شرايط قبولى نماز
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
براى اينكه نماز بندهاى مقبول واقع شود شرايطى است كه هرگز بدون آنها نمازش پذيرفته نمى شود كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم :
۱ - ولايت
از آنجا كه ولايت اولياى خدا روح نماز، و نماز تجسم عينى ولايت است هرگز نماز بنده اى بدون ولايت مولاى متقيان اميرالمومنان على بن ابى طالب عليه السلام پذيرفته نمى شود. در اين رابطه روايات بسيارى از معصومين عليهم‌السلام وارد شده كه به يكى از آنها اشاره مى كنيم :
امام صادق عليه‌السلام به يكى از اصحاب خود به نام «ميسر» فرمود: اى ميسر كدامين نقطه روى زمين از همه نقاط آن شريف تر است؟ عرض داشت : خدا و رسول خدا داناتر است. فرمود: بين ركن و مقام (مسجدالحرام) روضه اى از روضه هاى بهشتى است و ميان قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه‌وآله و منبر آن حضرت (مسجدالنبى) روضه اى از روضه هاى بهشتى است.
اگر خداوند به كسى عمر دراز عطا فرمايد و او هزار سال در ميان ركن و مقام و در ميان قبر و منبر رسول خدا، خدا را پرستش كند آنگاه در بسترش مظلومانه كشته شود ولى خدا را بدون ولايت ما ملاقات كند، بر خداوند شايسته است كه او را به روى دماغش در آتش افكند. (15)
در اين رابطه اخبار و احاديث بسيار است و كتابهايى مستقلا در اين زمينه تألیف شده كه يكى از آنها كتاب پرارج الصلاة لا تقبل الا بالولاية از شخصيت بزرگ جهان تشيع «شهيد ثانى» (ره) مى باشد. (16)
بر اساس روايات فراوانى كه از امامان اهلبيت عليه السلام رسيده است روح نماز اعتقاد به ولايت حقه مولاى متقيان اميرمؤمنان على بن ابى طالب عليه‌السلام مى باشد.
علامه مجلسى قسمتى از اين احاديث را در دايرة المعارف بزرگ خود گرد آورده و فصلى را به نقل اين احاديث اختصاص داده است. علاقمندان به جلد ۲۴ بحارالانوار صفحات ۲۸۶ تا ۳۰۴ مراجعه فرمايند.
و در ذيل آيه ۴۵ سوره عنكبوت روايتى است كه از آن استفاده مى شود كه منظور از «صلاة» وجود مقدس اميرمؤمنان و منظور از «فحشا و منكر» دو بت بزرگ قريش مى باشد. (17)
۲ - خضوع و خشوع
قرآن كريم شرط رهايى و رستگارى مؤمنان را خشوع در نماز معرفى كرده مى فرمايد:قد افلح المومنون، الذين هم فى صلاتهم خاشعون :به راستى مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نماز هايشان خشوع كنندگانند. (18)
رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله در اين رابطه مى فرمايد: نماز بر چهار پايه استوار شده است : يك پايه آن وضوى كامل است، يك پايه اش ركوع، و يك پايه اش سجود و يك پايه اش تواضع در نماز است و آن به اين است كه انسان با تمام دل متوجه خداى متعال باشد.
اگر ركوع و سجودش كامل كند و همه اين اركان را به جا آورد، چنين نمازى با نورى درخشان به سوى آسمان بالا مى رود، درهاى آسمان براى آن گشوده مى شود و مى گويد: مرا محافظت كردى خدا تو را محفوظ بدارد.
و فرشتگان مى گويند: خداوند بر صاحب اين نماز رحمت كند. ولى اگر اين جهات را رعايت نكند به صورت تيره و تار بالا مى رود و درهاى آسمان بسته مى شود و مى گويد: مرا ضايع كردى، خداوند تو را ضايع كند. چنين نمازى به صورت نمازگزار زده مى شود. (19)
در اين زمينه سخن بسيار است ولى چون مرحوم شهيد ثانى در همين كتاب به طور مبسوط در اين زمينه بحث كرده است ما دامن سخن را فرا مى چينيم.
۳ - رعايت آداب و اركان
امام صادق عليه‌السلام مى فرمايد: نماز چهار هزار حد دارد(۲۰) كه برخى از آنها واجب و برخى ديگر مستحب است.
