1ـ خصوصيات يادگيرنده: در جهت دستيابي به نتايج مطلوب در يادگيري بايستي به خصوصيات فردي ياد گيرنده توجه شود. مهم ترين اين ويژگي ها عبارتند از:
الف) داشتن امکانات حسي (بينايي، شنوايي...) و جسماني در حد نياز: بررسي ها نشان مي دهد که حدود 2 درصد از دانش آموزان در شنوايي خود با مشکل مواجه هستند. بي توجهي به اين نکته مي تواند از پيشرفت تحصيلي آن ها جلوگيري کند. تحقيقات انجام شده روي کودکان و نوجوانان بزهکار نيز نشان مي دهد که ضعف بينايي و شنوايي در اين گروه چند برابر همسالان آن هاست.
ب) داشتن امکانات رواني (ذهني، عاطفي، اجتماعي و اخلاقي): براي موفقيت در يادگيري، برخورداري از سلامت ذهني، عاطفي و اخلاقي ضروري و اجتناب ناپذير است. بررسي ها نشان مي دهد درجه هوشبهر کودکان ثابت نيست و عوامل محيطي مناسب مي تواند باعث ارتقاي آن و بر عکس در صورت نامطلوب بودن شرايط محيط زندگي منجر به ضعف آن شود. در اين جا مي توان گفت دانش آموزان هوشمند با دارا بودن درک سريع، کنجکاوي سيري ناپذير، اطلاعات عمومي مناسب، حافظه قوي، خزانه وسيع لغات، علاقه زياد به کتاب و کسب تجربه هاي جديد، در يادگيري و تحصيل موفق تر هستند. به غير از هوشبهر، ويژ گي هاي شخصيتي فراگير نظير ميزان اعتماد به نفس تأثير چشم گيري در پيشرفت تحصيلي دارد.
ج) داشتن علاقه و انگيزه براي يادگيري: ميزان انگيزه و علاقه فراگير به تحصيل و کسب علم از جمله عواملي است که در يادگيري نقش عمده اي دارد. در اين ميان بايستي به انگيزش پيشرفت و شيوه هاي تقويت آن پرداخت. انگيزش پيشرفت عبارت است از «گرايش همه جانبه به ارزيابي عملکرد خود با توجه به عالي ترين معيارها، تلاش براي موفقيت در عملکرد و برخورداري از لذتي که با موفقيت همراه است.» (فلد، رولند، کولد 1979). انگيزش پيشرفت يعني اين که «فرد تمايل دارد کاري را در يک زمينه بخوبي انجام دهد و عملکردش را در خودجوش ارزيابي کند.»
2ـ خصوصيات محيط خانوادگي: در سالهاي اخير تحقيقات متعددي به منظور شناسايي رابطه محيط خانوادگي در مورد موفقيت تحصيلي دانش آموزان انجام شده است. در اين قسمت به برخي از نتايج پژوهش هاي مطرح شده اشاره مي کنيم:
 (وينتر، پل و داسيتروم، 1984) در بررسي هاي خود متوجه شدند مادران دانش آموزان تيزهوش نسبت به جمعيت کل زنان، وظيفه شناس و مستقل تر هستند و با برنامه ريزي هاي دقيق تر عمل مي کنند. در مطالعه ديگري که توسط «لويپ وجي» (1987) صورت گرفت، مشخص شد که مادران دانش آموزان موفق و باهوش در برخورد با فرزندان بر ارتباط کلامي تکيه مي کنند در صورتي که ديگر مادران بيشتر از تکنيک هاي ارتباطي فيزيکي و اشاره اي استفاده مي کنند. نحوه ارتباط مادران گروه اول موجب غني تر شدن خزانه لغات در فرزندان مي شود که اين نکته، آنان را در محيط آموزشي موفق تر خواهد کرد.
«دام بي کارنس» و «شويد» (1980) در مورد ويژگي هاي پدران و دانش آموزان موفق و باهوش ويژگي هاي زير را مشاهده کرده اند:
1ـ پدر دانش آموزان موفق و باهوش در رابطه با مطالعه و وضع تحصيلي فرزندان بر فعاليت هاي شفاهي يا ارتباط کلامي با آنان تأکيد بسيار دارند.
