براي برقراري دوستي درست باید چه كار كنيم؟
مطمئنًا با دانشجویی معتقد و دارای فطرت پاك روبرو هستيم و اين صفات خوب شما را مي ستاييم. اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با اين موضوع براي شما باشيم.
سؤال شما در عين كوتاه بودن جنبه هاي متفاوتي دارد. علت مشکل در برقراری دوستی درست، گاهی عدم مهارت ارتباط درست و موثر است؛ گاهي علت، عدم مهارت حفظ و نگه داري است؛ گاهي هم علت توقعات بيش از حد از ديگران است. آنچه در اين موضوع مهم است اين نكته است كه يكي از عوامل موثر در انتخاب و حفظ ارتباط با ديگران، داشتن هدف از اين ارتباط و دوستي و تنظيم روابط بر اساس اين مي باشد. انتخاب افراد بر مبناي عواطف و احساسات و نه بر اساس منطق و عقل و هدف مي تواند انتهاي زود هنگامي داشته باشد، زيرا جاذبيت يك فرد از نظر ظاهري يا شخصيتي يا پاره اي از صفات اخلاقي و متناسب با احساسات و هيجانات ما مي تواند بطور مقطعي در روح و روان تأثير بگذارد و خلأ عاطفي را پر كند.گرچه در ابتدا اينگونه دوستي ها سريع به مرحله صميميت مي رسند اما با تغيير روحيه و موقعيت، جاذبه خود را از دست مي دهند. لذا در اين مرحله بايد افراد و دوستان را دسته بندي نمود و براي هر يك محدوده خاصي را تعريف نمودو متناسب با آن رفتار نمود. مثلاً بعضي از دوستي ها علمي هستند و بيشتر به دنبال كسب علم و رابطه علمي با آنها هستيم؛ مطمئناً اينگونه دوستي ها با دوستاني جهت تفريح و گردش متفاوت هستند و رفتارها متفاوت مي شوند. البته مي توان افرادي را انتخاب نمود كه بتواند نيازهاي ما را برطرف نمايند، اما اينگونه افراد كم هستند و پيدا نمودن آنها سخت است.
اريكسون يكي از روانشناسان غرب، در سنین جوانی مرحله اي بنام «صميمت در برابر انزوا» را مطرح مي نمايد. جوان تمام هم و غم و فكر و انديشه اش ، دوستي است كه براي او ارزش و اهميت قائل است به همين جهت است كه روابط دوستانه اش بسيار زياد است. بنابراين چنين حالتي در اين دوران چندان غيرطبيعي نيست. لازم به ذكر است جواناني كه از روحيه عاطفي بيشتري برخوردارند و اجتماعي تر و خونگرم هستند تحت تأثير احساسات و عواطف ديگران بيشتر واقع مي شوند.البته بهترين سياست در اين مسائل، ميانهروى است و زيادهروى و افراط در آن موجب به وجود آمدن مشكلات فراوانی خواهد شد. اين گونه دوستىها گاهى اثر عكس مىگذارد و روابط دوست با انسان به جاى گرمى به سردى مىگرايد. براي كامل شدن بحث اين موضوع را در مهارت هاي ارتباطي و مهارت هاي حفظ ارتباط ادامه مي دهيم.
*** محور اول : مهارتهاي ارتباطي
1. برخورد شاد
سلام، احوال پرسى توأم با تبسّم، صميميت و احترام، اولين فن موثر ارتباطى، به منظور جلب محبت ديگران است. لحظه اول ملاقات از اهميّت فوقالعادهاى برخوردار است، به نحوى كه موفقيت يا شكست در امر دوستيابى به آن بستگى دارد. معمولاً افرادى كه ما با آنها ملاقات مىكنيم دو دستهاند: دسته اول برخوردى شاد و صميمى دارند. اين دسته داراى محبوبيت اجتماعى و دوستان فراوانترى هستند؛ دسته دوم در برخورد اوليه خشك و بىروح مىنمايند. كسانى كه لبخندزدن به چهره ديگران برايشان دشوار است. افراد اين گروه يا تنها هستند و يا دوستان كمى دارند.در فرهنگ دينى ما، نسبت به سلامكردن، مصافحه و ديدهبوسى، تبسّم، احترام و محبّت و ابراز علاقه قلبى سفارش و اهتمام فراوان شده است.
