درباره روش صحيح مطالعه کتب دانشگاهي توضيح دهيد.
پاسخ: خوشحالیم شما مخاطب ما هستید اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با این موضوع برای شما باشيم.همانطور که می دانید مقطع تحصیلی،نوع رشته تحصیلی و قوت و ضعف در بعضی از دروس و روش مطالعه هر درس و... نکات مهمی هستند که در مشاوره از آنها جهت راهنمایی موثرتر کمک می گیرند .در اینجا بحث را بصورت کلی در مورد روش و موضوعات مرتبط با مطالعه خدمتتان بیان می داریم. براي رسيدن به يك مطالعه مطلوب و داراي بازده مناسب لازم است تا چندين عامل را در كنار هم قرار داده و آنها را ارزيابي نموده و از تاثيرآنها بر يكديگر غافل نشويم مواردی مانند موضوع مطالعه، نحوه مطالعه، مکان مطالعه و ...در این راه دخیل هستند لذا براي رسيدن به اين موضوع بايد موارد مهمي را رعايت نمایید اميدورايم با رعايت اين نكات بر علم خود هر روز بيافزاييد.
نكته اول: مكان مطالعه
دكتر فيل ريس در كتاب «500 نكته درباره مطالعه» و دكتر عين الله خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» آوردهاند:
1. برخى افراد ترجيح مىدهند در سكوت مطالعه كنند و برخى در سروصدا. بعضى صندلى راحتى را مىپسندند و بعضى دراز كشيدن يا نشستن رسمى را. اصلاً وسواس به خرج ندهيد و در هر حالتى كه راحتتر هستيد مطالعه خود را آغاز كنيد.
2. اگر مكان مطالعه شما كمى آشفته و به هم ريخته است مرتب كردن آن را به نيم ساعت پس از مطالعه موكول كنيد؛ چرا كه در اين صورت در حين مرتب كردن اتاق به مطالبى كه مطالعه كردهايد فكر خواهيد كرد و زمان مفيدى را از دست نخواهيد داد.
3. گاهى اوقات از مكانهاى استثنايى و هيجانانگيز استفاده كنيد تا مطلبى كه مطالعه مىكنيد همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلاً در يك شب بارانى با يك چتر و يك چراغ قوه زير باران رويد و مطلب را مطالعه كنيد و يا در يك مكان تاريخى و قديمى به تفكر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازيد.
4. اگر امكان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مكانى كه انتخاب مىكنيد هماهنگى و سنخيت داشته باشد، به افزايش بهرهورى شما كمك بسيار مىكند. اين هماهنگى همچنين شامل وجود ابزار و لوازم مورد نياز نيز مىشود.
5. قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصيت عمده و ايدهآل براى مكان مطالعه در ذهن خود ليست كنيد تا راحتتر بتوانيد آن را بيابيد .
6. در مكان مطالعه شما راهى براى خيره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ چرا كه توقف در مطالعه و چشم دوختن به بىنهايت در افزايش كارآيى مطالعه بسيار سودمند است. حداقل گاه گاهى به سقف اتاق خيره شويد!
7. هيچگاه مطالعه خود را به حضور در مكان خاصى مشروط نكنيد؛ زيرا در اين صورت بهانهاى مىيابيد كه در ساير مكانها از مطالعه بگريزيد. به ياد داشته باشيد كه در حقيقت «مكان مطالعه جايى است كه شما هستيد».
8. دقت كنيد ميزان نور، دماى محيط، فرم صندلى و ساير شرايط در مكان مطالعه شما به گونهاى نباشد كه شما را خواب آلوده كند.
9. تهويه خوب و هواى پراكسيژن در مكان مطالعه شرطى حياتى است.
نكته دوم: روش مطالعه
1. به قول آدريل جانسون، خوب كتاب خواندن را نمىتوان از خواص مادرزادى دانست. براى قرائت، بدون شك پرورش خاصى لازم است.