2ـ پدران در منزل به جاي ارائه يک شخصيت منفعل و کناره گير، شخصيتي فعال و پويا از خود نشان مي دهند. «کارنان و گراسبوگ» (1987) ويژگي هاي خانواده دانش آموزان موفق و باهوش را «ارزش قائل شدن به روابط حمايتي متقابل، بيان آشکار افکار و احساسات در محيط خانواده و توجه به مشارکت و نظرخواهي از يکديگر» معرفي مي کنند. بررسي هاي ديگر نشان مي دهد نوع تصور والدين از توانمندي هاي فرزندان خويش مي تواند در تعيين وضعيت تحصيلي آنان نقش مؤثري ايفا کند؛ زيرا تصور مثبت از استعدادهاي کودکان و نوجوانان منجر به تشکيل خودپنداري مثبت در آنان مي شود و در اين شرايط با افزايش ميزان اعتماد به نفس زمينه براي پيشرفت تحصيلي آماده مي شود. شيوه هاي تربيتي والدين نيز تأثير بسزايي در وضع تحصيلي ايجاد مي کند. نتايج پژوهش هاي متخصصان روان شناسي تربيتي نشان مي دهد والديني که مرتب فرزندان خود را طرد مي کنند و يا از روش هاي تنبيهي براي ادب کردن آن ها استفاده مي کنند بيشتر آن ها باعث تقويت منبع کنترل بيروني در وجود فرزندان مي شوند و چنان چه در مباحث گذشته ياد آور شديم اين نوع منبع کنترل منجر مي گردد تا دانش آموزان از قبول مسوؤليت ها فرار کنند. در وضعيت تحصيلي خويش ديگران را به جاي خود مسؤول بدانند و در نتيجه فعاليت کمتري براي دستيابي به پيشرفت و موفقيت تحصيلي انجام دهند. علاوه بر موارد مطرح شده، وضعيت تحصيلي والدين، تعداد افراد خانواده، وضعيت اقتصادي، نوع ارتباط اجتماعي خانواده با ديگران و .... در شکل گيري وضعيت تحصيلي بسيار مؤثر است.
خانواده و موفقيت تحصيلي فرزندان
 در جهت دست يابي به پيروزي تحصيلي فرزندان، والدين بايستي به نکات زير توجه کنند:
ـ با ايجاد تفاهم و برخورد منطقي با يکديگر ، محيطي آرام و مساعد براي تحصيل و يادگيري فرزندان به وجود آورند.
ـ به ارضاي نيازمندي هاي جسمي، رواني، عاطفي و عقلي فرزندان توجه کنند.
ـ انتظارات به جا و منطقي از پيشرفت و موفقيت تحصيلي فرزندان خود داشته باشند.
ـ فرزندان را براي کسب نمره 20 در تنگنا و فشار رواني قرار ندهند.
ـ به حدود توانمندي، استعداد و تفاوت هاي فردي در بين فرزندان توجه کنند.
ـ با اهميت دادن به کسب علم و مطالعه، نمونه عملي مناسبي براي فرزندان ايجاد کنند.
ـ در برابر موفقيت تحصيلي فرزندان از خود واکنش مثبت نشان دهند.
ـ ارتباط خود را با محيط مدرسه محکم کنند.
3ـ خصوصيات محيط آموزشي: شرايط و نوع امکانات محيط آموزشي، تعداد مناسب دانش آموزان در کلاس، سطح تحصيلي و رقابت بين دانش آموزان، نحوه تدريس و تجربه ارزشمند معلمان و .... مي توانند موجب پيشرفت تحصيلي شوند و بر عکس بي توجهي به عوامل مطرح شده باعث افت تحصيلي دانش آموزان مي گردد. نتايج و بررسي ها در روان شناسي آموزشگاهي نشان مي دهد معلمي قادر به ايجاد زمينه پيشرفت تحصيلي است که خود خصيصه هايي چون: ايمان، کار، تزکيه، خلاقيت، تقوا، خويشتن داري، وجدان کار، مناعت طبع، سلامت جسم و روان، هماهنگي گفتار و کردار و ... را داشته باشد و هنگام تدريس به نيازها، علايق، تفاوت هاي فردي و رشد توانمندي هاي دانش آموزان توجه کند و نيز در ملزومات آموزشي، بر مواد درسي تسلط کافي داشته باشد و از ارزش هاي مطلوب در نحوه تدريس استفاده کند.
مدرسه و موفقيت تحصيلي دانش آموزان
 براي دست يابي به پيروزي تحصيلي دانش آموزان، معلمان و مسؤولان مدرسه بايستي به نکات زير توجه کنند:
ـ توانمندي هاي دانش آموزان را تقويت کنند.
ـ زمينه ترس از شکست و دست نيافتن به موفقيت را در آن ها از بين ببرند.
ـ براي تحريک انگيزه پيشرفت تحصيلي از روش هاي مستقيم و غير مستقيم استفاده کنند.
ـ در روند يادگيري، مرتب آموخته هاي آن ها را ارزش يابي کنند.
ـ در فرايند تحصيل و يادگيري از مشارکت و فعاليت دانش آموزان استفاده کنند.
ـ ارتباط خود را با محيط خانواده از طريق برگزاري جلسات آموزش خانواده حفظ کنند.

زهره سعادتمند - دوازده رهنمود تربيتي، ص 92 - 97