در مورد نوشتن و متن وصیت نامه توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ – یکی از نداهای قیامت این است که ما از فرصت های دنیا خوب استفاده کرده ایم یا نه. پیامبر فرمود: فردای قیامت ندا می آید که شصت ساله ها کجا هستند؟ ... این ندای الهی اشاره به ندایی است که در قرآن هم آمده است. سوره فاطر آیه 33-37 ( ترسیمی از بهشتیان و دوزخیان دارد)می فرماید: بهشتیان به بهشت می روند و حمد خدا را بجا می آورند که سختی های دنیا تمام شد ،و در بهشت غم و غصه و ناراحتی ندارند... دوزخیان در یک عذاب همیشگی هستند و دوزخ پایانی ندارد. اهل دوزخ فریاد می زنند و می گویند که خدایا ما را برگردان و قول می دهیم که این دفعه کار خوب انجام بدهیم. خطاب می شود: آیا آنقدر عمر در دنیا نداشته اید که وسیله تذکر و بیداری شما باشد؟ الان فایده ای ندارد.
انسان در سن شصت سالگی تمام هشدارها را دریافت کرده است. در بعضی روایات داریم که سنی که انسان باید هشدارها را دریافت کرده باشد چهل سالگی است زیرا این سن کمال است. حتی داریم که سن هجده سالگی هم برای هشدار کافی است. پس در سن شصت سالگی هیچ عذری پذیرفته نیست. در کتاب ارشادالقلوب از پیامبر داریم که ای بیست ساله ها ،دنیا شما را فریب ندهد( در این سن اوج قدرت انسانی است و می فرمایند که فریب دنیا را نخورید زیرا دنیا زود تمام می شود.) ای سی ساله ها بشنوید نداهای الهی را و آواز خدا همیشه در گوش دل است کو دل که دهد گوش به آواز خدا. ای چهل ساله ها چه چیزی برای ملاقات الهی آماده کرده اید؟ ای پنجاه ساله ها ،در این سن خیلی هشدار آمده است و ای شصت ساله ها چه عمل صالحی را فرستاده اید؟ و چه چیزی برای وارثی گذاشته اید که به شما رحم نمی کند؟ (فردی که از دنیا می رود فرشتگان الهی می پرسند چه آورده ای و زمینی ها می پرسند که چه گذاشته ای) و ای هفتاد ساله ها شما کِشتی هستید که وقت چیدن آن رسیده است.
در کتاب من لا یحذر شیخ صدوق داریم که خدا ندا می کند: ای انسان من سه تا نعمت به تو دادم که از آن خوب استفاده نکردی: ای انسان من گناهان تو را پوشاندم که اگر دوستان و اهل تو از آن خبر داشتند حاضر نبودند تو را دفن کنند، ای انسان من به تو مال دنیا دادم و بعد از تو قرض خواست و تو حاضر نشدی که به من قرض بدهی(امیرالمومنان می فرماید: خدایی که خزائن آسمان و زمین است می گوید که به من قرض بدهید ،این قرض بخاطر فقر نیست بلکه بخاطر این است که می خواهد شما را امتحان کند. در این شب عید خوب است که از فقیران مخصوصا خویشاوندان مان دستگیری کنیم. قرض آسانتر است زیرا برمی گردد. روایت داریم که سر در بهشت نوشته شده است که قرض 18، صدقه 10 یعنی ثواب قرض از صدقه بیشتر است با وجود اینکه برمی گردد. پیامبر در این مورد از جبرئیل سوال کرد و جبرئیل گفت: زیرا در صدقه، ممکن است که انسان به فقیر واقعی کمک نکند ولی در قرض حتما به کسی قرض می دهید که نیاز دارد زیرا تا کسی مجبور نشود قرض نمی گیرد. پس بهترین سرمایه گذاری پیش خداست که به خدا قرض بدهیم.) و ای انسان در آخر عمر فرصتی به تو دادم که یک سوم مالت را وصیت کنی و این کار را هم نکردی. در دنیا وابستگی ها نمی گذارد که انسان این کار را بکند ولی در آخرین لحظات عمر هم وصیت نکردی. یعنی خدا به شما این فرصت را داده است که بعد از خودتان وصیت کنید که یک سوم اموال تان را برای امور خیریه صرف کنند ولی بعضی ها به این کار هم بی تفاوت بودند. وصیت یک سوم مال ضرری به ما نمی رساند زیرا انجام این کار بعد از مرگ ما انجام می شود.
