د- فنون و ابزار لازم
1- در جنبه ابزار: وسایل وابزار تربیت در این راه بسیار و برخی از آنها عبارت اند از:
داستان ها : منظور داستان های مربوط به پیشوایان مذهب است كه ذكر آن ضمن بالا بردن سطح فكر و معرفت كودكان سبب ایجاد عُلقه ( دلبستگی ) و تلاش برای همانندی هم خواهد بود. شما به همراه داستان و شرح حال و زندگی اولیای مذهب می توانید معارف و مباحثی را به كودك القاء كنید.

محافل و مجامع: قرار دادن كودك در جو مذهبی مثل مساجد و محافل، جلسات مذهبی ، اجتماعات سالم دینی در رشد و پرورش دینی آنها بسیار مؤثر است . كودكان ما از حدود سه سالگی چنین آمادگی را دارند و در ضمن آن به فراگیری آیات و دعا و برنامه ها می پردازند. طفل از همراهی با پدر برای رفتن به مسجد و مجلسی خوشحال می شود و به مسائل مذهبی با علاقه گوش می كند. از حدود هشت سالگی دوست دارد عضو سازمان مذهبی شود و به خاطر آن احساس غرور می كند.

رفتارهای مذهبی جمعی : برگزاری نماز جماعت ، تربیت گروه سرودهای مذهبی و مشاركت دادن كودك در آن ، خود از مسائل مورد علاقه كودك است . دكلمه ، نمایش ، عبادت های جمعی ، آوازهای مذهبی به صورت گروهی در تربیت مذهبی كودكان بسیار مؤثر است و موجباتی را برای رشد مذهبی ، صفا و اخلاص فراهم می آورد ؛ اگر چه برخی از آنها برای خوشایند دیگران صورت گیرد.

منطق و استدلال : به كار بردن منطقی كودك پسند ، و بیان مسئله به زبانی كه كودك را اقناع كند خود در رشد مذهبی او مؤثر است . برنامه ها باید به صورتی منسجم و هماهنگ باشند، طوری كه به كودك نظمی فكری بدهند ، برای طفل قابل درك و فهم باشند و او را درحد توان فكری قانع سازند. و البته فراموش نخواهیم كرد كه تفكر منطقی در كودكان از حدود هفت سالگی ظهور كرده و تدریجاً رشد خواهد كرد.

فرصت ها: در جریان زندگی و در مسیر آن گاهی فرصت هایی پدید می آیند كه دقایق آن برای مربی غنیمت و كل آن به صورت ابزار و وسیله ای در اختیار است. در جامعه اسلامی ما جشنها ، وفات ها ، اعیاد و مراسم بسیارند. دراین فرصت ها می توان بحث هایی را ترتیب داد و ضمن آن از مسائل اسلامی ، از راه و رسم حیات اسلامی ، از اخلاق و عادات مذهبی سخن گفت و بذر رفتار اسلامی را در نهاد كودك كاشت .

2- در جنبه فنون : در این جنبه ها نكات و شرایط متعددی مطرحند كه ذكر همه آنها در این مختصر میسر نیست، آنچه با رعایت اختصار دراین رابطه می توان ذكر كرد عبارتست از :

- ارائه الگو: ما ناگزیریم دراین رابطه بیشتر حرف بزنیم از آن بابت كه نقش الگو ها در رنگ دادن زندگی كودك سرنوشت ساز است. اصولاً تربیت ، و به ویژه تربیت دینی بر اساس دستورات عملی و مدل هایی خواهد بود كه والدین و مربیان به كودك عرضه می كنند. طفلی كه رفتاری را از والدین خود ببیند از آن تبعیت خواهد كرد، خواه رفتاری سالم باشد وخواه ناسالم .

جنبه تبعیت از الگو درهمه ی سنین مهم است و در شش تا دوازده سالگی دارای نقشی قوی تر از دیگر سنین است . البته فراموش نخواهیم كرد كه تصور كودك چهار ساله از پدرش این است كه او قدرت مطلق است، همه چیز را می داند و هرچه را كه انجام می دهد درست است. به همین نظر است كه ما توصیه می كنیم والدین و مربیان مراقب رفتار و سخنان خود باشند.

ما حتی معتقدیم كه الگوهای تربیتی كودكان در جنبه ی اخلاق ، و در صبر و اخلاص و امانت و پاكی و بركناری از شبهات باید خدا گونه باشند، صاحب علم و آگاهی باشند و نظریه ای را عرضه و ارائه كنند كه مدافع آن هستند ، در نظر داشته باشند كه ذهن كودك به زمین آماده ای شبیه است كه همه چیز را می پذیرد ، حتی اوهام و خرافات را .

ما به نصیحت زبانی در پرورش دینی چندان معتقد نیستیم ، قائلیم كه نقش عملی والدین كارسازتر است و رفتار مذهبی كودك به میزان علاقه و شایستگی و میزان درك و فهم والدین و نوع رفتار و موضعگیری آنها در برابر حوادث بستگی دارد .

عبرت آموزی : این هم نكته ای مهم و سازنده در تربیت است كه هر واقعه و جریانی را به صورت درسی در آوریم كه كودك از آن استفاده كند. این كه فردی دروغ گفته و رسوا شده ، این كه فردی دیگر خیانت كرده و آبرویش رفته است و آن سومی كه تنبلی و تن پروری كرده و گرفتارشده و آن چهارمی نتیجه بد عمل خود را كشف كرده ، و آن پنجمی كه از دنیا رفته و از او نام نیك یا بدی باقی مانده برای كودك درس است. مربی لایقی می خواهد تا این درس را به كودك القاء و وقایع را به نحوی مفید و شایسته ارزیابی كند.

توجه به رغبت : كودك همه گاه آماده انجام دادن همه كارها نیست . در ساعتی نمی خواهد با شما نماز بخواند او را تحت فشار قرار ندهید و مجبورش نكنید كه حتماً برخیزد و چنین كند كه زیان آن از نفعش بیشتر است . بگذارید خود با رغبت به سوی شما آید تا براساس حضور قلب به عبادت بپردازد . تحمیل به اسم مذهب مفید نیست.

از مجاورت نیكو با كودك استفاده كنید و بكوشید كودك با شما یا فرد دیگری كه پایبند به مذهب است مأنوس شود. انس ها و الفت ها ، انضباط مذهبی را درونی می كنند. طفل درعین آزادیِ فكر، به آزادی عبادت و اطاعت هم دست خواهد یافت و این امر اگر ازهمان آغاز كودكی پیگیری شود ، در قبل از ده و حتی در هشت سالگی ثمرات خود را نشان می دهد و به اصطلاح قواعد مذهبی در او ریشه دار می شوند.

ادامه دارد ...
در قسمت بعد به این مطلب می پردازیم كه در طریق تربیت دینی چه مراقبت هایی لازم است ؟