2. بهترين روش كتابخوانى در مجموع روشى است كه خواننده در اين كار بتواند زيبايىهاى چيزى را كه مىخواند دريابد و به هنگام لزوم معايب آنها را بفهمد و اين البته از راه پرورش و ممارست حاصل مىگردد.
3. در معانى كلماتى كه براى نخستين بار به آنها بر مىخوريد دقت كنيد. بيهوده تصور نكنيد كه سياق مطلب آن معانى را براى ما كشف مىكند. همان زمان بهترين وقت براى رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
4. اميل فاگه، نويسنده فرانسوى، عقيده دارد كه بايد در خواندن كتاب استقامت داشته باشيم. استقامت لجاجت نيست بلكه نوعى بردبارى است كه ذوق ما را مىپرورد و درك ما را عميق مىكند.
5. مون تنى، دانشمند شهير فرانسوى، در باره انتخاب كتاب و روش كتابخوانى نظرهايى بسيار بديع و زيبا دارد. يكى از اين عقايد آن است كه براى وصول به عمق معناى يك كتاب خوب بايد آن را دوبار بخوانيم و با آن تماس دائمى داشته باشيم. يك اثر پربها ما را مدتها سعادتمند مىسازد. نمىتوانيم با يك بار خواندن به اين درجه از خوشبختى برسيم؛ هر چند در اين يكبار دقت فوق العاده به كار بريم.
6. همچنين وى معتقد است، اگر بخواهيم از كتابى كه خواندهايم نظر صائبى پيدا كنيم بايد راجع به آن گفت و گو كنيم. كتب خوب باب گفتوگوهاى پرثمر را به روى ما مىگشايند. اين همان چيزى است كه ما آن را مباحثه مىناميم.
7. در كتاب «500 نكته درباره مطالعه» آمده است كه يكى از روشهاى خوب مطالعه استفاده از يادداشت بردارى است. فقط توجه كنيد كه به جاى يادداشت، رونويسى نكنيد! طرحهاى گوناگون بريزيد. نكات مهم يادداشت را برجستهتر بنويسيد. اگر مطلبى را درك نمىكنيد، به صورت سؤال يادداشت برداريد.
8. در كتاب «روشهاى تسريع در خواندن و درك» پيشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را كه اغلب در ابتداى مقاله يا كتاب آمده است، بخوانيد. سپس عنوانها و فهرست اجمالى كتاب را مطالعه كنيد سپس چند سطر از ابتداى هر عنوان را مطالعه كنيد؛ زيرا مهمترين مطالب معمولاً در همين خطوط اوليه هستند. در نهايت ساير توضيحات و تفاسير كتاب را بر اطلاعات خود بيفزاييد.
9. از همان زمان مطالعه، براى به كار بستن آنچه مىآموزيد برنامهريزى كنيد. به قول تولد: «مطالعه و عمل نكردن مانند شخم زدن و بذر نپاشيدن است».
10. بيكن جمله زيبايى در اين باره دارد: «برخى كتب را بايد چشيد، بعضى ديگر را بايد بلعيد و قليلى را هم بايد جويد و هضم كرد!.
نكته سوم: بالا بردن كارآيى مطالعه
1. كيفيت مطالعه را بالا ببريد. به روخوانى سطحى در حالت پراكندگى فكر قناعت نكنيد. با مفهوم ومعناى مطلب ارتباط برقرار سازيد تا آنچه را كه مورد نياز است به خوبى درك كنيد.
2. حجم مطالعه حواس شما را پرت نكند. مطالعه بيشتر و سريعتر تنها بهانههايى براى بيشتر دانستن است. پس ابتدا آنچه را مىخواهيد بدانيد و بفهميد برداشت كنيد و آن گاه با كلمات «سرعت» و «بيشتر» وسوسه شويد.