هشدارها از هجده سالگی شروع می شود و بعد چهل سالگی و اوج آن در شصت سالگی است . پیامبر در روایتی دارد که عمر اکثر امت من بین شصت تا هفتاد سال است.
ما از یک ساعت دیگرمان خبر نداریم و باید کاری بکنیم که از دسته ای باشیم که وقتی وارد بهشت می شویم از غم و غصه رهایی پیدا می کنیم. ما نباید از دسته ای باشیم که به خداوند بگوییم ما را به دنیا برگردان تا کار خوب انجام بدهیم . گاهی ما مشکلی پیدا می کنیم و بعد تصمیم می گیریم که کارهای زشت را ترک کنیم ولی باز آنرا تکرار می کنیم. پس معلوم است که اگر ما را از قیامت به دنیا برگردانند بازهیچ اتفاقی در ما نمی افتد.
نمونه ی یک وصیت نامه کامل و شرعی :
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد، اینجانب در تاریخ ششم اسفند سال 91 به موارد ذیل وصیت می کنم: وصیت نامه های دیگر قبل از این تاریخ از درجه ی اعتبار ساقط است.
این وصیت نامه دارای شش بخش می باشد :
1-تعیین وصی یعنی من وصی خود قرار می دهم فلانی را( وصی باید مورد اعتماد باشد یعنی به وصیت عمل کند. گاهی انسان به فرزندش هم اعتماد ندارد)
2- تعیین ناظر بر وصی یعنی کسی را بعنوان ناظر انتخاب کنید تا بر کار وصی نطارت کند البته این برای کسانی است که مال و اموال زیادی دارند ولی اگر کسی اموالی ندارد نیاز به تعیین ناظر نیست.
3- تعیین قیم برای فرزندان صغیر . وقتی فردی از دنیا می رود که دارای فرزندان صغیر است بطور طبیعی اگر پدر داشته باشد ایشان سرپرست فرزندان می شود ولی اگر پدر هم از دنیا رفته باشد باید به حاکم شرع مراجعه کرد تا سرپرست مشخص بشود مگر اینکه قبلا سرپرست مشخص شده باشد. در وصیت امام خمینی ( در سال 1330)داریم :اکنون یک فرزند غیربالغ بنام احمد دارم، وصی من قیم اوست .(وصی امام حاج آقا مصطفی بودند)
وقتی کسی فوت می کند مردم به خانه ی او می آیند و آنها در شب های اول ، دوم و سوم اطعام می دهند. باید بدانید که در خانه ای که فرزند صغیر است بدون اجازه ی سرپرست نمی توان این کارها را کرد و اگر سرپرست تعیین نشده باشد چه کسی می خواهد اجازه ی این کار را بدهد؟ اگر بخواهیم اجازه بگیریم خیلی طول می کشد.
در رساله ی امام خمینی مسئله 877 داریم :اگر بعضی از ورثه ی میت صغیر باشند تصرف در ملک این میت حرام است و نماز در آن باطل است بدون اجازه ی ولی شرعی . اگر فردی فوت کند و اقوام به منزل او بیایند و فرزندان صغیر او ولی شرعی نداشته باشند، رفتن به این خانه و نماز خواندن در این خانه جایز نیست.
