درباره روش صحيح مطالعه کتب دانشگاهي توضيح دهيد.

پاسخ:
خوشحاليم شما مخاطب ما هستيد اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با اين موضوع براي شما باشيم.همانطور که مي دانيد مقطع تحصيلي،نوع رشته تحصيلي و قوت و ضعف در بعضي از دروس و روش مطالعه هر درس و... نکات مهمي هستند که در مشاوره از آنها جهت راهنمايي موثرتر کمک مي گيرند .در اينجا بحث را بصورت کلي در مورد روش و موضوعات مرتبط با مطالعه خدمتتان بيان مي داريم. براي رسيدن به يك مطالعه مطلوب و داراي بازده مناسب لازم است تا چندين عامل را در كنار هم قرار داده و آنها را ارزيابي نموده و از تاثيرآنها بر يكديگر غافل نشويم مواردي مانند موضوع مطالعه، نحوه مطالعه، مکان مطالعه و ...در اين راه دخيل هستند لذا براي رسيدن به اين موضوع بايد موارد مهمي را رعايت نماييد اميدورايم با رعايت اين نكات بر علم خود هر روز بيافزاييد.
نكته اول: مكان مطالعه
 دكتر فيل ريس در كتاب «500 نكته درباره مطالعه» و دكتر عين الله خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» آورده‏اند:
1. برخى افراد ترجيح مى‏دهند در سكوت مطالعه كنند و برخى در سروصدا. بعضى صندلى راحتى را مى‏پسندند و بعضى دراز كشيدن يا نشستن رسمى را. اصلاً وسواس به خرج ندهيد و در هر حالتى كه راحت‏تر هستيد مطالعه خود را آغاز كنيد.
2. اگر مكان مطالعه شما كمى آشفته و به هم ريخته است مرتب كردن آن را به نيم ساعت پس از مطالعه موكول كنيد؛ چرا كه در اين صورت در حين مرتب كردن اتاق به مطالبى كه مطالعه كرده‏ايد فكر خواهيد كرد و زمان مفيدى را از دست نخواهيد داد.
3. گاهى اوقات از مكان‏هاى استثنايى و هيجان‏انگيز استفاده كنيد تا مطلبى كه مطالعه مى‏كنيد همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلاً در يك شب بارانى با يك چتر و يك چراغ قوه زير باران رويد و مطلب را مطالعه كنيد و يا در يك مكان تاريخى و قديمى به تفكر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازيد.
4. اگر امكان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مكانى كه انتخاب مى‏كنيد هماهنگى و سنخيت داشته باشد، به افزايش بهره‏ورى شما كمك بسيار مى‏كند. اين هماهنگى همچنين شامل وجود ابزار و لوازم مورد نياز نيز مى‏شود.
5. قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصيت عمده و ايده‏آل براى مكان مطالعه در ذهن خود ليست كنيد تا راحت‏تر بتوانيد آن را بيابيد .
6. در مكان مطالعه شما راهى براى خيره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ چرا كه توقف در مطالعه و چشم دوختن به بى‏نهايت در افزايش كارآيى مطالعه بسيار سودمند است. حداقل گاه گاهى به سقف اتاق خيره شويد!
7. هيچ‏گاه مطالعه خود را به حضور در مكان خاصى مشروط نكنيد؛ زيرا در اين صورت بهانه‏اى مى‏يابيد كه در ساير مكان‏ها از مطالعه بگريزيد. به ياد داشته باشيد كه در حقيقت «مكان مطالعه جايى است كه شما هستيد».
8. دقت كنيد ميزان نور، دماى محيط، فرم صندلى و ساير شرايط در مكان مطالعه شما به گونه‏اى نباشد كه شما را خواب آلوده كند.
9. تهويه خوب و هواى پراكسيژن در مكان مطالعه شرطى حياتى است.
نكته دوم: در روش مطالعه
1. به قول آدريل جانسون، خوب كتاب خواندن را نمى‏توان از خواص مادرزادى دانست. براى قرائت، بدون شك پرورش خاصى لازم است.
