آداب تربیت فرزند
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: آداب تربیت فرزند
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفیعی
تاريخ پخش: 04-01-95

بسم الله الرحمن الرحیم و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
آه می‌کشم تو را با تمام انتظار *** پرشکوفه کن مرا، ‌ای کرامت بهار
در رهت به انتظار، صف به صف نشسته اند *** کاروانی از شهید، کاروانی از بهار
ای بهار مهربان ، در مسیر کاروان *** گل بپاش و گل بپاش ، گل بکار و گل بکار
بر سرم نمی‌کشی دست مهر اگر ، مَکِش *** تشنه محبتند لاله‌های داغدار
دسته دسته گم شدند مهره‌های بی نشان *** تشنه تشنه سوختند، نخلهای روزه دار
می رسد بهار و من بی شکوفه ام هنوز *** آفتاب من بتاب، مهربان من ببار !

شریعتی: سلام عرض می‌کنم خدمت شما خوشحال هستیم در کنار شما هستیم افتخار داریم در خدمت آقای دکتر رفیعی هستیم سلام علیکم و رحمة الله خیلی خوش آمدید.
دکتر رفیعی: بسم الله الرحمن الرحیم عرض سلام دارم خدمت جنابعالی و بینندگان عزیز در این روزهای بهاری ان شاء الله روزهای خوب و با نشاطی را داشته باشند و مثل طبیعت شکوفا و سرزنده باشند این روزها سالروز بزرگ داشت حضرت ام‌البنین علیها سلام است و بهانه‌ای شده برای تکریم مادران شهدا و همسران شهدا یاد و خاطره‌ی همه‌ی شهدا را گرامی می‌داریم و محضر همه‌ی خانواده‌های محترم شهدا خاصه شهدای ایران اسلامی عرض احترام داریم.
شریعتی: سلامت باشید در ذیل بحث آداب مسلمانی امروز آقای دکتر رفیعی از آداب تربیت فرزند برای ما خواهند گفت.
دکتر رفیعی: بحث فرزند در اسلام بسیار مهم است برای اهمیت بحث من دو سه آیه فقط می‌خوانم و بعد طبیعتا چون این روزها هنوز بوی فاطمی دارد و در آستانه‌ی میلاد هم قرار داریم از سیره‌ی حضرت زهرا مقداری بیشتر این بحث را ورود پیدا خواهم کرد قرآن کریم می‌فرماید حضرت زکریا وقتی از خدا فرزند می‌خواهد به خدا عرض می‌کند «هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ» (آل عمران/ 38) خدایا از پیش خودت به من نسل پاکیزه بده پس نسل پاکیزه اش خوب است نه ناپاک و نامناسب همین طور حضرت مریم وقتی مادرشان ایشان را باردار بودند قرآن می‌فرماید مادرش این طور می‌گوید «وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» (آل عمران/ 36) خدایا من این بچه و نسلش را پناه می‌برم به تو از شرّ شیطان پس نکته‌ی دوم این که فرزند باید پیرو شیطان نباشد پیرو خدا باشد نکته‌ی سوم این است که حضرت لقمان به فرزندش می‌فرماید «يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ» (لقمان/ 17) پس نکته‌ی سوم این است که فرزند باید دین دار باشد اهمیت به نماز و مبانی دینی بدهد نکته‌ی چهارم این است که حضرت نوح می‌گوید «يَا بُنَيَّ ارْكَب مَّعَنَا وَلَا تَكُن مَّعَ الْكَافِرِينَ» (هود/ 42) پسرم با ما سوار شو پس فرزند باید همراه با والدین نیکویش باشد اگر والدین هم از مسیر دین خارج باشند قرآن می‌گوید از آن‌ها تبعیت نکنید بالاخره در سوره‌ی فرقان پنجمین نکته است یک دعایی داریم که خدا می‌فرماید این دعای عباد الرحمن است یعنی بندگان برگزیده‌ی خدا خیلی جالب است در آن دعا به خدا می‌گوییم «وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا» (فرقان/ 74) خدایا زن و بچه‌ی ما را نور چشم ما قرار بده کی می‌شود نور چشم؟ موقعی که در مسیر صحیح باشد خار چشم ما نباشد بعد می‌گوییم خدایا ما را خانواده بچه‌های ما را پیشوای متقین قرار بده نه خودشان را متقی قرار بده متقین ماموم این‌ها باشند این‌ها امام متقین باشند خیلی دعای مهمی است نکته‌ی ششم این است که قرآن می‌فرماید مردم شما دو صیانت و محافظت باید داشت باشید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ» (تحریم/ 6) خودتان را حفظ بکنید و خانواده هایتان را از آتش جهنم نکته‌ی دیگر این است که خیلی جالب است قرآن کریم می‌فرماید بهشتی‌ها وقتی دور هم می‌نشینند با هم صحبت می‌کنند «وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءَلُونَ، قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ» (طور/ 26-25) گرفتاری‌های