آداب مسلمانی در خانه و خانوداه را توضیح دهید .
پاسخ – بحث خوبی را مطرح کرده اید . مخصوصا این روزها که به ایام نوروز نزدیک می شویم شاید ضرورت این بحث هم در خانواده ها کمی بیشتر باشد . نگاه اسلام به تشکیل خانواده ، صرفا اطفاء غزیزه ی جنسی یا بوجود آوردن فرزند یا اینکه انسان خانه و غذایی داشته باشد ، نیست. عمده ی نگاه اسلام به تشکیل خانواده بحث آرامش روانی است . سکینه یا آرامش روانی که کاوشهای میدانی نشان میدهد که افردی که دچار اضطراب روانی و عدم تعادل روحی هستند ، بیشترین فساد اخلاقی و اجتماعی را دارند . اگر در جامعه آرامش روانی باشد یا تعبیر قرآن سکینه باشد ، خیلی از مشکلات و مسائل حل می شود . خیلی از افسردگی ها و نگرانی ها را از بین می برد . روایت داریم که زن صالحه جنس دنیایی نیست ، جنس اُخروی است . وقتی ما از جوان مان انتظار تقوا داریم ، وقتی از مردم انتظار ایمان داریم و انتظار خوب زیستن داریم ، بستر مناسب این همان تشکیل خانواده است. بخش عمده ی قضیه این است . وقتی گفته اند با ازدواج نیمی از دین احراز می شود ، واقعیت است .
روایت از امام صادق (ع) است که می فرماید : پنج ویژگی است که اگر در زندگی کسی نباشد ، زندگی او ناقص است ، دیگر خردش کار نمی کند ، دائما قلبش درگیر است و در زندگی اش نقصان است . اگر کسی این پنج تا را ندارد از خدا بخواهد که به او بدهد و اگر کسی اینها را ندارد ، باید صبر و تحمل کند که در اینجا صبر برای او جنبه ی دارو را دارد . می گویند شما تحمل کنید تا ثواب ببرید و اِلا انسان باید اینها را داشته باشد . اولی آن سلامتی است . اگر شما ثروت های دنیا را داشته باشید اما شب تا صبح درد بکشید . دومی آن امنیت است . حالا ما پول هم داشته باشیم و سالم هم باشیم ولی وقتی زمین می لرزد یا اگر امنیت نباشد و بچه ی ما شب جرات نکند که بیرون بیاید ، چه فایده ای دارد ؟ امنیت نعمنت بسیار مهمی است . سومی آن است که روزی گسترده است منظور روزی در حد کفاف باشد . اینکه زندگی انسان بچرخد و انسان احساس فقر نکند و زندگش اش برکت داشته باشد . چهارمی همدم سازگار است . الان شما در زندان باشی . آنجا امن است و سالم هم هستی و روزی هم هست ولی تنها هستی . سوال شد همدم سازگار یعنی چه ؟ ( خوبی سخنان ائمه این است که مردم عادی بخوبی آن را درک می کنند . خدا می فرماید که قرآن را آسان کردیم که مردم بفهمند . ) امام فرمود : همدم سازگار این سه تا است : یکی همسر صالح است . یکی اولاد صالح است . یکی رفیق صالح است . اگر انسان همسر رفیق بچه ی خوب داشته باشد ، واقعا خیلی خوب است . پنجمی آن آسایش و آرامش است . پس شد : سلامت ، امنیت ، روزی ، همسر صالح ، انیس مرافق و آرامش . مسئله ی خانواده ، نگاه دینی ، آرامش بخش ، تالیف قلوب ، پرهیز از فساد است . می گوید که وقتی شما ازدواج کردی ، لباس بر تن کردی . انتم لباس لهن . نگاه شما به تشکیل خانواده ، نگاه حفظ و نگهداری باشد. در مجموعه ی دارالحدیث که بیشتر جمع آوری آیات و روایات است و یک تفسیر مختصری هم روی آن می شود ، کتابی بنام تحکیم خانواده منتشر شده است . کتاب خوبی است و تفسیلا به بحث خانواده پرداخته است . نگاه ما ، نگاه روایی است . وقتی ما می گوییم که امام صادق (ع) یا امام باقر (ع) این را فرموده ، روی مردم بیشتر تاثیر دارد.