2. بهترين روش كتابخوانى در مجموع روشى است كه خواننده در اين كار بتواند زيبايى‏هاى چيزى را كه مى‏خواند دريابد و به هنگام لزوم معايب آن‏ها را بفهمد و اين البته از راه پرورش و ممارست حاصل مى‏گردد.
3. در معانى كلماتى كه براى نخستين بار به آن‏ها بر مى‏خوريد دقت كنيد. بيهوده تصور نكنيد كه سياق مطلب آن معانى را براى ما كشف مى‏كند. همان زمان بهترين وقت براى رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
4.اميل فاگه، نويسنده فرانسوى، عقيده دارد كه بايد در خواندن كتاب استقامت داشته باشيم. استقامت لجاجت نيست بلكه نوعى بردبارى است كه ذوق ما را مى‏پرورد و درك ما را عميق مى‏كند.
5. مون تنى، دانشمند شهير فرانسوى، در باره انتخاب كتاب و روش كتابخوانى نظرهايى بسيار بديع و زيبا دارد. يكى از اين عقايد آن است كه براى وصول به عمق معناى يك كتاب خوب بايد آن را دوبار بخوانيم و با آن تماس دائمى داشته باشيم. يك اثر پربها ما را مدت‏ها سعادتمند مى‏سازد. نمى‏توانيم با يك بار خواندن به اين درجه از خوشبختى برسيم؛ هر چند در اين يك‏بار دقت فوق العاده به كار بريم.
6. همچنين وى معتقد است، اگر بخواهيم از كتابى كه خوانده‏ايم نظر صائبى پيدا كنيم بايد راجع به آن گفت و گو كنيم. كتب خوب باب گفت‏وگوهاى پرثمر را به روى ما مى‏گشايند. اين همان چيزى است كه ما آن را مباحثه مى‏ناميم.
7. در كتاب «500 نكته درباره مطالعه» آمده است كه يكى از روش‏هاى خوب مطالعه استفاده از يادداشت بردارى است. فقط توجه كنيد كه به جاى يادداشت، رونويسى نكنيد! طرح‏هاى گوناگون بريزيد. نكات مهم يادداشت را برجسته‏تر بنويسيد. اگر مطلبى را درك نمى‏كنيد، به صورت سؤال يادداشت برداريد.
8. در كتاب «روش‏هاى تسريع در خواندن و درك» پيشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را كه اغلب در ابتداى مقاله يا كتاب آمده است، بخوانيد. سپس عنوان‏ها و فهرست اجمالى كتاب را مطالعه كنيد سپس چند سطر از ابتداى هر عنوان را مطالعه كنيد؛ زيرا مهم‏ترين مطالب معمولاً در همين خطوط اوليه هستند. در نهايت ساير توضيحات و تفاسير كتاب را بر اطلاعات خود بيفزاييد.
9. از همان زمان مطالعه، براى به كار بستن آنچه مى‏آموزيد برنامه‏ريزى كنيد. به قول تولد: «مطالعه و عمل نكردن مانند شخم زدن و بذر نپاشيدن است».
10. بيكن جمله زيبايى در اين باره دارد: «برخى كتب را بايد چشيد، بعضى ديگر را بايد بلعيد و قليلى را هم بايد جويد و هضم كرد!.
نكته سوم: بالا بردن كارآيى مطالعه
1. كيفيت مطالعه را بالا ببريد. به روخوانى سطحى در حالت پراكندگى فكر قناعت نكنيد. با مفهوم ومعناى مطلب ارتباط برقرار سازيد تا آنچه را كه مورد نياز است به خوبى درك كنيد.
2. حجم مطالعه حواس شما را پرت نكند. مطالعه بيش‏تر و سريع‏تر تنها بهانه‏هايى براى بيش‏تر دانستن است. پس ابتدا آنچه را مى‏خواهيد بدانيد و بفهميد برداشت كنيد و آن گاه با كلمات «سرعت» و «بيش‏تر» وسوسه شويد.