در استفتائات مرحوم آیت الله گلپایگانی در مورد مخارج تجهیز میت سوال کرده اند یعنی مصارف سوم ،هفتم و چهلم( در صورتی که میت وصیت نکرده باشد)، میت دارای فرزندان صغیر است چه باید کرد؟ فرمودند: مخارج تجهیز به مقدار واجب از اصل برداشته می شود ( واجبش یک کفن است) .پس اگر میت فرزند شش ماهه یا هفت ساله یا به سن تکلیف نرسیده دارد،باید ولی تعیین بشود و تصرفات باید به نفع صغیر باشد و نمی توان از مال صغیر برداشت ،اگر فرزند کبیر دارد باید از مال آن برداشته شود یا خانم از مال خودش بردارد. موارد زیادی است که میت فرزند صغیر دارد و مردم به خانه ی او می آیند و به این مشکل توجهی نمی کنند .در وصیت ثلث مال این مشکل حل می شود. میت می تواند وصیت کند که ثلث اموالم را برای مراسم بگذارید. اما اگر کسی وصیت به ثلث مال نکرده باشد تمام اموال به فرزندان می رسد. حتی کفن هم باید به مقدار واجب باشد نه مستحب . در ادامه می فرماید: بیش از آن چون میت وصیت نکرده است باید از مال فرزندان کبیر خرج شود و اِلا نه . باز در مورد مجالس پرسیده اند که فرموده اند: جایز نیست. پس تعیین سرپرست مشکل در تصرف مال را حل می کند و وصیت به ثلث، مشکل مخارج را حل می کند. مثلا جوانی از دنیا رفته است و می خواهند مراسم بگیرند، از مال صغیر نمی توان مراسم گرفت مگر اینکه میت وصیت به ثلث کرده باشد .خوب است که انسان سرپرستی فرزندان را به مادر فرزندان واگذار کند البته اگر مادر دنبال سرپرستی است. پس بخش اول معین کردن وصی ناظر و سرپرست فرزندان است.
بخش دوم بدهکاری هاست. بدهکاری ها عبارت است از :مهریه همسر، ما باید مهریه همسرمان را بنویسیم. سوال کرده اند که ما باید مهریه را به نرخ روز بدهیم ؟ این سوال را هر کس باید از مرجع تقلیدش بپرسد. دوم اینکه اگر به افرادی بدهکار هستیم آنرا بنویسیم . سوم اینکه خمس درآمدها تا روزی که از دنیا می رود را بنویسیم . اگر سال خمسی فردی اول فروردین است و روز ششم فروردین از دنیا رفته است پس باید خمس تا امروز را پرداخت کند زیرا اگر از دنیا نمی رفت زمانش فرا رسیده بود که خمس را بپردازد. اگر گفته اند که خمس سالیانه باشد بخاطر این است که انسان به زحمت نیفتد و الا هر درآمدی خمس دارد .پس در آمدهای خمسی خودش از سال گذشته تا تاریخ فوت را می نویسد. حتما سال خمسی خودمان که اول فروردین است را بنویسیم. چهارم این است که اگر خمس و زکاتی را بدهکارهستیم بنویسیم. پنجم حج واجب است یعنی اگر حج بر گردن من مستقر شده است و من باید به حج می رفتم و کوتاهی کرده ام بنویسم که حج واجب بر ذمه ی اینجانب است و شخصی از من نیابت کند. کسانی که ثبت نام کرده اند باید از مراجع تقلیدشان سوال کنند. خیلی ها به نیابت پدرشان به حج می روند، خیلی از این نیابت ها باطل است زیرا حج نائب باید کامل باشد و در حمد و سوره غلط دارد. اگر کسی حج خودش باشد تلاش می کرد که حمد وسوره را درست کند و خدا می پذیرفت ولی عمل نائب باید صددرصد درست باشد. بسیاری از این نیابت ها مشکل دارد زیرا نمی تواند نیابت بکند. نماز ،طواف و اعمال نائب باید خیلی عالی باشد. در وصیت نامه باید نوشت که شخصی با تایید دفتر مراجع به نیابت اینجانب گذاشته شود. زائری بود که می گفت من به نیابت آمده ام و وقتی نمازش را تا ایاک نعبدوا خواند، متوجه شدم که نمازش قابل اصلاح نیست . داستان حج را جدی بگیرید و اگر کسی را می شناسید می توانید بعنوان نائب انتخاب کنید.