اقتصادی این دنیا را که ندارند نشستند به هم می‌گویند چه باعث شد شما بهشتی شوید بعضی از بهشتی‌ها به بعضی دیگر می‌گویند ما در زندگی نگران خانواده بودیم اشفاق معنایش این است که بی تفاوت نبودیم اتفاقا یکی از اسامی حضرت زهرا حانیه است حانیه یعنی المشفقه علی زوجها و ولدها کسی که نسبت به خانواده اش نگران است به فرزندان همسرش مهربان است با توجه به این مقدمه یک وقتی یک کسی گفته بود بِئْسَ الشَّيْ ءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ كَدَّنِي وَ إِنْ مَاتَ هَدَّنِي فَبَلَغَ ذَلِكَ زَيْنَ الْعَابِدِينَ (علیه السلام) فَقَالَ كَذَبَ وَ اللَّهِ نِعْمَ الشَّيْ ءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ فَدَعَّاءٌ حَاضِرٌ وَ إِنْ مَاتَ فَشَفِيعٌ سَابِقٌ (مستدرک الوسائل، ج 15، ص 112) بچه بد چیزی است تا زنده است مالت را می‌خورد اذیتت می‌کند بعد هم که مرد اموالت را از بین می‌برد امام سجاد شنیدند فرمودند این حرف غلط است بچه خوب چیزی است تا زنده است کمکت است معینت است بعد هم برایت طلب مغفرت می‌کند نیمه‌ی پر لیوان را نگاه کردند ما الآن یکی از مشکلاتی که در جامعه داریم فراوان هم خانواده‌ها پیامک می‌دهند نامه می‌نویسند بحث چگونگی تربیت فرزند است می‌گویند همه‌ی این‌ها را ما قبول داریم حریف نمی‌شویم بچه مان نماز بخواند زورمان نمی‌رسد چادر سر کند حجاب رعایت بکند زورمان نمی‌رسد درس بخواند چه باید کرد؟ من برای این که این بحث روشن شود عرض می‌کنم که فرزندان به پنج تربیت نیاز دارند غیر از تربیت جسمی این را نمی‌گوییم تربیت جسمی را پدر مادر‌ها انجام می‌دهند لذا در قرآن هم ندارید خیلی به این مسئله توصیه شده باشد که به فرزند مثلا احسان بکنید ولی به پدر مادر داریم «وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا» (بقره/ 83) بالاخره پدر مادر حاضر است خودش نخورد بچه بخورد مریض می‌شود دکتر می‌برد شب تا صبح خوابش نمی‌برد اما این پنج تا که پیغمبر گرامی اسلام اظهار نگرانی کردند فرمودند رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله و سلّم أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ الْأَطْفَالِ فَقَالَ وَيْلٌ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِينَ لَا يُعَلِّمُونَهُمْ شَيْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ- وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ الدُّنْيَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِي‏ءٌ وَ هُمْ مِنِّي بِرَاءٌ (جامع احادیث الشیعه، ج 21، ص 408) وای از بچه‌های دوره‌ی آخر الزمان از دست پدر مادرهایشان اصحاب فکر کردند مشرکین را می‌گویند گفتند منظورتان مشرکین هستند؟ فرمودند نه مومنین به دنیایشان می‌رسند اما از دین بچه هایشان غافل هستند پنج تربیت داریم یک تربیت دینی دو تربیت عاطفی سه تربیت اجتماعی چهار تربیت عقلی و علمی پنج تربیت سیاسی از سیره‌ی حضرت زهرا می‌گویم اولین تربیتی که وظیفه داریم انجام بدهیم تربیت دینی است بچه‌ها را متدین بار بیاوریم دروغ نگویند وفای به عهد بکنند با خدا خوب باشند نماز بخوانند خیانت نکنند اخلاق احکام معارف را رعایت بکنند دختر ما پسر ما رابطه‌ی ناپسند با نامحرم نداشته باشد فحاش نباشد این تربیت دینی است ممکن است سوال کنند چطوری این چطوری مهم است والدین باید در خانه به گونه‌ای عمل بکنند که بچه‌ها خود به خود از آن‌ها این درس را بگیرند شما در خانه‌ی خودتان شب کتاب بخوانید خانمتان هم کتاب بخوانید خود به خود پسر شما هم می‌رود کتابی برمی‌دارد شروع می‌کند به خواندن اما اگر مادر نوار ترانه گوش می‌دهد پدر ماهواره می‌بیند فیلم مبتذل می‌بیند او هم در یکی از این فضاها سیر می‌کند دقیقا بچه‌ها آن چیزی که ما می‌خواهیم نمی‌شوند آن چیزی که ما هستیم می‌شوند حضرت زهرا سلام الله علیها نماز که می‌خواندند شب‌های جمعه امام حسن تماشا می‌کرد همین قدر که تماشا می‌کرد حتی نداریم بگویند پسرم بلند شو نماز بخون خود حضرت می‌گوید دیدم مادرم تا عمود صبح دارد دعا می‌کند سوال کردم مادر چرا دعا می‌کنی به همسایه‌ها فرمود الجارُ ثُمَّ الدّارُ (بحارالانوار، ج43، ص81) این آموزش دین داری است با رفتارمان یا شما می‌بینید وجود مقدس حضرت زهرا سلام الله علیها در حالاتشان نقل شده عصر جمعه که می‌شد بچه‌ها را جمع می‌کرد من دعا می‌کنم شما آمین بگویید این بچه احساس می‌کند دعایی وجود دارد آمینی وجود دارد شاکله‌ی ذهن بچه با این مفاهیم شکل می‌گیرد شما فرض کنید هر شب در خانه می‌آیید امشب می‌آیید فردا شب می‌آِیید به مادر می‌گویید چقدر برنج داریم بیست کیلو چقدر گوشت داریم دو کیلو بچه می‌گوید چه خبر است بابا چه کار می‌کند صد هزار تومان مواد غذایی پول چقدر در خانه داریم مثلا دویست هزار تومان چیزی هم داریم؟ پارچه‌ای آوردند استفاده نکردیم بچه می‌پرسد بابا چرا دارد حساب کتاب می‌کند چه کار می‌کند بابا می‌گوید خب همه‌ی این‌ها مجموعا شد یک میلیون و دویست هزار تومان خسمش می‌شود خانم امشب شب حساب سال من است من باید حساب سال داشته باشم پولی جنسی که می‌ماند خمس بر آن تعلق می‌گیرد دویست تومان می‌شود خمس فردا می‌برم دفتر مرجع یک جا یا کم کم می‌دهم شما بچه را با خمس آشنا کردید فضای تربیتی مهم است من نمی‌خواهم از خودم تعریف بکنم ما دست همه‌ی بینندگان را می‌بوسیم جهت نکته عرض می‌کنم من خودم والده ام پدرم خانواده از قدیم به این مسائل خیلی مقید بودند من دقیقا یادم است یک آقایی بود در قم خدا رحمت کند ایشان را مرحوم آقای آسید جعفر حسینی که یک وقتی نماینده‌ی امام در کمیته‌ی امداد در قم بود خیلی سید بزرگواری بود یزدی بود احکام و این‌ها را ما همه پیش ایشان یاد گرفتیم نحوه‌ی وضو و غسل ایشان آن موقع حساب سال خمس را پیش ایشان می‌بردند من یادم است خدا شاهد است هیچ کس به من نگفت نه پدرم نه مادرم آن موقع هزار و پانصد تومان پول داشتم این پول را با یک وسیله‌ای به دست آوردم کار کردم خودم برداشتم نیمه‌ی رمضان بود رفتم در خانه‌ی ایشان در را باز کرد پانزده سالم بود گفت چه کار داری گفتم آمدم بروم خمس بدهم گفت برای هزار و پانصد می‌شود سی صد تومان برای بچه‌ی پانزده ساله سی صد تومان خیلی است از من گرفت یک کاغذی داد هنوز من آن کاغذ را دارم و تا امروز که من خدمت شما هستم بلا استثناء هر سال همین تاریخ می‌روم خمسم را حساب می‌کنم یادم نمی‌آید کسی به من گفته باشد ولی می‌دیدم که ایشان فلان روز مثلا یادم است ایشان کی بود حساب سالش می‌دیدم بی قرار است در خانه برنج را وزن می‌کند جزء دغدغه هایش است این دغدغه بچه را با خمس بار می‌آورد این‌ها خیلی نکات مهمی است صاحب بن عباد وزیر بوده و کتاب هم دارد شیخ صدوق یکی از کتاب هایش را به ایشان اهدا کرده قرن چهارم پنجم شخصیت ویژه‌ای است خیلی در انفاق قوی بوده شبی هزار نفر افطاری می‌داده محال بوده فقیر به خانه اش بیاید گرسنه برود حتی تشک و لحاف و وسیله‌ی شب عروسی اش را داد به خانواده‌ای که می‌خواستند عروسی بکنند مال وزیر بوده گران قیمت هم بوده گفتند تو این دست سخاوت را کجا داری گفت مادرم هر شب که می‌خوابیدم یک درهم به من می‌داد می‌گفت بگذار زیر بالش ات صبح که بلند می‌شوی این را به اولین فقیر بده می‌گفت من شرطی شده بودم وقتی وزیر هم شده بود می‌گفت این پول را بگذارید او عادت کرده به این قصه حضرت زهرا به حضرت علی لحظات آخر عرض می‌کند علی جان من نه در زندگی به شما دروغ گفتم نه خیانت کردم نه مخالفت کردم قَالَتْ يَا ابْنَ عَمِّ مَا عَهِدْتَنِي كَاذِبَةً وَ لَا خَائِنَةً وَ لَا خَالَفْتُكَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِي (روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج‏1، ص150) در این خانه معلوم است دروغ هیچ وقت معنا ندارد در این خانه‌ای که مادر با این شیوه بچه‌ها را بزرگ کرده یا حضرت زینب سلام الله علیها چند سالش است؟ پنج سالش است می‌گوید مادرم یک خمار یعنی روسری بلند بعد جلباب یعنی چادر لباس‌های بلند عربی می‌پوشید زنان بنی هاشم محرم‌های بنی هاشم دورش را گرفتند بعد آمد مسجد پرده زدند بعد شروع کرد خطبه خواندن او نمی‌خواهد بگوید دخترم حجاب را رعایت بکن همین کافی است او می‌بیند من نمی‌خواهم بگویم این صد در صد همه جا همیشه جواب می‌دهد ولی خیلی موثر است.
