امام حسن بن علي عسكري - عليه السلام- يازدهمين امام شيعيان است. بنا به روايت مورخان، آن حضرت در ربيع الثاني، روز دهم[1] يا هشتم[2] يا چهارم[3] ، سال 232 (و به نقل خطيب[4] سال 231) چشم به جهان گشود و 28 سال زندگي كرد.[5] ابن خلّكان تولد ايشان را روز پنجشنبه يكي از ماههاي سال 231 دانسته و قول ديگري را نيز كه ششم ربيع الآخر سال 232 مي‌باشد، نقل كرده است.[6] مسعودي سن آن حضرت را به هنگام شهادت 29 سال دانسته است.[7] بنابراين او بايد تولد آن حضرت در سال 231 را معتبر بداند. نيز مورد اتفاق مورخان است كه رحلت امام عسكري - عليه السلام - در هشتم ربيع الاول از سال 260 اتفاق افتاده است؛[8] گرچه برخي جمادي الاولي آن سال نيز به عنوان قولي ديگر نقل كرده‌اند.[9] از آنجا كه رحلت امام هادي - عليه السلام - در سال 254 رخ داده، طبعا دوران امامت حضرت عسكري - عليه السلام - طبق روايت شيخ مفيد، شش سال[10] و بر اساس گفته سعد بن عبدالله پنج سال و هشت ماه بوده است.[11]
درباره نام مادر آن حضرت كه «ام ولد» بوده، گزارشهاي مختلفي وجود دارد. در برخي از مصادر، نام آن بانو، «حديث» يا «حديثه» آمده و برخي ديگر نامش را «سوسن»[12]و «عسفان»[13] ياد كرده‌اند. صاحب «عيون المعجزات» نام صحيح او را «سليل» دانسته و با عبارت «كانت من العارفات الصالحات» وي را ستوده است.[14]
القاب خود آن بزرگوار را «الصّامت»، «الهادي»، «الرفيق»، «الزّكي» و «النّقي» ذكر كرده‌اند؛ برخي از مورخان لقب «الخالص» را هم بر القاب آن حضرت افزوده‌اند. «ابن الرضا» عنواني است كه امام جواد و امام عسكري - عليهم السلام- هر دو به آن شهرت يافته‌اند.[15]
چنان كه امام هادي - عليه السلام - و امام عسكري - عليه السلام - به لقب عسكريين معروف شده‌اند. گفتني است كه عسكر عنوان نامشهوري براي سامرا بوده است. نقش انگشتري امام عسگري - عليه السلام - به دو صورت «سبحان من له مقاليد السموات والارض»[16] و «ان الله شهيد» ذكر شده است.[17] احمد بن عبيدالله بن خاقان مشخصات ظاهري آن بزرگوار را چنين وصف كرده است: داري چشماني سياه، قامتي نيكو، صورتي زيبا و بدني موزون.[18]
[1] . مسار الشيعه، ص 30.
[2] . اعلام الوري، ص 367.
[3] . مصباح كفعمي، ص 530.
[4] . تاريخ بغداد، ج 12، ص 57.
[5] . كافي،‌ج 1، ص 503.
[6] . وفيات الاعيان، ج 2، ص 94؛ الائمه الاثني عشر، ابن طولون، ص 113.
[7] . مروج الذهب، ص 4، ص 112.
[8] . الارشاد، ص 335؛ المقالات و الفرق، ص 102؛ نورالابصار، ص 168؛ الكافي، ج 1، ص 503، نك: تواريخ النبي والآل، ص 75.
[9] . وفيات الاعيان، ج 2، ص 94.
[10] . الارشاد، ص 335.
[11] . المقالات والفرق، ص 102.
[12] . كافي، ج 1، ص 503؛ كمال الدين، ج 2، ص 249؛ فصول المهمه، ص 284؛ كشف الغمه، ج 2، ص 402؛ نورالابصار، ص 166.
[13] . فرق الشيعه، ص 105.
[14] . بحارالانوار، ج 50، ص 238.
[15] . مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 421؛ بحارالانوار، ج 50، ص 236؛ نورالابصار، ص 166.
[16] . نورالابصار، ص 166.
[17] . بحار الانوار، ج 50، ص 238.
[18] . كمال الدين، ج 1، ص 40.
رسول جعفريان ـ حيات فكري و سياسي امامان شيعه، ص 535