3. قبل از آن كه از موضوع اصلى كتاب منحرف شويد و به مطلب ديگرى بپردازيد، قسمت‏هايى را كه دوست داريد به خاطر بسپاريد، مشخص كنيد.
4. حتماً براى مطالعه خود برنامه‏ريزى داشته باشيد. اين كه قصد يادداشت بردارى داريد يا خير، در مورد چه موضوعى بايد تمركز كنيد، چه سؤالاتى در ذهن داريد كه در اين كتاب جواب آن‏ها را مى‏جوييد و... همه بايد از قبل برنامه‏ريزى شده باشد.
5. بايد كتابى كه مطالعه مى‏كنيد مختص به خود شما باشد تا به راحتى در آن علامت‏گذارى و نكته نويسى كنيد. استفاده از مداد يا ماژيك رنگى به شما امكان مى‏دهد تا در مراجعه مجدد به كتاب بهره بيش‏تر ببريد. هر چند نبايد اين خطوط رنگى استفاده شما از ساير خطوط كتاب را كاهش دهد.
6.هنگام مطالعه همواره يك قلم در دست داشته باشيد؛ زيرا مطالعه آنگاه كارآيى مطلوب مى‏يابد كه همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزه‏هاى كتاب تطبيق دهيد و در حاشيه آن يادداشت كنيد.
7.ميان مطالعه و ساير كارهاى خود تعادلى به وجودآوريد كه هم از خواندن خسته و دلزده نشويد و هم تجربه و عمل را به بهره‏ورى مطالعه خود بيفزاييد.
8. مطالعه پراكنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب كاهش بهره‏ورى شما مى‏شود. حتى الامكان در نوع كتابى كه براى مطالعه انتخابى مى‏كنيد مطالعات قبلى خود را در نظر آوريد تا نظم فكرى شما به هم نخورد.
9. اگر بتوانيد از هر كتابى كه مى‏خوانيد نكات مهم و كليدى آن را خلاصه‏بردارى كنيد، بر كارآيى مطالعه شما مى‏افزايد. اين راهكار آنگاه ارزشمندتر مى‏شود كه خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را يادداشت كند.
10.به ياد داشته باشيد علاقه و انگيزه در مورد مطلبى كه براى مطالعه انتخاب كرده‏ايد به بهره‏ورى شما از آنچه مى‏خوانيد بسيار مى‏افزايد.
11.گاه مقرر ساختن يك پاداشِ مشروط براى مطالعه حجم خاصى از كتاب به هيجان و لذت مطالعه مى‏افزايد و نوعى اثر تشويقى بر فرد مى‏گذارد. اين پاداش‏ها مى‏تواند ديدن يك برنامه تلويزيونى، رفتن به مكانى خاص، انجام يك فعاليت مورد علاقه يا حتى خوردن يك خوراكى محبوب باشد؛ مشروط بر آن كه ميزان تعيين شده مطالعه شده باشد!
12. رنگ كاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با كتاب، نور محيط و ساير شرايط مكانى نيز - همان گونه كه مى‏دانيد - در كارآيى مطالعه شما كاملاً مؤثر است.
نكته چهارم : بالا بردن تمركز در مطالعه
 دكتر خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» به نكاتى چند را براى ايجاد تمركز حواس لازم مى‏داند:
1. علاقه به موضوع مورد مطالعه يكى از علل مهم ايجاد تمركز و دقت در حين مطالعه است.
2. هماهنگى اراده و تخيل نيز در اين رابطه كارساز است؛ به عبارت ديگر، چشمان فرد بر صفحه كتاب و افكار ش در حال پرواز به دور دست‏ها نباشد!
4. برخى مسائل جسمى و روحى نيز مى‏تواند تمركز فرد را بر هم زند؛ مانند گرسنگى، تشنگى، سردرد يا ساير دردها، نگرانى و اضطراب.
5. برخى مسائل محيطى نيز از عوامل برهم زننده تمركزند: سروصداى زياد، نور زياد يا كم، لباس نامناسب و... .