شریعتی: یک نکته‌ای که فکر می‌کنم باید توجه بکنیم این است که این تربیت باید از بدو تولد چه بسا قبل از تولد باشد.
دکتر رفیعی: بله شیخ انصاری عمامه برداشته بود در تشییع جنازه‌ی مادرش گفتند زشت است شما مرجع تقلید هستی گفت شیخ انصاری مدیون روی جنازه‌ی این تابوت است من مدیون این مادر هستم امام حسن و امام حسین مریض هستند مادر می‌آید روزه نذر می‌کند این بچه می‌فهمد از همین الآن شفا یعنی چه دارو هم شاید به او می‌دهد اما روزه نذر می‌کند این یعنی آشنایی با اصل دین و معنویت افطار که می‌رسد در می‌زنند چه کسی است؟ یتیم نان را می‌دهد به یتیم این بچه یاد می‌گیرد انفاق را پس اولین نکته‌ای که بخواهیم عرض بکنیم در تربیت دینی الآن خیلی‌ها می‌پرسند بچه‌ی ما صبح نماز بلند نمی‌شود پدر عزیز مادر عزیز شما بلند شو نمازت را بخوان بلند در خانه اذان بگو خانه‌ای که در آن بلند اذان گفته شود نفاق از آن خانه می‌رود اذان خیلی موثر است لذا حدیث داریم کسی بد اخلاق است در گوشش اذان بگویید چرا؟ برای این که او دور شده از اخلاق اسلامی مرحوم شهید مطهری می‌گفتند اول صبح بعد از نماز شبش اذان می‌گفت با صدای بلند خود به خود بچه‌ها بیدار می‌شدند امام یک وقتی به دخترشان فرموده بودند بچه‌ها را به زور بیدار نکنید نماز را در ذائقه‌ی آن‌ها تلخ نکنید نماز خوان باید بلند شود باید کار شود البته من نمی‌گویم شیوه‌های دیگر موثر نیست تشویق بکنیم بیدار بکنیم تذکر بدهیم اما بهترین شیوه برای تربیت دینی الگوی دینی در خانه بودن است حضرت زهرا هر شب در خانه قرآن می‌خواند بچه‌ها نگاه می‌کنند این قرآن خواندن پدری که هفته به هفته لای قرآن را باز نمی‌کند ماه به ماه نمی‌داند آدرس نماز جمعه کجاست حرم کجاست زیارت چیست نباید انتظار داشته باشد ممکن است نقض هم پیدا شود بگوید ما همه‌ی این‌ها را رعایت کردیم نشد بله پسر نوح هم منحرف بود اما ما نمی‌خواهیم بگوییم صد در صد همه چیز منطبق است اما این راهش است اگر در خانه مادر فاطمیه می‌شود روضه می‌رود شهادت حضرت امام حسین می‌شود مسجد می‌رود مقید است در خانه چیزهای مبتذل حرام نیاید این مادر با برادر شوهرش که می‌آید خانه فورا چادر سر می‌کند این دختر خانم هم با پسر عمویش دست نمی‌دهد در جلسه چادر برنمی‌دارد معلوم می‌شود ما فامیل هستیم ولی حریم داریم دوم تربیت عاطفی یعنی اظهار محبت بسیاری از این دختر خانم‌هایی که دچار انحرافات بیرونی می‌شوند منشأ آن شهوت نیست کمبود عاطفه است یا پدر نرسیده یا مادر نرسیده یا کانون خانواده از هم پاشیده یا دچار خدای نکرده اعتیاد نمی‌گویم همه این طورند بعضا این طور است خلا عاطفی دارند حضرت زهرا برای امام حسن شعر می‌خواند اِشْبَهْ اَباکَ یا حَسَنُ. وَ اخْلَعْ عَنِ الْحَقِّ الرَّسَنَ (نهج الحیاة، ص 185) اصلا شعر‌ها هم شعرهای زیبایی بود پسرم شبیه پدرت باش دنبال حق باش امام حسن و امام حسین گم شده بودند رفته بودند یک جایی خاک بازی روی خاک‌ها خوابشان برده بود حضرت زهرا آمدند پیش پیغمبر بابا بچه هایم نیستند فرمودند با هم می‌رویم دنبالشان آمدند دیدند در آفتاب روی خاک در محله‌ی بنی نجار