مرحوم آیت الله حکیم فرمودند که رفیقی داشتم که از دنیا رفت و قرار بود که هر کس که زودتر از دنیا رفت به خواب دیگری بیاید. بعد از یکسال به خواب من آمد و گفت که من حج را بجا نیاورده بودم در حالیکه واجب الحج بودم، وقتی من می خواستم بمیرم به من گفتند که تو نمی توانی مسلمان بمیری یا باید یهودی بمیری یا نصرانی .چهارده معصوم در کنار من بودند و حضرت فاطمه به امام زمان(عج)سفارش کردند که شما امسال به نیابت این آقا به مکه برو. من یکسال منتظر بودم تا امام نیابت کردند و بعد من آزاد شدم. این داستان در کتاب روزنه های غیب آمده است. آیا ما می توانیم به این امید باشیم که همه ی ما را امام زمان(عج)نیابت کند؟ ششم اینکه اگر بدهکاری دیگری داشتیم هم بنویسیم.
در بخش سوم، وصیت به یک سوم مال است یعنی می نویسید که یک سوم اموالم در این امور هزینه شود.و چهار سال نماز و روزه .امام خمینی در وصیت شان فرموده بودند که احتیاطاً چهار سال نماز و روزه برایم بگیرید. البته این نباید مورد سوء استفاده ثروتمندان قرار بگیرد که اگر نماز نخواندیم بعدا وصیت می کنیم چون عِقاب نماز نخواند باقی می ماند. اگر ما نماز و روزه را در وصیت نامه ننویسیم ورثه تکلیفی ندارند و. گناهی مرتکب نشده اند. حتی اگر ما از ثروتمندترین افراد باشیم. دوم در مورد رد مظالم احتیاطی را می نویسیم که برای مان داده بشود. سوم در مورد کفارات می نویسیم. اگر ما قضای روزه ی سال قبل را داشته باشیم و آنرا نگیریم تا ماه رمضان سال بعد برسد ،باید کفاره بدهیم. چهارم هزینه ی غسل ، کفن ، دفن و مراسم را بنویسیم. در این صورت اگر فرد، صغیر هم داشته باشد مشکلی وجود نخواهد داشت. زیرا این از ثلث مال است و برای خود میت است. البته هزینه ها باید متعارف باشد.
پنجم وصیت برای خویشاوندانی که ارث نمی برند .فردی اولاد، پدر و مادر دارد و پسر عموی فقیری هم دارد که این پسر عمو ارث نمی برد ولی می تواند که وصیت کند که این پسر عمو از او ارث ببرد. نفقه ی سه گروه به عهده ی ماست: خانم و فرزندان و نوه ها و پدر ومادر و پدر بزرگ و مادر بزرگ .البته نفقه ی همسر مقدم است. اگر ما در زمان حیات از اقوامی غفلت کرده ایم می توانیم برای افراد فامیل وصیت کنیم. ششم اینکه می توانیم از باقی مانده ی ثلث مال مان هزینه ی کار خیر بکنیم یعنی برای هزینه بیمارستان یا مدرسه خرج کنند. بشرط اینکه ورثه نیازمند نباشد و اموال زیادی داشته باشد ولی اگر این طور نیست وصیت نکنیم بهتر است. آیت الله بروجردی وصیت کرده بودند که یک سوم اموال شان وقف عزاداری سید الشهدا بشود. آیت الله احمدی میانجی سفارش کرده اند که نگویید: یک سوم تمام اموالم را وصیت می کنم زیرا وقتی می گویید که یک سوم تمام اموالم ،ورثه گرفتار می شوند. پس بگویند یک سوم اموالم از خانه یا از پول نقد یا مزرعه یا مغازه. پس خوب است که مال معینی را بگویند.
پخش پنجم این است که مطالبات خودش را بنویسد که مثلا از فلانی این قدر طلب دارم. بخش ششم وصیت اخلاقی است. مثلا پدر وصیت می کند که من در ماه رمضان به فقرا کمک می کردم یا در عزاداری ها شرکت می کردم ،شما هم این کار را فراموش نکنید.