امام صادق (ع) فرمود : مرد در اداره ی خانه به سه چیز نیاز دارد : اگر این ویژگی ها در ذاتش نیست ، اینها را در خودش اجبار کند و بکار ببرد . بعضی ها می گویند که ما خانوادگی بی نظم هستیم . الان که شما دانشگاه ثبت نام کرده ای باید نظم داشته باشی . چطور یک جوانی که در خانه بی نظم بوده ، وقتی سربازی می رود منظم می شود ؟ چون بر خودش تکلف می کند . تکلف یعنی آن ویژگی هایی که ذاتی انسان نیست اما انسان بخاطر شرایط و ضوابط ، آن را رعایت می کند اگر چه سختی هم داشته باشد . گاهی که برای تبلیغ به کشورهایی می رویم ، دوستان ایرانی را می بینم که فوق العاده قوانین رانندگی را رعایت می کنند . پشت چراغ قرمز می ایستد ،لاین خودش را می رود ، کمربند را می بندد ولی همین انسان در تهران رعایت نمی کند و وقتی می پرسیم ، می گویند که فضای اینجا اینطوری است. در آنجا اگر رعایت نکنیم بی فرهنگی تلقی می کنند و جریمه می کنند یعنی همین انسانی که سرعت را در اروپا رعایت می کند ، در رفتن به قم و مشهد رعایت نمی کند ولی در آنجا شرایط را بر خودش می قبولاند . حتی در سفرهای زیارتی در کشورهای دیگر ، مردم بهم دیگر می گویند که پشت خط بایست ، درست بایست ولی همین افراد در فرودگاه تهران اینها را رعایت نمی کند. تکلف یعنی اینکه اگر شما در ذاتت نبود ، اینها را به خودت بقبولانی . این سه تا ویژگی این است یک معاشرت با خوش رفتاری .در قرآن داریم وآشروهن .بعضی ها اسم همسر خودشان را کوچک می شمارند . بعضی ها با الفاظی که مناسب نیست همسرشان را صدا می زنند . رعایت این جور الفاظ مخصوصا در مقابل جمع و میهمان مهم است. اسم را باید با احترام صدا زد . باید از تعابیر خوب نسبت به همسر استفاده کنند. در روایات ما آمده که چه تعبیری برای همسرتان بکار ببرید . باید به چیزهایی که مورد توجه همسر است توجه کنید و روی آن دقت داشته باشید. مثلا این همسر مادرش را دوست دارد ، شما مادرش را احترام کنید . یا این همسر نسبت به پدرش حساس است ، شما نسبت به پدرش توهین و اهانت نکنید . خانمی روز تولد ، برایش مهم است یا تحصیل برایش مهم است . بالاخره خانواده روحیاتی دارد . توجه به این روحیات و شناخت به این روحیات مهم است . زن و مرد نخست باید روحیات همدیگر را بشناسند .یعنی یک مرد وقتی احساس کرد که این خانم نسبت به مادر، پدر، تحصیل ، تاریخ ، تولد ، غذا، رنگ و حساسیت دارد ، باید آنها را رعایت کند . بعضی ها عکس آن را عمل می کنند . تعبیری که در عوام بعنوان ذلیل بودن بکار برده می شود ، این واقعا درست نیست . ذلیل آن مردی است که به خواسته های غیر شرعی زن تن در بدهد . و زن ذلیل زنی است که به خواسته ای غیر شرعی مرد تن در بدهد . مرد بگوید که نماز نخوان و بی حجاب باش وزن بگوید که باشد . اما اگر خواسته ها منطقی باشد ، این عین عزت است . امام صادق (ع) فرمود که مرد به سه چیز نیاز دارد . یکی معاشرت جمیله ، دوم گشاده دستی و سومی غیرت ناموس داری . غیرت ناموس داری یعنی اینکه مرد حواسش باشد که زن به معصیت کشیده نشود . همه ی ما می خواهیم که ایمان مان عالی باشد و تصورمان این است که نماز و روزه ی عالی است. ما اینها را نفی نمی کنیم ولی این روایت از رسول اکرم می فرماید : نیکوترین شما از نظر ایمان آن کسی است که خوش اخلاق تر و نسبت به خانواده اش بیشتر لطف و محبت داشته باشد. همه ی ما می خواهیم که در روز قیامت کنار دست پیامبر باشیم .