خوابشان برده ایستادند جلوی آفتاب که این آفتاب صورت بچه‌ها را آزار ندهد ما باشیم کلی دنبال بچه گشتیم اذیت شدیم دستش را می‌کشیم می‌زنیم خود بچه بیدار شد تا بیدار شد پیغمبر گرفت در آغوش بوسید گذاشت روی شانه آمد مسجد فرمود هر کس این‌ها را دوست داشته باشد من را دوست دارد این خیلی مهم است نوشتند هر روز هم اگر این بچه‌ها مثلا روزی پنج بار پیش پیغمبر می‌آمدند پیغمبر این‌ها را می‌بوسید یک روایت دارد یک وقتی دیدند حضرت زهرا امام حسین نیست سه سالش بود رفت بیرون آمد بچه که نیست آدم به هم می‌ریزد تعبیر این است تُخرِج مِن بَاِبها اِلَی بَابِ مَسجد سَبعِینَ مَرَّة هفتاد بار از خانه تا مسجد رفتند و آمدند آن‌هایی که بچه گم کردند می‌داند من چه می‌گویم هفتاد بار که سهل است گاهی صد بار هم می‌آیند می‌روند متوجه نمی‌شوند رفتند آمدند دیدند نیست رفت پیش امام حسن که چهار سالشان بود فرمودند قُم یَا بَهجَةُ قَلبی وَ نورُ عَینی وَ اطلب اَخَاک الحُسَین فَاِنَّ قَلبی یَحتَرِق چقدر عبارت قشنگ است مادر جان نور چشمم ثمره‌ی قلبم من دارم آتش می‌گیرم برو برادرت را پیدا کن ارتباط دو برادر نحوه‌ی حرف زدن خیلی مهم است نمی‌خواهم بعضی حرف‌ها را بزنم که چطور بعضی وقت‌ها حرف هایمان را انتقال می‌دهیم تا بچه می‌آید می‌گوید ذلیل شده جوان مرگ شده چرا این طوری می‌گویی؟ من کسی را می‌شناختم ایشان هشت نه بچه داشت خانمی بود نفرین نهایی اش دیگر خیلی که عصبانی اش می‌کردند می‌گفت ان شاء الله بزرگ شوید اثر روی بچه می‌گذارد این هم تربیت عاطفی سوم تربیت اجتماعی است یعنی بچه‌ها روی پای خودشان بار بیاوریم نه که پس فردا هم ازدواج می‌کند یک نان بلد نیست بگیرد نمی‌داند میوه فروشی کجاست نمی‌داند یک بحران را چگونه مدیریت بکند امام حسین پنج سالش شش سالش بود حضرت زهرا هر شب او را می‌فرستد مسجد متن سخنرانی پیغمبر را گوش می‌دهد برمی‌گردد برای حضرت زهرا نقل می‌کند خیلی حرف است یعنی تقویت حافظه یعنی رابطه‌ی یک نوجوان با مسجد یعنی تقویت قدرت سخن لذا شما نگاه بکنید این جالب است مکرر دیدم در روایات به امام مراجعه می‌کنند ارجاع به فرزندشان می‌دهند مثلا یک کسی از حضرت امیر سوال می‌کند می‌فرماید سَل اِبنِی از بچه ام بپرس حتی شخصی از مشرکین آمد پیش پیغمبر گفت چند سوال دارم امام حسن بچه بود فرمودند از ایشان بپرس گفت من را مسخره می‌کنی خود امام حسن یک مرتبه گفت تو از یک فقیه سوال می‌کنی نه بچه می‌خواهی بگویم شب کجا بودی پدرت کیست مادرت کیست آمده پیش امام رضا چشمم درد می‌کند فرمود برو پیش امام جواد امام جواد 4 سالش است امام جواد دست روی چشمانش می‌گذارد دعا می‌کند این یعنی میدان دادن به فرزند بستر را از قبل فراهم کردن یک نامه نوشته حضرت علی به حضرت امام حسن در نهج البلاغه است نامه‌ی 31 توصیه‌ها را ببینید پسرم این طور باش این طور نباش تربیت اجتماعی یعنی میدان بدهیم بچه بتواند سر صف در مدرسه کلاس‌های انشاء گاهی سر کلاس‌ها می‌رویم دانشجو بلند می‌شود یک مقاله بخواند رنگش سرخ می‌شود اعتماد به نفس ندارد تربیت اجتماعی منظورم بود این سه تربیت که تا این جا عرض کردیم.
