است ولی این نمی تواند جایگزین مجالس اخلاق باشد .درکتاب سیمای فرزانگان نوشته ی از امام خمینی داریم ( دراین کتاب زندگی بزرگان و دستورالعمل های آنها نوشته است): استاد اخلاق برای خود معین بکنید، جلسه ی پند،خطاب و نصیحت تشکیل دهید، خودرو نمی توان محذر شد. چطور شد که علم فقه واصول به معلم نیاز دارد ،برای هر علم و صنعتی در دنیا استاد لازم است لکن علوم اخلاقی وتربیتی به معلم نیاز ندارد و خودرو و بدون معلم حاصل می گردد .کراراً شنیده ام آیت الله شوشتری معلم اخلاق شیخ مرتضی انصاری بوده است.

همه می توانند در جلسات اهل بیت شرکت کنند و نیازی نیست که هر کس یک معلم اخلاق داشته باشد.پیامبر به عبدالله بن مسعود می فرمودند که برای من قرآن بخوان. او می گفت : قرآن بر قلب شما نازل شده است ، من چه قرآنی بخوانم ؟ پیامبر فرمود: در شنیدن قرآن تاثیری هست. او قرآن می خواند و پیامبر اشک می ریختند .پس در معرض موعظه قرار گرفتن تاثیر دارد. راه چهارم این است که انسان بداند شهودی دارد :پیامبر، خدا، زمین ،زمان و... ما گاهی کارهای مباح را بخاطر آبروی اجتماعی خودمان ترک می کنیم چه برسد به گناه. فردی نزد امام رضا (ع) آمد و گفت که برای من دعا کنید . امام با تعجب فرمودند :مگر ما برای شما دعا نمی کنیم ؟ به خدا قسم اعمال شما صبح و شام بر ما عرضه می شود.(اگر انسان اینها را باور کند در زندگی اش تغییراتی ایجاد می شود) فرد تعجب کرد و امام فرمود: (آیه 105 سوره توبه) خدا اعمال شما را می بیند. امام صادق (ع) به یاران شان می فرمودند که چرا شما پیامبر را آزار می دهید ؟ مگر شما نمی دانید که اعمال شما هر روز بر حضرت عرضه می شود .

فردی به امام حسین (ع) گفت که من در برابر گناه نمی توانم مقاومت کنم . پایداری بر توبه چگونه است؟ امام فرمود :اگر می خواهی گناه بکنی، جایی را پیدا کن که خدا تو را نبیند.

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبارالرضا دارد: روزی من با امام رضا (ع) از شهر بیرون آمدیم . در راه مسیر جنازه ای را دیدیم . امام از مرکب پیاده شدند و فرمودند: هر کس در تشییع جنازه فردی شرکت کند خدا همه ی گناهان او را می آمرزد. وقتی جنازه را زمین گذاشتند امام کنار میت رفتند و دستشان را روی سینه ی این میت گذاشتند و اسم او را بردند و گفتند که نگران نباشد. من سوال کردم که شما این فرد را از کجا می شناختید ؟ امام فرمود : تو نمی دانی همه ی اعمال شما به ما عرضه می شود .

ما باید فکر کنیم که با چه وسیله ای گناه می کنیم .آیا اگر کسی به ما ابزاری بدهد و ما با آن گناه بکنیم آیا این بی انصافی نیست ؟ ما با چشم ،گوش ،دست و ... گناه می کنیم که همه اینها از الطاف الهی است. امام باقر(ع) می فرماید :خدا دو کار از شما می خواهد یکی اعتراف به نعمتهای خدا تا نعمتهای تان زیاد بشود و دیگری اقرار به گناه تا خدا گناهان شما را بیامرزد. انسان با نعمت های خدا گناه می کند و این انصاف نیست . مثلا فردی که مشروب خوار بوده است و الان ترک کرده است ، اگر دوباره بخواهد این گناه را شروع کند باید فکر کند که در تناول این مایع صدها نعمت در کار است تا این مایع پایین برود. بعضی از بیماران گرفتاری بیماری هستند که به مرور زمان نخاع بدن شان ازبین می رود. و حتی آب از گلوی آنها پایین نمی رود. برای این بیماران عملی انجام می دهند که غذا و آب مستقیم وارد معده بشود. آیا ما می توانیم نعمتهای خدا را بشماریم ؟ انسان با این همه نعمت ها چرا این ابزارها را برای گناه استفاده می کند ؟ ما به عیادت بیماری که ناراحتی کلیه داشت رفتیم . یکی از دوستان به سرویس بهداشتی رفت و زود برگشت .بیمار به ما گفت که من برای این کاری که شما در عرض چند دقیقه انجام می دهید، باید ساعت ها دیالیز بشوم.