امام خمینی در وصیت نامه سال 1330 می فرمایند: وصیت مهم من به همه ی اولادهایم خصوصا مصطفی آن است که با مادرشان سازگار و مهربان باشند و رضایت خاطر ایشان را بعمل آورند زیرا ایشان به همه ی ما حقوق فراوان دارد و ادای آن بر من میسر نشده است. فرزندان من باید به اطاعت و جلب رضایت ایشان خدای تعالی را راضی کنند. و بدانند رضایت من از آنها منوط به رضایت مادرشان است. و خود فرزندان من با هم گرم باشند و مطیع برادر بزرگترشان باشند و ایشان مهربان به آنها باشد. این توصیه ها خیلی موثر است زیرا طرف می گوید که پدرم گفته است که هوای مادرتان را داشته باشید و تا سی سال هم یادش نمی رود. زیرا این تاکید ویژه است.
بحث دیگر حق واگذاری استفاده خانه به همسر است .مثلا وقتی فردی از دنیا می رود همسرش یک هشتم ارث می برد. این مبلغ مقداری نیست که مادر بتواند یک خانه ی آبرومند تهیه کند ، بچه ها خانه را می فروشند و یک هشتم مادر را می دهند. برای اینکه مشکلی پیش نیاید خیلی از بزرگان مثل امام این کار را کرده اند یعنی فرد در زمان حیات به همسرش بگوید که من حق استفاده از این خانه ی مسکونی خودم (آدرس منزل) را تا زمانی که در حیات هستی به تو واگذار می کنم. این غیر از وصیت به ثلث است. این بحث در کتاب تحریرالوسیله ی امام موجود است. به این کار حق حبس می گویند. ملک از ارث فرزندان بیرون نمی رود و وقتی مادر از دنیا می رود می توانند ملک را تقسیم کنند. اینکار نیاز من ایجاب و قبول است یعنی این مطلب را به خانمش بگوید و خانم هم این مطلب را قبول کند . در وصیت نامه ی امام داریم که حق استفاده از اثاث خانه را به مادرتان واگذار کردم. تا وقتی که زنده است. پس کسی حق ندارد که اثاث خانه را در زمان زنده بودن همسر قسمت کند.
در پایان وصیت نامه تعداد بخش نوشته می شود و به امضای گواهان می رسد. در وصیت نامه ی امام آیت الله حائری و دیگران شهادت داده اند. وقتی آیت الله بروجردی می خواستند وصیت کنند فرموده بودند که من می خواهم وصیتم را محضری کنم، محضردار خبر کنید. با محضری کردن مشکلات بعدی پیش نمی آید.
نباید بازماندگان با وصیت به دردسر بیفتند. گاهی در وصیت نامه جزئیاتی می نویسند که مثلا در کجا مرا دفن کنید یا فلان کار را بکنید یا ... یعنی کارهایی که دیگران را به زحمت می اندازد. امام خمینی در وصیت نوشته اند که اگر میسور باشد بدون زحمت و کلفت، کتابه هایی که نوشته ام به تدریج چاپ بشود. وصیت نامه حتما باید در حضور عالم باشد و بدون مراجعه به عالم نباشد.
اگر وارثی گفت که دیون پدر را نمی دهم و فقط می خواهم ارثم را بگیرم، هر کس که به او ارث رسید مکلف است که دیون را بپردازد.
خوب است که هر سال در وصیت نامه تجدیدنظر بشود که مشکلی پیش نیاید.
منظور از حج ،حج واجب است و نیازی نیست که کسی حج عمره را وصیت بکند .
صغیر یعنی کسی که به تکلیف شرعی نرسیده باشد و مکلف نشده باشد، دختر نه سال و پسر پانزده سالش تمام نشده باشد. پس هر کس به تکلیف نرسد صغیر بحساب می آید. و نمی توان د ر مال صغیر تصرف کرد.
تمام دیون میت نقد می شود. یعنی اگر من یک میلیون به شما بدهکار باشم و قرار باشد که یک سال دیگر بدهم وقتی فوت می کنم باید همان موقع دین را بپردازند و دین نقد می شود. مگر اینکه این مال برای موسسه ای باشد که راضی باشد و ورثه آن مال را کنار بگذارند .
نماز و روزه را نباید به هر کس بدهیم که بخواند. می توانید از دفاتر مراجع سوال کنید.
انشاءالله خداوند به همه توفیق تنظیم سفر آخرت و آماده شدن به این سفر را عنایت بفرماید.