شریعتی: بسیاری از خانواده‌های ما از بدو طفولیت این دغدغه را ندارند بچه که به دانشگاه دبیرستان رسید تازه احساس می‌کنند باید تربیت آن‌ها را شروع بکنند.
دکتر رفیعی: شخصیت دیگر شکل گرفته چرا فرموده هفت سال اول؟ در روایت داریم بچه سه سالش که شد بهش بگو إِذَا بَلَغَ‏ الْغُلَامُ‏ ثَلَاثَ‏ سِنِينَ‏ فَقُلْ لَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (مکارم الاخلاق، ص 222) لا اله الا الله یادش بده اسم می‌خواهی بگذاری مفهوم دینی داشته باشد آداب اسلامی بیاموز.
شریعتی: صفحه‌ی 163 را امروز تلاوت می‌کنیم آیات 96 تا 104 سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَـكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿٩٦﴾ أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا بَيَاتًا وَهُمْ نَائِمُونَ ﴿٩٧﴾ أَوَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن يَأْتِيَهُم بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ يَلْعَبُونَ ﴿٩٨﴾ أَفَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّـهِ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ ﴿٩٩﴾ أَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذِينَ يَرِثُونَ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ أَهْلِهَا أَن لَّوْ نَشَاءُ أَصَبْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَنَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ ﴿١٠٠﴾ تِلْكَ الْقُرَى نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَائِهَا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِن قَبْلُ كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّـهُ عَلَى قُلُوبِ الْكَافِرِينَ ﴿١٠١﴾ وَمَا وَجَدْنَا لِأَكْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ وَإِن وَجَدْنَا أَكْثَرَهُمْ لَفَاسِقِينَ ﴿١٠٢﴾ ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى بِآيَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُوا بِهَا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ ﴿١٠٣﴾ وَقَالَ مُوسَى يَا فِرْعَوْنُ إِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ ﴿١٠٤﴾
ترجمه:
و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و پرهیزکاری پیشه می‌کردند، یقیناً [درهایِ] برکاتی از آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم، ولی [آیات الهی و پیامبران را] تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالی که همواره مرتکب می‌شدند [به عذابی سخت] گرفتیم. (۹۶) آیا اهل شهرها ایمنند از اینکه هنگام شب، عذاب ما در حالی که خوابند بر آنان درآید؟! (۹۷) آیا اهل شهرها ایمنند از اینکه هنگام روز، عذاب ما در حالی که سرگرم [امور دنیایی] اند بر آنان در آید؟! (۹۸) آیا از عذاب و انتقام خدا ایمنند در حالی که جز گروه زیانکاران خود را از عذاب و انتقام خدا ایمن نمی‌دانند؟! (۹۹) آیا [سرگذشت عبرت آموز پیشینیان] برای کسانی که زمین را پس از صاحبانش به ارث می‌برند، روشن نکرده که اگر ما بخواهیم آنان را به کیفر گناهانشان می‌رسانیم و بر دل هایشان مهر می‌زنیم، پس آنان [دعوت حق را] نشنوند؟ (۱۰۰) این شهرهاست که بخشی از داستان هایش را برای تو بیان می‌کنیم، و یقیناً پیامبرانشان برای آنان دلایل روشن آوردند، ولی آنان بر آن نبودند که به حقایقی که پیش از آمدن آن دلایل تکذیب کرده بودند ایمان بیاورند؛ این گونه خدا بر دل‌های کافران [به سزای لجاجت وعنادشان] مُهر می‌زند. (۱۰۱) و برای بیشتر آنان هیچ گونه پای بندی وتعهدی [نسبت به وعده هایشان مبنی برایمان آوردن پس از دیدن معجزات ودلایل] نیافتیم، و در حقیقت بیشتر آنان را نافرمان [و پیمان شکن] یافتیم. (۱۰۲) سپس بعد از پیامبران گذشته موسی را با آیات خود به سوی فرعون و اشراف و سران قومش فرستادیم؛ ولی آنان به آن آیات ستم ورزیدند. پس با تأمل بنگر که سرانجام مفسدین و تبهکاران چگونه بود؟ (۱۰۳) وموسی گفت:‌ای فرعون! یقیناً من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم. (۱۰۴)
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
شریعتی: اشاره‌ی قرآنی را می‌شنویم.