عدى بن حاتم مىگويد: «وارد مدينه شدم. پيامبر مرا شناخت از جاى خود برخاست و دست مرا گرفته به خانه خود برد ... من از فروتنى وى غرق حيرت شدم و از اخلاق پسنديده و ملكات فاضله، و از احترام فوقالعادهاى كه نسبت به تمام افراد قائل بود دريافتم كه وى فرد عادى، و فرمانرواى معمولى نيست» (جعفر سبحانى، فروغ ابديت ج 2، ص 769)
شخصى از امام صادق (ع) سؤال نمود: حُسن خلق چيست؟ حضرت (ع) فرمود: «اين كه نرم برخورد نمايى، پاكيزه سخن بگويى و با چهره نيكو و شاد با برادرت روبرو شوى»؛ تلين جانبك و تطيب كلامك و تلقى اخاك ببشر حسن. (علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 71، ص 398)
حتّى وقتى كه انسان عميقاً غمگين و ناراحت است، بايد در برخورد با ديگران، خود را شاد نشان دهد و تبسّم نمايد. چنان كه امام على (ع) در توصيف مؤمن مىفرمايد: «شادى مؤمن در چهره او، واندوه وى در دلش پنهان است»؛ المؤمنُ بُشرهُ فى وَجهه، و حُزنه فى قلبه؛ (نهجالبلاغه، حكمت 333)
به قول حافظ :
«با دل خونين لب خندان بياور همچو جام نى گرت زخمى رسد آيى چو چنگ اندر خروش»
2. گوش دادن فعّال
تمام مردم دوست دارد سكوت را شكسته، صحبت كنند. آنها مايلند احساسات و افكارشان را به ديگران منتقل سازند و به طور كلى به كسى نياز دارند كه حرفهايشان را خوب بشنود. اگر كسى احساس كند شنونده خوبى براى حرفهاى خود يافته، به خوبى قادر است افكار و احساسات خود را به او منتقل نمايد، حتماً با او دوست خواهد شد. ملاقات توام با تفاهم و همدلى، سرآغاز بسيار خوبى براى شروع يك رابطه دوستانه است.
پيامبر بلند مرتبه اسلام، شنونده بسيار خوبى بود. همين اخلاق نيك، او را مقبول و محبوب امّت مسلمان و حتّى غير مسلمانان ساخت. قرآن كريم در اين باره مىفرمايد «... او به خدا و فرمانهاى او ايمان دارد و به سخنان مؤمنان راستين گوش فرا مىدهد و آن را مىپذيرد و به آن ترتيب اثر مىدهد و رحمت است براى كسانى از شما كه ايمان آوردهاند...»؛ ... قُل اُذُنُ خَيرٍ لكم يُومِنُ باللهِ و يُومِنُ للمومنين و رحمةٌ للّذين امَنوا مِنكم. (سوره مبارکه توبه، آيه شریفه 61)
طبق اين آيه، «خوش باورى و شنونده خوب بودن» از راههاى مهمّ جلب محبت و دوستى ديگران است.
3. ابراز احساسات
هر شخص به دنبال صحبتكردن به دنبال اين است كه تأثير سخنان خود را در مخاطب يا مخاطبان احساس كند. اگر اين بازخورد در جهت تأييد و موافقت او باشد، با دلگرمى و نشاط بيشترى به ارتباط كلامى، ادامه خواهد داد. در واقع يكى از عوامل مؤثر در برقرارى ارتباط تشخيص دقيق احساسات طرف مقابل و برجستهكردن آنهاست. ما با بازگردانى احساسات، به گوينده القا مىكنيم كه سخنان او را فهميدهايم و براى او ارج و احترام ويژهاى قائليم. موارد زیر احساسات مثبتى است كه شنونده - به عنوان بازخورد - می تواند از خود بروز دهد :
- حركت سر به نشانه تاييد گفتار طرف مقابل
- لبخند كوتاه به دنبال خوشحالى گوينده
- بازكردن چشمها و كشيدگى صورت به موقع شگفتزدگی
- جمعكردن پيشانى و انقباض عضلات صورت در زمان شنيدن يك خبر ناگوار
- تحسين زبانى و استفاده از بعضى تكيهكلامها چون «آفرين»، «چه جالب»
- تصديق و تأييد با استفاده از كلماتى نظير «خُب»، «درسته» و ...