پیامبر می فرماید: نزدیک ترین شما به من در روز قیامت ، کسی است که خوش اخلاق باشد و نسبت به همسرش لطف داشته باشد . اینها در مورد خوش اخلاقی و خوش رفتاری همسر است . خانمی خدمت پیامبر آمد و پیامبر فرمود : هیچ زنی نیست که جرعه ی آبی به همسرش بنوشاند مگر آنکه ثواب یک سال عبادت را برای او بنویسند . یعنی مرد تقاضای آبی بکند و زن به او آب بدهد . خدا شصت گناه او را می آمرزد . این روایات ، روایات خبری است . روایات مجوز نیست که بگوییم خطا کنیم و این جبران می کند . آتشنشانی برای خاموش کردن آتش است معنایش این نیست که شما آتش بزن . معنایش این است که اگر جایی آتشی افروخته شد ، آنرا خاموش می کند.
خانمی خدمت پیامبر آمد و پیامبر به او توصیه هایی کرد . ایشان فرمود: زنی که لباس همسرش را آماده کند ، خداوند در روز قیامت به او خلعت های بهشتی می پوشاند و خدمتکاران بهشتی در اختیارش قرار می دهد . آقایان از اینکه از همسرتان تعریف کنید ناراحت نباشید . فقط انتقاد نکنید و اگر هم نکته ای هست به خودش بگویید . بعضی ها در جمع انتقاد می کنند و این باعث می شود که ذهنیت هایی برای فامیل ایجاد بشود . آقایی خدمت پیامبر آمد و گفت : که من خانمی دارم که وقتی وارد خانه می شوم ، فورا به استقبال من می آید ، وقتی می خواهم از خانه خارج شوم به بدرقه ی من می آید ، وقتی هم در خانه نارحت هستم . با من صحبت می کند تا غم از دل من بیرون بیاید . پیامبرفرمود که خدا یک سری عُمال و کارگزار دارد ، همانا خانم تو از کارگزاران الهی است .این همسر شما نصف اجر شهید را دارد . بعضی ها وقتی همسر وارد منزل می شود مثل اینکه هیچ اتفاقی نیفتاده است . البته اگر خانم هم بعد از آقا وارد منزل شد ، آقاهم باید به استقبال خانم برود. خانم آقای مطهری میگفتند که با یکی از دوستانم به مسافرت رفته بودیم و دیر وقت برگشتیم و به دوستم گفتم که امشب به خانه ی ما بیا و بخواب و فردا به منزل خودتان برو . ایشان هم قبول کرد . نصف شب به خانه رسیدیم و تا کلید انداختیم ، آقای مطهری در را باز کرد .ایشان بیدار بودند ومنتظر ما نشسته بودند و برای ما چای آورد و پذیرایی کرد .این دوستم خیلی تعجب کرد و گفت که همه ی روحانیون این رفتار را به همسرشان می کنند؟ من گفتم که بقیه را نمیدانم ولی آقای مطهری این جوری است. این دوست من اینقدر به روحانیت علاقمند شد . نفس برخورد یک عالم دینی برای او خیلی جالب بود . امام خمینی هیچ وقت به همسرشان امر و نهی نمی کردند . مرحوم علامه طباطبایی می فرمودند که من همه موفقیت هایی که دارم مدیون همسرم و محبت های او هستم . خیلی سال پیش من با خانواده با ماشین به سوریه می رفتیم . در راه سفر همه ی کارهای بچه ها را من انجام می دادم و همسفری های آقا به من گفتند که شما به این کار باعث می شوید که خانم ها ، کار شما را به ما گوشزد بکند . گفتم مثالی داریم که یازده ماه شعبان ، یک ماه هم رمضان . همه اش که نباید خورد ، یک ماه هم باید روزه گرفت . گفتم که در مسافرت همه ی کارها را آقایان انجام بدهند . اگر می خواهی دست بچه را بشویید یا غذا را آماده کنید شما انجام بدهید تا خانم حجابش حفظ بشود و این به نفع شماست . من کارها را انجام می دادم با اینکه کار داشتم و باید صحبت می کردم و روحانی کاروان بودم .
