احیای تفکر مهدوی از جمله امور مورد اهتمام امام محمد باقر(ع) بود

مسئله مهدویت از جمله اموری است که در سخنان و گفتار امام محمد باقر(ع) به طور کامل مورد اهتمام و تبیین قرار گرفته است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، امام محمد باقر(ع)، در روز جمعه، نخستین روز ماه رجب سال پنجاه و هفت هجری قمری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. نام او «محمد» و کنیه اش «ابو جعفر»، و «باقرالعلوم »؛ یعنی شکافنده دانش ها لقب آن گرامی است. نسب امام محمد باقر(ع) هم از جانب پدر و هم از جانب مادر به پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) می رسد؛ زیرا پدر او امام زین العابدین(ع) فرزند امام حسین(ع)، و مادر او بانوی گرامی «ام عبدالله » دختر امام مجتبی(ع) است.

درس عبرت از انسان های مسخ شده در کلام امام محمد باقر(ع)

همان طور که می دانیم روحیه سرکشی و نافرمانی از دستورهای الهی و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگی های یهود بوده، آیاتی از قرآن بدان ها اشاره کرده است، ماهیگیری در شنبه یکی از مظاهر این علاقه است خداوند به یهود فرمان داده بود روز شنبه را تعطیل کنند، اما گروهی از آن ها که کنار دریا می زیستند و مشمول حکم الهی بودند، دلشان نمی آمد آن روز از ماهی های فراوان و چشمگیر بگذرند.

اتفاقا روزهای شنبه ماهی های بیشتری می آمد. آن ها با ترفند و حیله گری روز شنبه نیز ماهیگیری می کردند تا آن که عذاب خدا آن ها را فرا گرفت. در همین زمینه در قرآن چنین می خوانیم: «فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ» (سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 65) قطعا حال کسانی (یهودیانی) به آن ها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آن ها چنین شدند.

در آیه بعد از آن می فرماید: «فَجَعَلْنَاهَا نَکَالًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ» ما این جریان را مجازات و درس عبرتی برای پیش روی آن واقعه (ما بین یدیها) و پشت آن (ما خلفها) قرار دادیم. امام محمد باقر(ع) در توضیح «مابین یدیها» و «ماخلفها» می فرماید: مقصود از «ما بین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از «ماخلفها» ما مسلمانان هستیم؛ یعنی این درس عبرت مخصوص بنی اسرائیل نبود و همه انسان ها را شامل می شود. در مرحله عمل روشن می شود هر فرد چه کاره است و تنها ادعای ایمان کافی نیست.

آیا می توان باور کرد: کسی ایمان به خدا داشته باشد اما با دشمنان خدا دست دوستی دهد و آن ها را محرم اسرار خویش سازد؟ در قرآن می خوانیم: آیا گمان کرده اید به خود واگذار می شوید و خداوند کسانی را که جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان محرم اسراری نگرفته اند، معلوم نمی دارد؟ و خداوند بدانچه انجام می دهید آگاه است.

امام محمد باقر(ع) درباره آیه فوق فرمود: جز خدا محرم اسراری نگیرید که در این صورت مؤمن نخواهید بود. همانا هر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت و شبهه ای بریده خواهد شد مگر آن چیزی که قرآن آن را اثبات کرده است. آیا شما گمان می کنید بی آزمایش رها می شوید؟ خدا تا به امروز فاش نکرده مقام شما را که کدامینتان به سعی و تلاش مؤمن هست.

در قرآن می خوانیم: او خدایی است که خورشید را مایه روشنایی و ماه را نوربخش قرار داد؛ «هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا» (سوره مبارکه یونس، آیه شریفه 5) امام محمد باقر(ع) درباره این آیه چنین می فرماید: خداوند زمین را به نور محمد(ص) روشن ساخت، همان گونه که با نور خورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد(ص) را به خورشید و وصی اش علی(ع) را به ماه تشبیه کرده است.

رویدادهای مهم دوران امام محمد باقر(ع)

رویدادهای مهمی در دوران امام محمد باقر(ع) رخ داده است که از آن جمله می توان به حضور امام محمد باقر(ع) در واقعه کربلا، در سن چهار سالگی، به همراه پدرش، امام زین العابدین(ع) در محرم سال 61 هجری، شهادت امام زین العابدین(ع) ، پدر ارجمند امام محمد باقر(ع) ، در سال 95 هجری، مباحثات و احتجاجات امام محمد باقر(ع) با بزرگان مذاهب و ادیان، درباره اثبات حقانیت اهل بیت(ع) و ضرب سکه اسلامی، برای پول رایج خلافت اسلامی، و اسقاط سکه رومی توسط عبدالملک بن مروان، در سال 76 هجری، با مشورت و یاری امام محمد باقر(ع) اشاره کرد.

احضار امام محمد باقر(ع) و فرزندش، امام جعفر صادق(ع) به شام از سوی هشام بن عبدالملک، تأسیس پایه های اصلی حوزه علوم اهل بیت(ع) در مدینه، و تربیت شاگردان مبرز توسط امام محمد باقر(ع)، مسمومیت و شهادت امام محمد باقر(ع) ، در سال 114 هجری، به دست ابراهیم بن ولیدبن عبدالملک، والی مدینه، به دستور خلیفه وقت، هشام بن عبدالملک و به خاک سپاری بدن مطهر امام محمد باقر(ع) در قبرستان بقیع، در مدینه، در کنار قبر پدرش، امام زین العابدین(ع) و عمویش، امام حسن مجتبی(ع) ، توسط امام جعفر صادق(ع) و سایر بازماندگان از دیگر مسائل مهم این دوران است.

