انسان ها بر اساس غریزه و فطرت، دوست دارند شاد باشند. این شادی و نشاط از راه های مختلفی به دست می آید. در این میان، گاه شادی ها با هدف تکاملی انسان در تعارض است و با گناه، لهو و لعب، اتلاف وقت، هیجان و آزار و اذیت دیگران همراه است. از نظر شرع مقدس، این گونه شادی ها ناپسند است و مؤمنان باید از آن اجتناب کنند.
1. شادی برخاسته از لذت های حرام
از منظر روایات و سیره پیشوایان و بزرگان دین، شادی هنگام انجام گناه نه تنها سبب شادی و نشاط واقعی نمی شود، بلکه باعث بزرگی گناه و کیفرخواست بیشتر می گردد. امام علی علیه السلام افرادی را که با بدی، شاد می شوند، بدترین افراد معرفی می کند و می فرماید: «شَرّ الأشرار من یتَبَجَّجُ بالِشَّرِ؛ بدترین بدی ها کسی است که به بدی خوشحال گردد» (شیخ الاسلامی، 1377: ج1، ص 696).
امام سجاد علیه السلام نیز افراد را از شادی هنگام گناه نهی می کند و می فرماید: «اِِیاک والابْتِهاجُ بالذَّنْبِ فإنَّ الابتهاج بِهِ أَعظمُ مِنْ رُکوُبه؛ از شادی هنگام گناه بپرهیز که این شادی بزرگ تر از خود گناه است». (مجلسی، ج78، ص159)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله درباره شادی هنگام گناه می فرماید: «مَنْ أذْنَبَ ذَنْباً وَ هُوَ ضاحِک دَخَلَ النّارَ وَ هُو باک؛ کسی که گناه کند و در آن حال خندان باشد، وارد آتش دوزخ می شود، در حالی که گریان است» (حر عاملی، 1372، ج11، ص268).
2. خوشحالی همراه با اذیت و آزار دیگران
متأسفانه امروزه بسیاری از شادی های عده ای از افراد، با آزار دیگران همراه است برای مثال صدای موسیقی و آهنگ های مبتذل را بلند می کند و یا برای دیگران ایجاد مزاحمت های تلفنی و یا در شب های شادی انفجارهای تفریحی انجام می دهند که سبب ترس و اذیت و آزار دیگر افراد جامعه می شود، در این میان، در سیره و سخنان اهل بیت علیهم السلام درباره اذیت کردن دیگران بسیار نهی شده است. هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که می فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «مَن آذی مُؤمِناً فَقَد آذانی؛ کسی که مؤمنی را آزار دهد، مرا آزار داده است» (مجلسی، ج 67، ص 72).
در جای دیگر هشام بن سالم می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «خداوند می فرماید: لَیأذَنَ بِحَربٍ مِنّی مَن أذی عَبدِی المُؤمِنَ؛ آن کس که بنده مؤمن مرا بیازارد، به من اعلان جنگ می دهد» (حر عاملی، 1372: ج 8، ص 587).
امام علی علیه السلام یکی از نشانه های مسلمان واقعی را در این می داند که دیگران از دست و زبانش در امان باشند و می فرماید: «اَلمُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلِمُونَ مِن لِسانِهِ وِ یدِهِ اِلا بِالحَقِّ؛ مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبانش در آسایش باشند مگر جایی که باید (به حق) برخورد کند (مانند امر به معروف و نهی از منکر)» (پاینده، 1360، ح 3080، ص 625).
3. شادی آمیخته با دروغ
یکی دیگر از شادی هایی که متأسفانه امروز میان جوامع و تا حدودی خانواده ها رواج روزافزونی یافته و رو به فزونی است، دروغ گفتن برای خنداندن دیگران است؛ این شادی و تفریحی است که از منظر شرع، حرام و از منظر اخلاقی کاری ناپسند و نارواست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله افراد را از دروغ گفتن برای خنداندن دیگران به شدت نهی کرده و هشدار بسیار سختی می دهد و می فرماید: «وَیلٌ لِلَّذی یحدِثُ فَیکذِب لِیضَحَک بِهِ القَومُ وَیلٌ لَه وَیلٌ لَهُ وَیلٌ لَهُ؛ وای بر کسی که سخن دروغ بگوید تا مردم را بخنداند! وای بر او، وای بر او، وای بر او» [كنز العمّال : 8215.].
4. شادی از مشکلات دیگران
هرکس در طول زندگی روزمره اش دچار لغزش ها و اشتباهاتی می شود و گاه در موقعیت هایی قرار می گیرد و دچار مشکلاتی مانند شکست در کارها، لکنت زبان، به زمین خوردن و... می شود که ممکن است سبب خنده دیگران واقع گردد. در این حال، باید به جای شادی، فرد را همراهی کرد تا بر مشکلاتش غلبه کند نه اینکه تماشاگر باشد و خوشحالی کند. امام علی علیه السلام می فرماید: «لاتَفرَحْنَ بِسَقْطَةِ غَیرک فَاِنَّک لا تَدری ما یحدِثُ بِک الزَمان؛ به لغزش دیگران خوشحال مشو؛ زیرا تو نمی دانی که زمانه با تو چه خواهد کرد» (ری شهری، 1379، ج 8: ح 14825، ص 333).
امام حسن عسکری علیه السلام خنده و شادی در برابر افراد محزون و غصه دار را نهی می کند و می فرماید: «لَیسَ مِنَ الأدَبِ اِظْهار الفَرَحَ عِندَ المَحْزون؛
از ادب به دور است که انسان در برابر افراد محزون اظهار شادمانی کند» (مجلسی، ج78، ص374).
5. غرور و تکبر
برخی از انسان ها مغرور و از خود راضی فکر می کنند همه اعمال آنها دقیق و درست است و از این بابت خوشحالی می کنند و گاه دوست دارند برای کارهایی که نکرده اند، مردم از آنها تمجید و ستایش نمایند. قرآن درباره چنین افرادی می فرماید لاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یفْرَحُونَ بِمَا أَتَواْ وَّیحِبُّونَ أَن یحْمَدُواْ بِمَا لَمْ یفْعَلُواْ فَلاَ تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِّنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ ای پیامبر مپندار آنها که به کردار خود شادمان هستند و دوست دارند برای کارهایی که انجام نداده اند، ستایش شوند، از عذاب خدا رهایی یابند، بلکه برای آنها عذاب دردناکی خواهد بود.(آیه 188 سوره آل عمران)
از این آیه استفاده می شود که فرح و سرور در برابر کار نیکی که انسان توفیق آن را یافته، اگر به صورت معتدل باشد و مایه غرور و خودپسندی نگردد، نکوهیده نیست.