امام صادق (ع) چیزی را برای خانواده تهیه کرده بود و داشت به خانه می برد . فردی ایشان را دید و گفت که اجازه بدهید من این را برای شما بیاورم ، امام فرمود که نه من صاحب خانواده هستم و این وظیفه ی خود من است . خانواده ی من دوست دارد که من این را بیاورم یا خانم دوست دارد که در بازار باهمسرش باشد هرچند که شوهر می تواند کار را به دیگری بسپارد ولی این کار را نمی کند و دلش نمی خواهد که بار خودش را بر دیگری تحمیل کند .
سوال – سوره ی اعراف آیات 30 – 23 را توضیح دهید .
پاسخ – در اینجا بحث آدم و حوا مطرح است . خداوند این جور پیام ها را به زن و مرد نمی دهد . می گوید یا ایهاالناس یا بنی آدم . مثلا لقد کرمنا بنی آدم یا ایها الناس .این نشانه دهنده ی تساوی زن و مرد در ارزش ها و ضد ارزش هاست . می فرماید: ای بنی آدم ، شیطان شما را گول نزند . کما اینکه پدر و مادر شما یعنی آدم و حوا را از بهشت بیرون راند و لباس تقوا در اثر فریب شیطان از بین نرود .
سوال – دختری هستم که پدرم بیمار است . من همه ی کارهای ایشان را انجام می دهم . ایشان را حمام می برم و غذا دهانش می گذارم و خیلی کارهایی که شاید فرزندان برای والدین شان انجام نمی دهند ؟ آقای رفیعی گفتند که بعضی از کارها گناهان را پاک می کند . آیا با این کارها ، خدا گناهان من را می بخشد ؟
پاسخ – خدا در کنار توحید سفارش کرده که به پدر و مادرتان نیکی کنید. در سوره ی انعام آیات 151 و 152 ، وقتی می خواهد به ده تا ویژگی اشاره کند و بعد از اشاره ، می فرماید که این همان صراط مستقیم است و توصیه میکند که اینها را بکار ببندیم .اولین توصیه توحید و دومی آن رسیدگی به والدین است . در قرآن چند جا کنار توحید ، نیکی به والدین آمده است .
پیامبر فرمود : نزدیکترین شما به من در روز قیامت ، کسی است که به کار پدر و مادر رسیدگی کند . مسلما کاراین خانم دختر بزرگترین عبادت و تکفیر است . تکفیر یعنی عواملی که گناه را می پوشاند . در گناه ما یک بحث آمرزش و یک بحث تکفیر داریم . اگر شما نسبت به کسی خطایی انجام بدهید . یکی عذرخواهی می کند ، به این طلب آمرزش و مغفرت می گویند .حالا یک وقت می گوید که اجازه می دهید که من صورت شما را ببوسم ؟ این تکفیر میشود یعنی جایگزین آن خطایی است که شما کردید.
فردی خدمت پیامبر آمد و گفت که در زمان جاهلیت ، من دختر زنده بگور کرده ام و حالا مسلمان شده ام و فکرم مشغول این خطایی است که کرده ام . من توبه کرده ام ولی جبران آن چیست ؟ حضرت فرمود: مادرت را احترام کن . گفت که مادر ندارم . حضرت فرمود : پدرت را احترام کن . روایت داریم که کسی به پیامبر گفت که بر گردن من گناهان بزرگی است . راه جبران آن چیست ؟ پیامبر فرمود که مادر داری ؟ گفت : خیر مادر ندارم . پیامبر فرمود که پدر داری ؟ فرد گفت : بله .پیامبر فرمود : به پدرت احترام کن . از این روایت معلوم می شود که نفس تکریم والدین ، یکی از عوامل پوشش و تکفیر گناه است .بدون تردید این خواهر ما هم گناهانشان آمرزیده می شود و هم ثواب می برند و هم اینکه در زندگی شان توفیقاتی پیدا خواهند کرد . نگاهی که پدر بیمار به شما می کند و در دلش برای شما دعا می کند ، برکت در زندگی شما ایجاد خواهد شد .