سخنرانیهای کوتاه اهمیت برنامه ریزی از نگاه اسلام
از عوامل توفیق و پیروزی، نظم و برنامه ریزی در امور زندگی است؛ همچنانکه بی سامانی و بی برنامگی انسان را به وادی شکست می کشاند.
کلام امیر مؤمنان علی علیه السلام در آخرین وصیت خود به فرزندانش، امام حسن و امام حسین علیهماالسلام روشن ترین راهنمای ماست که فرمود: «اُوصِیکُما بِتَقْوَی اللّهِ... وَنَظْمِ اَمْرِکُمْ؛ شما را به پرهیزکاری... و نظم [و انضباط] در کارهایتان سفارش می کنم.»
انسان مؤمن همواره برای تمام ساعات زندگی برنامه دارد و هرگز فرصتها را از دست نمی دهد.
آری، برای استفاده از فرصت کوتاه عمر باید با نظم و برنامه دقیق حرکت کرد و از این سرمایه ارزشمند کمال بهره را برد؛ چرا که عمر از دست رفته، هرگز باز نخواهد گشت. شیخ بهایی در این زمینه چه زیبا سروده است:
گر نبود اسب مطلاّ لگامزد بتوان بر قدم خویش گام
ور نبود مشربه از زرّ ناببا دو کف دست توان خورد آب
ور نبود جامه اطلس تو ردلق کهن ساتر تن بس تو را
جمله که بینی همه دارد عوضوز عوضش گشته میسر غرض
آنچه ندارد عوض ای هوشیارعمر عزیز است غنیمت شمار
بنابراین، باید برای اوقات محدود عمر برنامه ریزی کرد و با نظم و ترتیب خاص از آن کمال بهره را برد.
به این جهت، علی علیه السلام در مورد اهمیت برنامه ریزی صحیح می فرماید: «قِوامُ الْعَیْشِ حُسْنُ التَّقْدِیرِ وَمِلاکُهُ حُسْنُ التَّدْبِیرِ؛ استواری زندگی [صحیح و موفق] برنامه ریزی نیکو و معیار آن دوراندیشی نیکو می باشد.»
و امام باقر علیه السلام نیز تأکید می کند که: «اِیّاکَ وَالتَّفْرِیطَ عِنْدَ اِمْکانِ الْفُرْصَةِ فِاِنَّهُ مَیَدانٌ یَجْرِی لاَِهْلِهِ بِالْخُسْرانِ؛ مبادا فرصتهای به دست آمده را [به آسانی] از دست بدهی که در این میدان کسی که وقت خود را ضایع کند، ضرر خواهد کرد.»
استفاده از فرصتهای به دست آمده و برنامه ریزی صحیح در این مسیر از بهترین راههای توفیق و پیروزی است و غفلت از گذر زمان و از دست رفتن فرصتها شکست حتمی را به دنبال دارد.
اسوه نظم و برنامه ریزی
در مورد حضرت امام خمینی رحمه الله ـ که یکی از انسانهای موفق تاریخ است ـ نوشته اند: «آن بزرگوار در زندگی خود نظم و برنامه ویژه ای داشت. کارهایشان در ساعتهایی معین انجام می شد؛ یعنی خیلی مقیّد بودند که در ساعت معین غذا بخورند، در ساعت معین بخوابند و رأس ساعتی خاص بلند شوند. اگر کاری داشتند یا با کسی قرار می گذاشتند، از آن هیچ عدول نمی کردند. راز موفقیت امام رحمه الله نظم و برنامه ریزی ایشان بود و از دوران جوانی به نظافت و منظم بودن معروف بودند. ایشان در اتاقی که انباشته از کتاب، کاغذ و یادداشت بود، هر کاغذ یا یادداشتی را که می خواستند، فورا پیدا می کردند؛ برای اینکه تمام آنها با نظم و در جای مخصوص به خود بودند.»
«ایشان برای مطالعه، قرائت قرآن و کارهای مستحب و حتی زیارتها و دعاهایی که قرائت آنها در وقت خاصی هم وارد نشده، وقت خاصی را تنظیم کرده بودند و هر کاری را روی همان زمان بندی انجام می دادند.»
تقسیم شبانه روز
حضرت امام رضا علیه السلام می فرماید: «اِجْتَهِدُوا اَنْ یَکُونَ زَمانُکُمْ اَرْبَعَ ساعاتٍ ساعَةً مِنْهُ لِمُناجاتِ اللّهِ وَساعَةً لاَِمْرِ الْمَعاشِ وَساعَةً لِمُعاشَرَةِ الاِْخْوانِ الثِّقاتِ وَالَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَیُخْلِصُونَ لَکُمْ فِی الْباطِنِ وَساعَةً تَخْلُونَ فِیها لِلَذّاتِکُمْ وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَی الثَّلاثِ السّاعاتِ؛ سعی کنید زمان خود را به چهار بخش تقسیم کنید: زمانی برای مناجات با خداوند، ساعتی دیگر برای تأمین معاش، ساعت سوم را برای معاشرت با برادران [دینی و افراد] مورد اعتماد و کسانی که عیبها و اشکالات شما را گوشزد می کنند و از ته دل به شما علاقه مندند و ساعت چهارم را برای [تفریح سالم] و لذتهای [حلال] خود اختصاص بدهید و شما با این تفریحات و لذتهای حلال توانایی انجام سه بخش اوّل را خواهید داشت.»
شاعر می گوید:
از نظم جهان عبرت انگیز این درّ سخن به گوشت آویز
خواهی به کمال راه یابی با صبغه نظم عمل بیامیز
بنابراین، برای رسیدن به قله های رفیع کمال باید با برنامه منظم حرکت نمود و از هر فرصتی بهره گرفت وگرنه لحظات زندگی و نفسهای ما که اجزای عمرمان هستند، به راحتی از دست خواهند رفت.
سعدی گفته:
نگهدار فرصت که عالم دمی است دمی پیش دانا به از عالمی است
البته اگر انسان فرصتهایی را از دست داده و مدتهایی بدون نظم و برنامه زندگی کرده است، نباید در باقی عمر مأیوس و افسرده شود؛ بلکه از ضرر در هر موقعی جلوگیری کند سود خواهد برد. از یک مدیر موفق و شایسته پرسیدند! تو چگونه به این همه کار، منظم و به طور دقیق رسیدگی می کنی؟ او در پاسخ گفت: من طبق برنامه عمل می کنم و کار امروز را به فردا موکول نمی کنم و هرگز کاری را که وقت معینی دارد، به تأخیر نمی اندازم.