دکتر رفیعی: اولین آیه‌ی این صفحه در مورد برکت است «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَـكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ» اگر اهل مناطق شهر‌ها روستاها قریه‌ها ایمان و تقوا داشته باشند ما از آسمان و زمین به این‌ها برکت می‌دهیم همیشه از خدا مال زیاد نخواهیم مال با برکت بخواهیم اولاد و عمر با برکت بخواهیم برکت در لغت به معنای چیز اندک و اثر زیاد است برکت گاهی در زمان است مثل شب قدر «لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ» (فرقان/ 3) یک شب است ولی مساوی 88 سال است گاهی در مکان است مثل مکه نماز صد هزار برابر است گاهی در افراد است یک فاطمه‌ی زهرا این همه سادات یازده امام برکت است گاهی در قلم است یک شیخ صدوق سی صد جلد کتاب یک مرحوم شیخ عباس قمی و 110 کتاب برکت را علامه طباطبائی می‌گوید چیز کم ولی آثار زیاد منتها وقت نیست من روی این برکت صحبت کنم ان شاء الله وقت شود مستقلا چند جلسه صحبت کنم البته یک کتابی در دانشگاه قرآن و حدیث چاپ شده خیر و برکت در قرآن و حدیث برکت در هر زمینه‌ای بر اساس همان زمینه تعریف می‌شود یعنی این که مثلا در تجارت عامل برکت صداقت است تازه اگر راست بگوید حدیث دارم خدا به آن برکت می‌دهد در مملکت داری عامل برکت عدالت است بِالعَدْلِ تَتَضاعَفُ الْبَرَکاتُ (شرح غررالحکم، ج 3، ص 205) کشوری که ظلم در آن نباشد خدا به آن برکت می‌دهد در علم برکت به نشر است اگر کسی علمش را نشر داد برکت پیدا می‌کند این خیلی بحث قشنگی است که بگردیم ببینیم راننده‌ی تاکسی کاسب عالم هر کسی راهکار برکت در زندگی اش چیست؟ این آیه می‌گوید یکی از بهترین راه‌های کسب برکت تقوا و خویشتن داری و ایمان و اعتقاد به خداست.
شریعتی: ادامه‌ی فرمایشات شما را می‌شنویم.
دکتر رفیعی: قبل از انعقاد نطفه حتی باید به فکر این قصه بود چرا در روایت داریم مَنْ أَرَادَ مِنْكُمُ التَّزْوِيجَ فَلْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ (مکارم الاخلاق، ص 205) هر کس می‌خواهد ازدواج بکند اول دو رکعت نماز بخواند دعایی دارد این دعا را بخواند می‌خواهد فرزند دار شود این دعا را بخواند مادر در دوران بارداری با وضو باشد شیر که می‌دهد این طور باشد از همان موقع خیلی نکات مهمی است عرض کردیم علاوه بر تربیت جسمی بچه که تقریبا همه به تربیت جسمی اهمیت می‌دهند ما کم پیدا می‌شود کسی بگوید مهم نیست بچه بمیرد از گرسنگی داشتیم «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُم» (انعام/ 151) در گذشته بعضی بودند ولی غالبا پدر مادر‌ها می‌رسند به بچه‌ها از نظر جسمی علاوه بر تربیت جسمی پنج تربیت را خانواده‌ها باید یاد بگیرند یکی تربیت دینی دوم تربیت عاطفی و محبت سوم تربیت اجتماعی و اعتماد به نفس چهارم تربیت علمی بچه هر چیزی را هم نباید یاد بگیرد هر شعری را هم نباید یاد بگیرد گفت یکی از آقایان ایشان رفت خدمت آیت الله عظمی مرعشی پدرش هم آدم موجهی بود شاید عالمی بود موجه بود آقا فرمودند بارک الله احسنت پسرم چند سالت است؟ بخوان ببینم چه بلدی بخوانی شروع کرد یکی از ترانه‌های زمان طاغوت را خواند آقا این چیست می‌خوانی گفت مادرم در خانه می‌خواند یاد گرفتم خیلی مهم است بچه آن چیزی که در خانه زمزمه می‌شود چیست؟ حضرت زهرا سلام الله علیها دارد همین طور بچه که روی پایش بوده قرآن می‌خوانده سلمان می‌گوید رفتم دیدم این آیه را می‌خواند «وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى» (اعلی/ 17) هر روز پیغمبر ناس و فلق برای این بچه‌ها می‌خواند یعنی فرق می‌کند نوع این آموزشی که به بچه داده می‌شود کدام مجلسی داریم کجا می‌بریم بچه‌ها غالبا دیدشان اعتقاداتشان را از پدر مادر دارند بعد که بزرگ می‌شوند تجدید نظر می‌کنند فکر می‌کنند ممکن است اگر اشتباه کردند اصلا ح بکنند این خیلی مهم است بچه از