آقاى حقجو در كتاب «روش‏هاى تسريع در خواندن و درك» چند نكته مهم ديگر را نيز بر اين ليست مى‏افزايد:
يكى از مهم‏ترين عوامل بر هم خوردن تمركز عجله و شتاب است. اين حالت سطح مطالعه را نازل مى‏كند و تمركز را بر هم مى‏زند.
6. يكى از مسائل قابل توجه ديگر سنگينى معده و سيرى بيش از حد است. به قول حضرت رسول اكرم(ص) «پرى معده و سيرى زياد به وجود آورنده حماقت است!» اين همان خواندن و نفهميدن و به عبارتى عدم تمركز و ارتباط با مفهوم كتاب است.
7. انتخاب زمان مناسب از عوامل ايجاد تمركز است؛ مثلاً پس از استراحت خصوصاً در صبحگاهان بهترين تمركز و در ساعات خستگى و كسالت نامناسب‏ترين تمركز وجود دارد. البته در صبحگاهان لازم است قدرى ورزش كرد تابدن آمادگى لازم را به دست آورد.
8. نظم و انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مكان مطالعه همگى از عوامل ايجاد كننده تمركز مطلوب‏ترند.
نکات پاياني:براي شکوفا شدن مطالعه نکات زير را بايد در نظر گرفت:
 . 1از مطالعه شتاب زده و تند جدا پرهيز كنيد.
2.كتاب يا بخش مورد نظر از كتاب را به قسمت هاي كوچكتر تقسيم كنيد و هر قسمتي را مطالعه كرده و بفهميد و بعد به سراغ قسمت بعدي برويد.
3. فضا و مكان مطالعه را براي خود مكاني جذاب و نشاط آفرين بسازيد حتي با تغيير دكور و بكارگيري وسائل نشاط آور.
4. نور كافي , حرارت متناسب , وضعيت نشستن و... مناسب براي درس بكارگيري ابزار كمك آموزشي خوب در تحصيل و مطالعه بسيار مؤثر است .
5. ورزش صبحگاهي را فراموش نكنيد و در روز در سه الي چهار نوبت و در هر نوبت 5 تا 6 بار تنفس عميق را فراموش نكنيد.
6. متن درسي و مورد مطالعه را هماهنگ و هم طراز با فهم خود برگزينيد.
7. خود را به رعايت نظم در مطالعه عادت دهيد مانند شروع در ساعت معين - اتمام در ساعت معين , عدم اخلال به روند مطالعه و قطع كردن آن , از انحراف فكر و حواس با تمرين اجتناب ورزيد.
چند تذكر:
1. تحول جديد و ترك سابقه و روش قبلي به سرعت و سهولت انجام نمي پذيرد. لذا صبر و حوصله و مقاومت شرط موفقيت است .
2. نظارت بر اجرا و اينكه برنامه درسي خود را به دست خودتان ارزيابي كنيد لازمه ي پيشرفت است چرا كه نواقص را مرتفع و برنامه را رو به رشد پيش مي برد بنابراين عملكرد تحصيلي خود را ارزيابي و نقاط ضعف آن را مرتفع سازيد.
3. هرگاه در اجراي برنامه تحصيلي خود موفقيت داشتيد خود را تشويق كنيد و پشتكار خود را افزايش دهيد.
4.براي هر روز(هر 24 ساعت ) خود برنامه داشته باشيد و بر اساس آن حركت كنيد و شب ميزان هماهنگي خود را با برنامه ارزيابي نماييد.
منابع:
هنر كتاب خواندن، آدريل جانسون.
500 نكته درباره مطالعه، فيل ريس.
مطالعه روشمند، عين الله خادمى.
روش‏هاى تسريع در خواندن و درك، محمد حسين حقجو.
چگونه فرزندم را به مطالعه علاقه‏مند كنم؟، مانفرد وسپل.
سلسله مقالات (دانش، مطالعه، كتاب)، حسين خنيفر.
4500 سخن از بزرگان، مجيد اصلان پرويز.
انديشه بزرگان، حسين رحمت‏نژاد.