راههای عملی خودسازی و خودشناسی را توضیح دهید .
پاسخ – گام های عملی را در کتابهای اخلاقی مثل مرحوم فیض کاشانی کتاب محجةالبیضاء ، مرحوم نراقی کتاب معراج السعادة که نسبتا کتاب راحتی تری نسبت به کتاب محجة البیضاء است. این کتاب فارسی است و نویسنده ی این کتاب عامل است و خودش معلم اخلاق است . این کتاب یکی یکی وارد رذایل اخلاقی می شود و راه کارهای آنرا هم می گوید . علت رذایل اخلاقی را می گوید و درمان آنرا هم می گوید مثل یک پزشک حاذق . یکی از راههای عملی خودسازی توبه است . بعضی ها گفته اند که این گام نخست است . بالاخره یک دانش آموزی که نمره ی منفی آورده و از مدرسه طرد شده است ، اولین گام او این است که بگوید من اشتباه کرده ام . علمای اخلاق گفته اند که توبه هم واجب است توبوا الی الله ، هم یکی از ارکان مباحث اخلاقی است . آیه صدو سی پنج سوره ی آل عمران می فرماید: کسانی که کار زشتی انجام می دهند یا به خودش بد کرد ، اول خدا را یادش بیفتد بعد استغفار بکند . گناهکار اول به خودش بد می کند ظلمت نفسی ، وقتی آدم و حوا خطا کردند گفتند : ربنا ظلمنا انفسنا یا وقتی یونس آن اشتباه را کرد گفت : انی کنت من الظالمین . یکی اینکه کسی جز خدا نمی تواند آنرا ببخشد . پس غفار الذنوب فقط خداست . دیگر اینکه شما که می خواهی توبه کنی اصرار بر گناه قبلی ات نکن وشما می دانیدکه این کار زشت است. نگویید شب که بیست و یکم به خدا می گوییم ما را ببخشد و بعد از آن دوباره کارمان را ادامه می دهیم . در این آیه تعریف توبه هم هست که یاد خدا کنید اصرار بر گناه نکنید و استغفار کنید . آیا پنجاه و چهار سوره ی انعام می فرماید : اگر کسی از روی جهالت و نادانی کار زشتی انجام داد ، رفتارش را اصلاح کند خدا غفور ور حیم است. یعنی شما را با لطف و عنایت می بخشد . اگر در اینجا کسی از روی نادانی کاری را انجام ندهد کارش کمی سخت تر است . در اینجا هم توبه کردن و هم اصلاح کردن دارد . آیه ای که نشان دهنده ی این است که توبه واجب است ، سی و یکم سوره نور می فرماید: همه ی مومنان ، هر کاری انجام داده اید توبه کنید تا باعث رستگاری شما بشود . آیه سی و نه سوره مائده می فرماید : گناه ظلم است . هر کسی بعد از ظلم و بدی که کرده توبه کند و اصلاح کند همانا خداوند او را می بخشد . آیه پنجاه و سه سوره ی زمز می فرماید : خدا همه گناهان شما را می بخشد و آمرزنده و غفور است . روزهای آخری که پیامبر از دنیا می رفتند برای سخنرانی به مسجد آمدند . ایشان فرمودند که اگر کسی با من کاری دارد بگوید . فردی گفت که یا رسول الله من انسان منافقی بودم . فردی به او گفت که چرا آبروی خودت را بُردی ؟ پیامبر فرمود که آبروریزی در دنیا خیلی بهتر از آبروریزی در آخرت است . آیه پنجاه و شش زمر می فرماید: وقتی گناهکاران به صحرای محشر می آیند و وضع آنجا را می بینند ،می گویند که وای بر ما که چقدر در مورد خدا کوتاهی کرده ایم . یکی از نام های قیامت یوم الحسرة است یعنی روزی که قابل جبران نیست . پیامبر برای او دعا کردند که خدایا نفاق را از او ببر و آن بعد فرد توبه کرد . استغفار طلب مغفرت و بروز توبه است ولی توبه یعنی بازگشت . شما وقتی می خواهی باز گردی با طلب مغفرت باز می گردی . وقتی شما می گویید : استغفرالله ربی وابو الیه یعنی می خواهی به سمت خدا باز گردی . یعنی این ذکر آغاز توبه است . گاهی برای بازگشت فرصت های خبی هست . مثلا غلامی نسبت به پادشاه خطایی می کند و طرد می شود . به او می گویند که امشب عروسی دختر پادشاه است. اگر تو بین جمعیت رفتی و از او طلب عفو بکنی ، احتمال بخشش خیلی زیاد است زیرا فرصت در آنجاست . فردی در نجف بود که اهل آزار مردم و اهل شراب بود و انسان بدی بود . مرحوم قاضی طباطبایی که استاد علامه طباطبایی بود با او رفیق بود . این فرد به مرحوم قاضی گفت که تو از من چه می خواهی ؟ ایشان گفت که امشب دو رکعت نماز شب بخوان. فرد گفت که من نماز صبح هم نمی خوانم چه برسد به نماز شب . قاضی گفت که من تو را بیدار می کنم که نماز بخوانی . اینفرد از خواب بلند شد و نماز خواند و تا الله اکبر گفت اشک از چشمانش سرازیر شد و مرحوم قاضی فرمود که او با خدا قهر کرده بود و من او را با خدا در رودربایستی انداختم . واین زمینه اش شد تا او توبه کند . ما در زندگی مان فرصت هایی داریم . بعضی فرصت ها زمانی است مثل شب بیست و یکم ماه رمضان ، شب عید فطر ، گاهی مکانی است مثل حرم و مسجد ، گاهی فرصت هایی است که شخصی است مثل اینکه جوان گناهی بکند و خدا او را زود می بخشد . گاهی فرصت مربوط به اشخاص است . مثل شب بیست و هفت رجب شبی است که حضرت رسول واسطه است ، در این مواقع توبه زودتر اجابت می شود . روزه خوابش هم عبادت است ولی نباید ما فرصت را ازدست ندهیم . امام حسن (ع) در روز عید فطر دیدند که فردی شوخی های زننده می کند و البته این کار در صدا و سیمای ما دارد نهادینه می شود . مسخره کردن افراد کار خوبی نیست . مخصوصا اگر شخص راضی نباشد . امام به ایشان گفت که امروز روز جایزه است و نباید فرصت را از دست بدهید . دعایی است که باید در آخر ماه رمضان بخوانیم . آخر رمضان دوحالت دارد یا ما آنرادرک کرده ایم یا درک نکرده ایم . اگر آنرا درک کردیم از خدا تشکر می کنیم ولی اگر آنرا درک نکردیم از خدا می خواهیم که ما را ببخشد . در این دعا داریم که خدایا ما را محروم از شب قدرسال دیگر قرار نده . و اگر قرار است که در سال دیگر جزو محروم ها باشم ، من را ببخش . روایت داریم که چند چیز از گناه بدتراست . یکی پافشاری روی گناه و دیگری توجیه گناه است .
سوال – سوره ی طه آیات 126تا 135 را توضیح بدهید .
پاسخ- می فرماید که ما عده ای ر ا کور وارد صحرای محشر می کنیم و آنها علت را می پرسند. به آنها خطاب می شود که تو در دنیا آیات ما را ندیده گرفتی و به آنها توجه نکردی و تو امروز فراموش شدی . اگر ما در دنیا چشم مان را به حقایق بستیم انعکاس آن همان کوری در قیامت خواهد بود . و خدا در قیامت شما را تحویل نمی گیرد .
سوال – آیا ما مجاز هستیم که گناهان خودمان را برای دیگران بیان بکنیم ؟
پاسخ- ما می توانیم گناه را برای خدا مطرح کنیم . انسان درتاریکی ونیمه شب با خدا صحبت می کند وگناهانش را می گوید و استغفار می کند. قرآن می فرماید که اگر مردم پیش تو بیایند و گناهانشان را اقرارکنند ما آنها را می بخشیم . پیامبر کسی است که خدا در قرآن می فرماید : ای مردم هر چقدر من را دوست دارید از پیامبر تبعیت کنید . پیامبر واسطه ی خلقت است و بنده ی برگزیده است و مقام محمود دارد. نزد یپامبر و ائمه اعتراف به گناهان اشکالی ندارد . حضرت بر اساس نوع گناه می تواند درمان را به او بگوید. پس اعتراف پیش خدا خوب است . اما نقل گناه برای دیگران جایز نیست . انسان نباید گناهانش را به دیگران بگوید . یک موقع من پیش معلم اخلاقی می روم ومشکل خودم را می گویم تا ایشان به من راهکار بدهد . این خوب نیست که انسان پیش مردم اعتراف به گناه بکند و آبروی خودش را ببرد حتی گناهانی که حد دارد . مثلا کسی شراب خورده ، حق ندارد که برای کسی این را بیان کند . بعضی ها که به پیامبر می گفتند که ما مرتکب چنین گناهی شده ایم پیامبر می گفت که شما اشتباه می کنید. پس ما نباید اعتراف بکنیم مگر اینکه از معلم راه کار بخواهیم .
سوال – اگر ما نتوانیم همه ی گناهان مان را ترک کنیم و فقط آنرا کمتر کنیم آیا باز مورد رحمت خدا قرار خواهیم گرفت ؟
پاسخ – بحثی بین علمای اخلاق مطرح است که آیا توبه باید از همه ی گناهان باشد یا از یکی از گناهانان باشد ؟ مثلا کسی غیبت می کند ، دروغ هم می گوید و شراب هم می خورد. این فرد با تمام تلاشی که کرده شراب را کنار گذاشته است و دروغ هم نمی گوید ولی غیبت را نتوانسته ترک کند. کارنامه ی دانشگاه به این صورت است که شما باید معدل تان دوازده باشد و نمره ی زیر ده نداشته باشید . ممکن است که شما در درس هایی بیست و هجده گرفته ای ولی فیزیک را هشت شده ای ، به شما کارنامه ی قبولی نمی دهند . آیا در مواردغیبت و دروغ و شراب هم این طور است ؟ دانشمندان اخلاق می گویند که قبولی در اینها بصورت تک تک است و مثل کارنامه ی دانشگاه نیست . اگر کسی دروغ و شراب را کنار گذاشت ولی غیبت را کنار نگذاشت ، در آن دو تا نمره ی قبولی می گیرد .بایدغیبت را هم کنار بگذارد . کاهش گناه درجه ای از رشد است . مثلا کسی روزی پنج بار عصبانی می شده یا دروغ می گفته ، حالا روزی یکبار دروغ می گوید یاعصبانی می شود . این نگاه را نداشته باشیم که گناه ، گناه است . این مثل پارچه ای است که شما نصف آنرا را تطهیر کرده ای و نصف دیگر آن مانده است . و باید آنرا تطهیر بکنید . توبه باید تدریجی و اندک اندک باشد.