شهيد اول» حدود واجب نماز را يك هزار بيان كرده است و آنها را در كتابى گرد آورده و آن را «الفيه» نام نهاده است و حدود مستحب نماز را در سه هزار حد در كتابى گرده آورده و آن را «نفليه» ناميده است. جاى ترديد نيست كه براى قبولى نماز حداقل بايد آداب و اركان واجب آن رعايت شود وگرنه پذيرفته نخواهد شد.
روزى رسول اكرم صلى‌الله عليه‌وآله نمازگزارى را مشاهده كرد كه ركوع و سجود نماز را به طورى كامل انجام نمى داد، رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله خطاب به اصحاب خود فرمود: نَقَـرَ كَنَـقْرِ الْغُرابِ لَئِنْ مـاتَ هذا وَهـكَذا صَـلاتُهُ لََيمُوتُنَّ عَـلى غَيْرِ دينى.
اين مرد همانند كلاغ نوك بر زمين مى زند، اگر اين مرد با اين نماز بميرد بيرون از آيين من مرده است. (21)
و در مورد كسى كه در حال نماز با ريشش بازى مى كرد فرمود: لو خشع قلبه لخشعت جوارحه : «اگر قلب اين مرد خشوع كرده بود، اعضا و جوارحش نيز خشوع مى كرد. (22)
۴ - تفكر و تعقل
شخص نمازگزار بايد موقعيت خود را دقيقا بشناسد و بداند كه در كجا ايستاده؟ چه مى كند؟، با چه كسى سخن مى گويد؟ و....
رسول گرامى اسلام مى فرمايد:و إنّما يُكتَبُ لِلعَبدِ مِن صَلاتِهِ ما عَقَلَ مِنها
از نماز يك بنده فقط به مقدارى كه مى فهمد چه مى كند، در نامه اعمالش نوشته مى شود. (23)
و يكبار ديگر خطاب به «ابوذر غفارى» فرمود: صَلاَةُ رَكْعَتَيْنِ بِتَدَبُّرٍ خَيْرٌ مِنْ قِيَامِ لَيْلَةٍ وَ اَلْقَلْبُ سَاهٍ :
اى ابوذر! دو ركعت نماز متوسط كه تواءم با تفكر و تعقل باشد، بهتر از شب زنده دارى يك شب با دل غافل است. (24)
از اينجاست كه پيشوايان معصوم عليهم‌السلام وقتى به نماز مى ايستادند رنگ مباركشان دگرگون مى شد و رنگ چهره شان به زردى مى گراييد و چون از علت آن مى پرسيدند، میفرمودند: مى خواهيم در برابر پروردگار جهانيان بايستيم. (25)
اگر كسى اركان و آداب نماز را رعايت نكند و بخصوص شرايط اصلى آن را رعايت نكند هرگز نمازش پذيرفته نمى شود و خداى ناكرده مشمول اين حديث مى شود كه رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله مى فرمايد:يمضى على الرجل ستون سنة او سبعون سنة، ما قبل الله منه صلاة واحدة :
«۶۰ سال يا ۷۰ سال بر انسان مى گذرد و خداوند حتى يك نماز از او قبول نمى كند!!(۲۶) ».
منابع:
۱۵- وسائل الشيعه : ج ۱ ص ۹۴.
۱۶- تنقيح المقال : ج ۱ ص ۴۷۳، ريحانة الادب : ج ۳ ص ۲۸۳ و رياض العلماء، ج ۲ ص ۳۷۱.
۱۷- اصول كافى : ج ۲ ص ۵۹۸، تفسير برهان : ج ۳ ص ۲۵۳ و تفسير صافى : ج ۴ ص ۱۱۸.
۱۸- سوره مؤمنون : آيه ۱ و ۲.
۱۹- دعائم الاسلام : ج ۱ ص ۱۵۸.
۲۰- بحار: ج ۸۲ ص ۳۰۳.
۲۱- فروع كافى : ج ۱ ص ۲۶۸.
۲۲- دعائم الاسلام : ج ۱ ص ۱۷۴.
۲۳- مستدرك وسائل : ج ۴ ص ۹۱، بحار: ج ۸۴ ص ۲۴۹.
۲۴- بحار: ج ۸۴ ص ۲۴۰ و ۲۴۹.
۲۵- دعائم السلام : ج ۱ ص ۱۵۸.
۲۶- مستدرك وسائل : ج ۴ ص ۱۰۲، بحار: ج ۸۴ ص ۲۶۱.