4. اهتمام به امر وداع و خداحافظى در پايان صحبت و ابراز علاقه نسبت به ادامه ارتباط و شنيدن بيشتر سخنان طرف مقابل.
به طور كلّى برقراركردن رابطه، يك مهارت است كه هميشه نياز به اصلاح و تقويت دارد و حتّى در مورد آن بايد آموزش ديد و آن را در موقعيتهاى مختلف تمرين كرد، تا اين كه به شكل نوعى تخصص و رفتار پايا درآيد. مطالعه كنيد : خوبگويى، قاسم سبحانى، قم: جمال: 1379
*** محور دوم : مهارت هاي حفظ ارتباط و دوستي
داشتن معيار براي انتخاب افراد و دوست، بسيار خوب است اما آنچه مهمتر است نگه داري اين ارتباط و دوستي است. لذا در ادامه به چند راهكار در مورد اين مهارت اشاره مي كنيم :
1. با ديگران خوشسخن باشيد.
2. نرمخويى را فراموش نكنيد.
3. كلمات مهرآميز را تكيه كلام خود قرار دهيد.
4. گذشت داشته باشيد.
5. پذيرش بدون قيد و شرط ديگران و برقرار نمودن ارتباط با كمترين هزينه.
6. نيكوكارى.
7. احسان.
8. تصميم قاطع اتخاذ نمودن.
اين موارد فوق از جمله امورى هستند كه در آيات 195 سوره آل عمران و 96 سوره مريم به آنها اشاره شده است آنجا که می فرمايد: «اى پيامبر، اگر اين ويژگىها را نداشتى مردم از اطراف تو پراكنده مىشدند». بنابراين شما نيز اگر در صدد جذب مردم هستيد بايد به اين امور، اهتمام سخت داشته باشيد.
افزون بر موارد فوقالذكر در ارتباط هاى دوستانه رعايت نكات زير موجب استحكام و تقويت اين روابط خواهد شد كه شما نيز با رعايت دقيق اين امور مىتوانيد به هدف خود نائل آييد :
الف) رفتارها و اعمالى كه بايد انجام گيرد :
1. همدردى واقعى و عملى.
2. بخششهاى مالى و عفو و گذشت و حتى بر زبان نياوردن آنها.
3. يكرنگى.
4. مدافع حقوق او بودن در حضور و در زمان عدم حضور او.
5. كمتوقع بودن.
6. اظهار نمودن دوستى و محبت خود با زبان و عمل.
7. فروتنى در برابر او.
8. پرهيز از مجادله و بگومگوهاى بىثمر و حتى برخى بگومگوهاى باثمرى كه موجب رنجش خاطر مىگردد.
9. گوش فرادادن به حرف او و شنونده خوب بودن.
10. فاش نکردن اسرار او.
11. بردبارى در برابر ناملايمات و لغزشهايى كه از او صادر مىشود.
12. شاد كردن او.
13. هديه دادن به مناسبتهاى مختلف به ويژه مناسبتهايى كه براى او اهميت دارد.
14. دعا كردن در حق او.
15. پرهيز از ملامت و سرزنش علنى و انتقاد در جمع که موجب ناخرسندى او مىگردد.
16. وفادارى.
17. عمل عهد و پيمان و وعدهها.
18. رعايت ادب و احترام و آداب اجتماعى.
19. دور انديشى و خير خواهى.
20. كوشش در جلب محبت و علاقه او به هر شكل مشروع و ممكن.
ب ) رفتارها و اعمالى كه بايد از آن پرهيز نمود :
1. سخن چينى در حق او.
2. خيانت به او.
3. ستم نمودن.
4. اتهام بستن.
5. تندخويى و بداخلاقى.
6. خست به خرج دادن.
7. اعمال سليقههاى فردى و شخصى در رابطه با او.
8. دروغ گفتن.
9. خلف وعده با او.
10. عيبجويى نمودن.
*** جهت مطالعه و مراجعه در اين زمينه كتاب هاي ذيل را نیز معرفي مي نماييم :
- دوستي در قرآن و حديث ؛ ري شهري.
- دوستي و دوستان؛ سيد هادي مدرس ؛ ترجمه حميدرضا شيخي و حميدرضا آژير ؛ انتشارات آستان قدس رضوي (1376)
- آئين دوستي (دوست يابي) ديل كارنگي ؛ انتشارات پيمان (1378)
- آئين دوستي در اسلام ؛ بابازاده