3.قبل از آن كه از موضوع اصلى كتاب منحرف شويد و به مطلب ديگرى بپردازيد، قسمتهايى را كه دوست داريد به خاطر بسپاريد، مشخص كنيد.
4. حتماً براى مطالعه خود برنامهريزى داشته باشيد. اين كه قصد يادداشت بردارى داريد يا خير، در مورد چه موضوعى بايد تمركز كنيد، چه سؤالاتى در ذهن داريد كه در اين كتاب جواب آنها را مىجوييد و... همه بايد از قبل برنامهريزى شده باشد.
5. بايد كتابى كه مطالعه مىكنيد مختص به خود شما باشد تا به راحتى در آن علامتگذارى و نكته نويسى كنيد. استفاده از مداد يا ماژيك رنگى به شما امكان مىدهد تا در مراجعه مجدد به كتاب بهره بيشتر ببريد. هر چند نبايد اين خطوط رنگى استفاده شما از ساير خطوط كتاب را كاهش دهد.
6. هنگام مطالعه همواره يك قلم در دست داشته باشيد؛ زيرا مطالعه آنگاه كارآيى مطلوب مىيابد كه همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزههاى كتاب تطبيق دهيد و در حاشيه آن يادداشت كنيد.
7. ميان مطالعه و ساير كارهاى خود تعادلى به وجودآوريد كه هم از خواندن خسته و دلزده نشويد و هم تجربه و عمل را به بهرهورى مطالعه خود بيفزاييد.
8. مطالعه پراكنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب كاهش بهرهورى شما مىشود. حتى الامكان در نوع كتابى كه براى مطالعه انتخابى مىكنيد مطالعات قبلى خود را در نظر آوريد تا نظم فكرى شما به هم نخورد. 9. اگر بتوانيد از هر كتابى كه مىخوانيد نكات مهم و كليدى آن را خلاصهبردارى كنيد، بر كارآيى مطالعه شما مىافزايد. اين راهكار آنگاه ارزشمندتر مىشود كه خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را يادداشت كند.
10. به ياد داشته باشيد علاقه و انگيزه در مورد مطلبى كه براى مطالعه انتخاب كردهايد به بهرهورى شما از آنچه مىخوانيد بسيار مىافزايد.
11. گاه مقرر ساختن يك پاداشِ مشروط براى مطالعه حجم خاصى از كتاب به هيجان و لذت مطالعه مىافزايد و نوعى اثر تشويقى بر فرد مىگذارد. اين پاداشها مىتواند ديدن يك برنامه تلويزيونى، رفتن به مكانى خاص، انجام يك فعاليت مورد علاقه يا حتى خوردن يك خوراكى محبوب باشد؛ مشروط بر آن كه ميزان تعيين شده مطالعه شده باشد!
12. رنگ كاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با كتاب، نور محيط و ساير شرايط مكانى نيز - همان گونه كه مىدانيد - در كارآيى مطالعه شما كاملاً مؤثر است.
نكته چهارم : بالا بردن تمركز در مطالعه
دكتر خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» به نكاتى چند را براى ايجاد تمركز حواس لازم مىداند:
1. علاقه به موضوع مورد مطالعه يكى از علل مهم ايجاد تمركز و دقت در حين مطالعه است.
2. هماهنگى اراده و تخيل نيز در اين رابطه كارساز است؛ به عبارت ديگر، چشمان فرد بر صفحه كتاب و افكار ش در حال پرواز به دور دستها نباشد!
3. برخى مسائل جسمى و روحى نيز مىتواند تمركز فرد را بر هم زند؛ مانند گرسنگى، تشنگى، سردرد يا ساير دردها، نگرانى و اضطراب.
4. برخى مسائل محيطى نيز از عوامل برهم زننده تمركزند: سروصداى زياد، نور زياد يا كم، لباس نامناسب و... .