سوال – آیات سوره عصر ،لمزه و فیل را توضیح بفرمایید .

پاسخ – در سوره ی عصر داریم : همه ی انسانها در زیان هستند . در کتاب تفسیر کبیر فخر رازی در ذیل این آیه داستانی را دارد که فردی می خواست این آیه را تفسیر کند که چرا انسانها درخسران هستند ؟ من در ظهر گرمای تابستان از خانه بیرون آمدم و کسی در بازار نبود و دیدم که فردی فریاد می زد که رحم کنید به کسی که دارد سرمایه اش آب     می شود . دیدم آن فرد یخ فروش است . من فهمیدم که تفسیر این آیه چیست . ما داریم سرمایه ی عمرمان را از دست می دهیم. قرآن می فرماید : همه دارند از سرمایه استفاده می کنند پس در زیان هستند مگر اینکه در برابر آن ایمان بیاورند وعمل صالح انجام بدهند. اگر انسان در برابر از دست دادن سرمایه عمر چیزی بدست نیاورد در خسران است .

سوال – در ادامه بحث ثابت قدم ماندن در راه توبه توضیحاتی بفرمایید.

پاسخ – اگر انسان می خواهد توبه اش پایدار بماند، باید تصمیم بگیرد حقوقی که از خدا بر گردن او هست بجا بیاورد البته تدریجی و به مرور. ما نباید توبه را سخت جلوه بدهیم که بترسیم ولی باید حق الله وحق الناس را بجا بیاوریم . بعضی از حق ها نمی گذارد انسان صفای باطن پیدا بکند و توجه اهل بیت را به خودش جلب بکند.

کتاب روزنه هایی ازعالم غیب نوشته ی آیت الله خرازی است که این کتاب شامل داستانهایی از بزرگان وعلما است تا ایمان ما تقویت بشود . این داستان ها نشان می دهد که ایمان به غیب واقعیت دارد. بزرگی نقل کرده اند که یک از پاسبان های کلانتری می گفت که ما از خیابانی رد می شدیم که خانمی سد معبر کرده و بساطی پهن کرده بود. من به او گفتم که بساط خودت را جمع کن ولی او گفت که من چند تا بچه ی یتیم دارم و خرج آنها را از همین راه بدست می آورم . من چیزی نگفتم ولی دوستم لگدی به بساط این زن زد و رفت. دل این زن شکست. مدتی بعد این دوست ما درد پا گرفت و معالجات اثری نکرد.او به کربلا رفت تا متوسل به امام بشود. شب خوابیدیم و صبح که می خواستیم به حرم برویم او گفت که من باید برگردم زیرا من حضرت اوبالفضل را درخواب دیدم که گفت: تو بچه های یتیم را از غذا می اندازی و با آنها رفتار بد می کنی .اگر به حرم بیایی من تو را مکافات می کنم . او برگشت و رضایت آن زن را جلب کرد . پس اگر ما می خواهیم که توبه ها پایدار باشد، باید تصمیم بگیریم که حق الناس را هم ادا بکنیم .کسی که چندین سال است که نماز نخوانده است باید درحد توانش نماز بخواند و همراه با نماز واجبش، نمازهای قضا شده را هم بخواند.

دیگر اینکه ما باید باورهای دینی را تقویت کنیم تا بیشتر بتوانیم در برابر گناه و توبه مقاومت و پایداری بکنیم .فردی نزد امام صادق(ع) آمد و گفت که من زیاد اهل اعمال مستحبی نیستم ولی مقید هستم که دنبال اعمال حرام نروم .امام فرمود: این بالاترین عبادت است که انسان از گناه دوری بکند.   پس ما در برابر گناه پایداری را ادامه بدهیم .

ما هفت راه برای پایداری در برابر گناه داریم : دوری از عوامل تحریک کننده ی گناه ، خراب نکردن همه ی ارتباط ها با خدا ،داشتن معلم اخلاق و مجالس اهل بیت ، عرضه ی اعمال ما به امامان، از نعمت های خدا در برابر گناه استفاده نکردن ، رعایت حق الناس و حق الله و تربیت باورهای دینی .