کانال سایت شیعه کوئست در ایتا اینجا کلیک کنید

امام صادق(ع) در توصیف قلب سلیم می فرمایند:«قلب سلیم،قلبی است که خدا را ملاقات کند،درحالی که هیچکس جز او در آن نباشد».و این همان قلبی است که از هرگونه بیماری و فساد خالی باشد.چنین قلبی، براساس روایتی از رسول گرامی اسلام،«اگر شیاطین،قلوب فرزندان آدمی را احاطه نکنند،می تواند به جهان ملکوت نظر افکند».(میزان الحکمه،ج10)

اما آن گونه که از ایات شریفه قرآن و روایات امامان معصوم(ع) بر می اید،قلب سلیم شاخصه و نشانه هایی دارد که می توان با توجه به آن قلب مریض را از سلیم تشخیص داد.

مهمترین ویژگی ها و نشانه های قلب سلیم

1.آرامش دل:کسی که از دل سالم برخوردار است،جز معنای راست و درست از او سر نمی زند و بر اثر لطف خدا،چنان بینشی به حق پیدا می کند که روحش در نتیجه آن،به آرامش می رسد:أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ کسی که یاد خداوند به او آرامش بخشد،دنیاخواهی در او نیست،به همین دلیل،از آرامش ویژه ای برخوردار است.

2.پاکی دل:مؤمنانی که دلهایشان از گناه و شهوتها ها پاک می باشد و غباری براینه دلشان ننشسته،دلهایشان به گفته معصومین(ع)،نظرگاه خدای سبحان است؛زیرا کسی که دلش را پاک سازد،خداوند به او بنگرد.

3.شرح صدر:گشادگی دل از نشانه های آشکار قلب سلیم است.همان طور که خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: هر که را خداوند به او نظر دارد، قلبش را برای درک حقایق گشاده می سازد. (فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ) (سوره انعام،ایه 125) و این یکی از بخشش های الهی به مؤمنان می باشد.

علمای علم اخلاق، ارتباط با علمای صالح،خودسازی،پرهیز از گناه،و به ویژه،پرهیز از غذای حرام،بسیار یاد کردن از خداوند و مرگ و نیز عادت دادن خود به کارهای نیک را از عوامل گشادگی دل دانسته اند.( نمونه، ج19، ص428)

ویژگی ها و نشانه های قلب مریض
شناخت قلب مریض و نشانه های آن برای انسان بسیار لازم است؛زیرا روح را به اسارت دچار می سازد و سرانجام،دلها را می میراند.بنابراین،به طور خلاصه،به مهم ترین آنها اشاره می کنیم.

1.رین:رین همان زنگاری می باشد که روی چیزهای قیمتی نشیند و آن حجابی است که مانع ادراک حقایق عالم می شود،این واژه،در قرآن،در مورد کسانی که بر اثر خیره سری و گناه فراوان قلبشان نفوذ ناپذیر شده،به کار رفته است. كَلَّا ۖ بَلْ ۜ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ؛نه چنین نیست،بلکه آنچه مرتکب می شوند،زنگار بر دلهایشان بسته است.(سوره مطففین،ایه 14)

امام باقر(ع) فرموده اند:«کسی که گناهی از او سر می زند،به زودی آن را با آب توبه بشوید،مبادا به صورت رنگ ثابتی برای قلب او در اید».(اصول کافی، ج3)

2.طبع:در لغت،به معنی مهر نهادن است.قرآن این تعبیر را در مورد افراد بی ایمان لجبازی به کار برده است که بر اثر گناهان بسیار،در برابر عوامل هدایت،نفوذ ناپذیر شده اند و لجاجت و عناد در برابر مردان حق در دل آنان چنان رسوخ کرده که مانند بستر و کیسه مهر و موم شده ای هستند که دیگر هیچ گونه تصرفی در آن نمی توان کرد و به اصطلاح،قلب آنها لاک و مهر شده است.قرآن در این مورد می فرماید: بَلۡ طَبَعَ ٱللَّهُ عَلَيۡهَا بِكُفۡرِهِمۡ؛خداوند به خاطر کفرشان بر دلهایشان مهر زده است.(سوره نساء،ایه 155)

ختم:این واژه نیز،در کتاب های لغت به معنی مهر نهادن می باشد«خَتَمَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ » این به معنای آن نیست که خداوند «حائل و حاجبی» میان دل آنها و حق و حقیقت قرار داده است تا نتوانند درک کنند،بلکه به آن معنا می باشد که قلب کافران چون ادراک خود را نسبت به خوبی ها از دست داده، پس،گویی مهر شده است.(مجمع البیان،ج1،ص44 و45)

4.غشاوة (اکنّه):این دو واژه به معنی پوشش و حجاب است.گناهها به همچون حجابی میان انسان و درک حقایق تبدیل می شوند،به طوری که مانع درک عالم ملکوت می گردند. وَجَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً ؛ما بر دلهایشان پرده ها افکندیم.(سوره انعام،ایه 25)خَتَمَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ ۖ وَعَلَىٰ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ؛و بر دیدگانشان پرده ای است».(سوره بقره،ایه 7) البته این خود انسانها هستند که در نتیجه انجام گناه و پیروی از شهوت ها این حجاب را ایجاد می کنند.

5.کوری و کری دل:قرآن از کسانی که دلشان از نور ایمان خالی باشد،به کر و کور و گنگ تعبیر می کند و می فرماید: صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ؛کر و گنگ و کورند،بنابراین از راه(ظلالت) برنمی گردند».(سوره بقره،ایه 18)

از امام صادق(ع) روایت شده،بدترین نابینائی ها،نابینایی دل است و نابینایان واقعی کسانی هستند که چشم قلبشان کور است و حقیقت را درک نمی کنند.( میزان الحکمة، ج10)

6.زیغ:به معنی انحراف می باشد(انحراف دل از حق) فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ….(سوره آل عمران،ایه 7) کسانی که در دلهایشان انحراف است،برای فتنه جویی و (تأویل قرآن به دلخواه خود) از متشابه آن پیروی می کنند.در حدیث هم داریم که امامان معصوم(ع) تأکید کرده اند که این ایه قرآن: رَبَّنَا لَا تُزِغۡ قُلُوبَنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَيۡتَنَا… (سوره آل عمران،ایه 8) را زیاد بگویید و خود را به وسیله آن از انحراف در امان دارید.

7.قساوت و ضیق قلب:در لغت،به معنی سختی شدید است.قساوت را از سخت ترین و بدترین حالت هایی دانسته اند که قلب در اثر لجاجت های پی در پی،دچار آن می گردد و چنین کسی، گویا ترین دلایل و نیز مهمترین اندرزها در وجودش کمترین اثری ندارد.

خداوند در قرآن کریم کسانی را که ترس از خدا در وجودشان نیست،سنگدلانی معرفی می کند که قلبشان چون سنگ خارا و حتی از آن سخت تر است «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجارة او اشده قسوة.(سوره بقره،ایه 74)

پس،دلهای شما بعد از این واقعه سخت گردید، همانند سنگ یا سخت تر از آن.

قرآن مجید عوامل بسیاری از جمله:مقاومت در برابر پیامبران و دروغ جلوه دادن حق و پیمان شکنی و اثر نگرفتن از ایات الهی را سبب قساوت قلب معرفی نموده و در روایات معصومین(ع) نیز آمال و آرزوهای طولانی،فراموش کردن خدا، حرص و طمع به مال دنیا،غذای حرام و بیهوده شنوی و زیاده گویی در غیر یاد خدا و نیز ترک عبادت،از عوامل سخت شدن دل معرفی شده است.( میزان الحکمة، ج10)