نظر علمی اقناع شود مکرر در مبانی دینی ما داریم فرزندان ائمه‌ی ما سوال می‌کنند امام با حوصله اقناعشان می‌کنند قانعشان می‌کند مهم این است سر چه سفره‌ای بنشانیم بچه‌ها را مسئله‌ی تربیت علمی و عقلی منظور این است که اجازه بدهیم رشد برای بچه ایجاد شود اما تربیت آخر تربیت سیاسی است ممکن است شما بگویید این یعنی چه روشن است ضرورت دارد اگر فردا صبح انتخابات است این پدر که می‌گوید رای چیست نظام چیست بچه می‌گوید لابد نباید به رای و نظام اهمیت داد اهمیت نظام سیاسی ما معتقد هستیم دین ما از سیاست جدا نیست در زیارت جامعه می‌خوانیم سَاسَةَ الْعِبَادِ ائمه سیاسیون جامعه هستند الإمَامُ عَارفٌ بالسِّیاسَهِ (مجمع البحرین، ج ۴، ص ۷۸) امام عارف به سیاست است حضرت زهرا گریه می‌کرد برای مظلومیت حضرت امیر برای قصه‌ی ولایت و امامتشان فقدان پدرشان چرا در خانه گریه نمی‌کرد می‌آمد احد می‌رفت بقیع چهار بچه را هم با خودش می‌آورد این بچه‌ها باید آشنا شوند بدانند قصه چیست چه اتفاقی در جامعه افتاده موضوع امامت موضوع غدیر فراموش شده شما می‌دانید کل خطبه‌ی فدک ناقلش حضرت زینب است؟ پنج سالش بوده آمد با مادر مسجد کل خطبه‌ی فدک را ابن عباس می‌گوید عن زینب بنت امیرالمومنین این‌ها آشنا کردن است به حدی این نکته مهم است بالاخره بچه‌ی ما بداند نظام جمهوری اسلامی نظام طاغوت نظام ولایت فقیه چیست چرا امام این فرضیه این تئوری و نظریه را آورد بارور کرد در جامعه حاکم کرد چرا باید راهپیمایی 22 بهمن رفت چرا ما باید نسبت به یمن بی تفاوت نباشیم خیلی فرق می‌کند مثل همان بحث دینی یک پدری که در خانه شروع می‌کند همه چیز را زیر سوال بردن طبعا روی آن بچه هم اثر می‌گذارد لذا یکی از دانش آموزان بستگان می‌گفت سر کلاس بچه چنین حرفی می‌زد بچه‌ی سوم ابتدایی من دیدم اصلا این حرف به قد و قواره این بچه نیست حرف مال او نیست حرف مال پدر است او این حرف را از شبکه‌ها گرفته لذا این خیلی مهم است من نمی‌گویم در جناح بندی‌های زید و عمر من کاری به این قضیه ندارم هر کدام از جناح بندی‌ها برای خودشان استدلال دارند نه کلیت بگوییم نظام این است نظام غرب این است آمریکا به این دلیل منفور است به این دلیل مرگ بر اسرائیل می‌گوییم روز قدس می‌گوییم به این دلیل به مظلومان لبنان فلسطین حساسیت داریم خیلی این نکته مهم است کاملا بچه انتقال دهنده‌ی افکار والدین در مسائل سیاسی است چطور شما الآن بچه‌ها از همان چهار پنج سالگی خانه‌هایی که بحث فوتبال و این‌ها است می‌دانند آبی چیست قرمز چیست دروازه بان فلان تیم کیست این یعنی چه؟ بعضی بچه‌های پنج شش ساله جزئیات را می‌دانند این توپ این جا خورد معنایش چیست این جا زمین خورد معنایش چیست کارت قرمز داد معنایش چیست شما با یک بازی این قدر آشنایی دارند هنوز نمی‌داند ولایت فقیه یعنی چه نمی‌داند به چه دلیل از مظلومان عالم دفاع می‌کنیم نمی‌گویم ریز و خیلی جزئی اما بدانند در مسائل سیاسی عرصه‌ی سیاست در کشور چه جایگاهی دارد
شریعتی: اگر این مقدمات را احیانا والدین ما رعایت نکردند ولی از ابتدا دغدغه شان این نبوده و دوست دارند الآن بدانند راهکار برای آن‌ها چیست برای فرزندانی که شاید شخصیتشان شکل گرفته آیا کاری می‌توانند بکنند.
دکتر رفیعی: قابل تدارک است یعنی مادر از همین حالا به نمازش به حجابش اهمیت بدهد گفتمان و دیالوگ را در خانه عوض بکند یک مادری بداخلاق بوده تند بوده بد دهان بوده عوض بکند فضا را عوض بکند فضا را ایجاد بکند درست می‌شود یک قدری سخت است ولی ببینند که رفتار پدر عوض شد بابا امشب اول وقت نماز می‌خواند امشب شب جمعه دعای کمیل می‌خواند دارد سراغ آدرس خانه‌ی مرجع را بگیرد برود خمسش را بدهد دروغ نمی‌گوید با مادر مهربان است اگر کسی از آغاز نتوانست این مسیر را بنیان گزاری بکند در ادامه می‌شود با این تغییر رفتار این تاثیر را روی بچه‌ها ایجاد کرد.