آقاى حقجو در كتاب «روشهاى تسريع در خواندن و درك» چند نكته مهم ديگر را نيز بر اين ليست مىافزايد:
5. يكى از مهمترين عوامل بر هم خوردن تمركز عجله و شتاب است. اين حالت سطح مطالعه را نازل مىكند و تمركز را بر هم مىزند.
6. يكى از مسائل قابل توجه ديگر سنگينى معده و سيرى بيش از حد است. به قول حضرت رسول اكرم(ص) «پرى معده و سيرى زياد به وجود آورنده حماقت است!» اين همان خواندن و نفهميدن و به عبارتى عدم تمركز و ارتباط با مفهوم كتاب است.
7. انتخاب زمان مناسب از عوامل ايجاد تمركز است؛ مثلاً پس از استراحت خصوصاً در صبحگاهان بهترين تمركز و در ساعات خستگى و كسالت نامناسبترين تمركز وجود دارد. البته در صبحگاهان لازم است قدرى ورزش كرد تابدن آمادگى لازم را به دست آورد.
8. نظم و انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مكان مطالعه همگى از عوامل ايجاد كننده تمركز مطلوبترند.
نکات پایانی:برای شکوفا شدن مطالعه نکات زیر را باید در نظر گرفت:
. از مطالعه شتاب زده و تند جدا پرهيز كنيد.
2. كتاب يا بخش مورد نظر از كتاب را به قسمت هاي كوچكتر تقسيم كنيد و هر قسمتي را مطالعه كرده و بفهميد و بعد به سراغ قسمت بعدي برويد.
3. فضا و مكان مطالعه را براي خود مكاني جذاب و نشاط آفرين بسازيد حتي با تغيير دكور و بكارگيري وسائل نشاط آور.
4. نور كافي , حرارت متناسب , وضعيت نشستن و... مناسب براي درس بكارگيري ابزار كمك آموزشي خوب در تحصيل و مطالعه بسيار مؤثر است .
5. ورزش صبحگاهي را فراموش نكنيد و در روز در سه الي چهار نوبت و در هر نوبت 5 تا 6 بار تنفس عميق را فراموش نكنيد.
6. متن درسي و مورد مطالعه را هماهنگ و هم طراز با فهم خود برگزينيد.
7. خود را به رعايت نظم در مطالعه عادت دهيد مانند شروع در ساعت معين - اتمام در ساعت معين , عدم اخلال به روند مطالعه و قطع كردن آن , از انحراف فكر و حواس با تمرين اجتناب ورزيد.
چند تذكر:
1. تحول جديد و ترك سابقه و روش قبلي به سرعت و سهولت انجام نمي پذيرد. لذا صبر و حوصله و مقاومت شرط موفقيت است .
2. نظارت بر اجرا و اينكه برنامه درسي خود را به دست خودتان ارزيابي كنيد لازمه ي پيشرفت است چرا كه نواقص را مرتفع و برنامه را رو به رشد پيش مي برد بنابراين عملكرد تحصيلي خود را ارزيابي و نقاط ضعف آن را مرتفع سازيد.
3. هرگاه در اجراي برنامه تحصيلي خود موفقيت داشتيد خود را تشويق كنيد و پشتكار خود را افزايش دهيد.
4. براي هر روز (هر 24 ساعت ) خود برنامه داشته باشيد و بر اساس آن حركت كنيد و شب ميزان هماهنگي خود را با برنامه ارزيابي نماييد.
منابع:
هنر كتاب خواندن، آدريل جانسون.
500 نكته درباره مطالعه، فيل ريس.
مطالعه روشمند، عين الله خادمى.
روشهاى تسريع در خواندن و درك، محمد حسين حقجو.
چگونه فرزندم را به مطالعه علاقهمند كنم؟، مانفرد وسپل.
سلسله مقالات (دانش، مطالعه، كتاب)، حسين خنيفر.
4500 سخن از بزرگان، مجيد اصلان پرويز.
انديشه بزرگان، حسين رحمتنژاد.