سوال – من پسری هفده ساله هستم . بعضی وقتها گناهانی می کنم که پیش خدا شرمنده می شوم و توبه می کنمو نماز می خوانم ولی دوباره بطرف گناه سوق پیدا می کنم . به سمت کتاب قرآن می روم ولی خدا آنرا ساده نگفته که من بفهمم . راهنمایی بفرمایید .
پاسخ – یکی از مهمترین شرایط و راه کارها برای بازگشت دائم از گناه عزم است . در سوره ی طه خدا وقتی داستان حضرت آدم را بیان می کند می فرماید که ما با آدم وحوا تعهداتی داشتیم ولی آدم آنرا فراموش کرد و عزم نداشت. چون او عزم نداشت مرتکب این خطا شد. عزم یعنی اراده ی قوی و تصمیم . من شما را به قبل از گناه و بعد از گناه ارجاع می دهم . ایشان بعد از گناه عزم دارد که پشیمان می شود . ما در هنگام ارتکاب گناه عزم مان ضعیف است . ولی بعد از ارتکاب گناه عزم مان قوی می شود که چرا این کار را انجام دادیم . شما تازه به تکلیف رسیده ای ، اگر از الان بگویی که نمی شود و راحت به سمت گناه بروی ، وقتی به سن بالاتر بروی می خواهی چکار بکنی ؟ پس عزم و اراده ی خودت را تقویت کن . ممکن است که با نذر اینکار را انجام بدهد یا ممکن است با ترک دوستان این کار را بکند یا اینکه عوامل محرک را ترک کند. ممکن است که یک فیلم یا فکر یا رفیق یا کتاب یا عکس عامل تحریک باشد. خدا با زبان ساده با ما صحبت می کند . پس شما یک کار سلبی و یک کار ایجابی بکنید . کار سلبی این است که عزم خودت را قوی کن و عوامل تحریک را ترک کن و کار ایجابی این است که مسجد بروی و تنها نماندو ذکر بگو تا گناه در زندگی شما ریشه کن بشود . البته سن بین پانزده تا سن ازدواج ، سن خطر است زیرا قوه ی شهوانی انسان فعال است . استعداد ، توان و انرژی انسان در این سن زیاد است . شما باید استعدادها را در ورزش و درس خواندن خرج بکنید . داریم که برگرداندن کسی که به گناه عادت کرده است معجره است . وقتی کاری عادت بشود ترک آن زحمت دارد .
سوال – من یک کلیه دارم .دکتر به من گفته که تا آخر عمر نباید روزه بگیرم زیر من باید هر ساعت یک لیوان آب بخورم . من نگران هستم ومی ترسم که خدا از من راضی نباشد . راهنمایی بفرمایید.
پاسخ – نگرانی ایشان بی مورد است . خدا در قرآن می فرماید : لایکلف الله نفسا الا وسعها . خداوند به هر کسی به اندازه ی وسعش تکلیف می دهد . شخصی به دفتر مرجعی به قم آمد و گفت که من باید روزی هشت لیوان آب بخورم ولی دلم نمی آید که ماه رمضان روزه نگیرم .ایشان فرمودند که رگ عوامی ات عود نکند . اگر پزشکی به شما می گوید که بدنتان به آب نیاز دارد شما نباید روزه بگیرید. اگرکسی بیماری دارد و خودش تشخیص می دهد که با گرفتن زوره بیماری اش تشدید می شود یا پزشک بگوید که ضرر دارد ، نباید نگران باشد. در ماه رمضان موقع سحر و افطار و قرآن خواندن محفوظ است . حتی برای رفتن به حج خدا شرط استطاعت را گذاشته است . و اگرکسی قرض بکند و به حج برود جایز نیست . دراینجا روزه نگرفتن نباید باعث دغدغه و نگرانی بشود . حالا بعضی ها می گویند که من می خواهم درس بخوانم و روزه برای من ضرر دارد یا احساس تشنگی و گرسنگی می کنم .این افراد برای خودشان فتوا صادر می کنند درست نیست . کسی که کارگر است روزه اش ثواب بیشتری دارد . کسی با احتمالات نمی تواند از روزه گرفتن فرار کند . روزه شیرین است و آثار خوبی دارد . ترک عمدی آن کفاره ی زیادی دارد .