مهدویت در نگاه امام محمد باقر(ع)

بیشترین روایات و اخباری که در زمینه معارف دینی و اسلامی به ما رسیده است، از جانب امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام بوده است؛ زیرا در دوره آن امامان بزرگ فرصتی مناسب فراهم شد تا آنان بتوانند ظرائف و نکات دقیق دینی را برای هدایت بشریت ارائه کنند. از جمله اموری که در سخنان و گفتار امام محمد باقر(ع) به طور کامل مورد تبیین قرار گرفته است، مسئله مهدویت است.

بی شک نمی توان حکومت مهدوی را محدود در یک گوشه خاص جهان کرد و حضرت مهدی(عج) را به یک نژاد خاص مربوط کرد، بلکه آن حضرت(عج) متعلق به تمام عالم است و دولت و حکومت وی بر تمام جهان خواهد بود. چنانچه قرآن کریم سیطره آن حضرت(عج) را بر تمامی زمین می داند و می فرماید: «أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ» (سوره مبارکه انبیاء، آیه شریفه 10)؛ یعنی زمین را بندگان شایسته به ارث خواهند برد که امام محمد باقر(ع) در ذیل این آیه می فرمایند: این افراد (صالحون) همان یاران مهدی(عج) در آخرالزمان خواهند بود. و در جای دیگر فرمودند: گویا یاران حضرت مهدی را می بینم که بر خاور و باختر گیتی مسلط شده اند و هیچ چیز در عالم نیست مگر آن که از آنان فرمان می برد.

عدم برنامه ریزی صحیح، ویژه خواری، تبعیض و... از اموراتی هستند که زندگی رفاهی و معیشتی دنیا را فلج می کند و راه یک زندگی متعادل و سعادت مندانه را برای تک تک افراد از میان بر می دارد. به طور حتم اگر منابع و ثروت های خدادادی با یک برنامه ریزی صحیح و همچنین مدیریتی متعهد و کارآمد در کلیه جوامع تقسیم شود، شاهد اقتصادی با برکت و با بازدهی کلان خواهیم بود و این رویه در حکومت حضرت مهدی(عج) به طور کامل محقق خواهد شد.

در آن دولت کریمه، هر نیازمندی به آمال و حوائج خود خواهد رسید و آن حضرت(عج) چنان بذل و بخشش به افراد جامعه می کند که حتی پیامبران گذشته چنین کاری را نکرده اند و کار به جایی می رسد که دیگر کسی یافت نمی شود که بتوان به او کمک کرد و همه مردم به تمکن مادی و اقتصادی سرشاری دست خواهند یافت.

امام محمد باقر(ع) در این باره چنین فرمودند: حضرت مهدی در سال دو بار به مردم مال می بخشد و در ماه دو بار امور معیشت به آن ها می دهند. تا نیازمندی به زکات باقی نماند. صاحبان زکات، زکات خود را نزد فقرا می آورند ولی آن ها نمی پذیرند. پس آن ها زکات خویش را در کیسه هایی قرار می دهند و در اطراف خانه ها بگردند تا محتاجی پیدا کنند، ولی مردم بیرون می آیند و می گویند: ما احتیاج به پول شما نداریم. سپس آن حضرت(عج) چنان دست به بخشش اموال می زند، به طوری که تا آن روز کسی این چنین بخشش اموال نکرده باشد.

آن حضرت در جایی دیگر در مورد بهبود وضع معیشتی اجتماع و مردم چنین می فرمایند: همه اموال جهان در نزد مهدی(عج) گرد می آید آن چه در دل زمین است و آن چه بر روی زمین است آنگاه مهدی(عج) به مردم می فرماید: بیایید و این اموال را بگیرید این ها همان چیزهایی است که برای به دست آوردن آن ها قطع رحم کردید و خویشان خود را رنجانیدید، خون های به ناحق ریختید و مرتکب گناهانی شدید.

یکی از آرمان های عظیم انبیای الهی گسترش علم و معرفت در میان مردم بوده است، عقلانیتی که در پرتو آن بتوان به سعادت و پیشرفت کاملی دست یافت. چنانچه حضرت امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: خداوند به سوی مردم پیامبران را فرستاد تا فطرت آنان را بیدار کنند و نعمت های فراموش شده را به آن ها تذکر دهد و با آنان اتمام حجت کند و نیروهای پنهانی و عقول آنان را باور کند.

از برنامه های اصلی حضرت مهدی(عج) نهادینه کردن فرهنگ تعلیم و تربیت دینی و اسلامی و عقل محوری در میان مردم هستند و ظرفیت علمی و معرفتی آنان را به حد کمال خواهند رسانید. این مطلب را در حدیثی از امام محمد باقر(ع) چنین می خوانیم: قائم ما به هنگام قیام نیروهای عقلانی مردم را تمرکز می دهد و منت الهی خویش را بر سر مردم خواهد گذاشت و خردها و دریافت های عقلی را به کمال می رساند و دانش آنان را گسترش می دهد.

در حکومت عدل جهانی دیگر ضعف و خلأ فکری و معرفتی وجود ندارد و ریز و درشت اجتماع از منابع سرشار علمی و عقیدتی سیراب می شوند و حتی زنان خانه دار نیز از آن بی بهره نمی مانند. امام محمد باقر(ع) در این باره فرمودند: در زمان حکومت مهدی(عج) به همه مردم حکمت و علم می آموزند تا جائی که زنان در خانه ها با کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) قضاو ت می کنند. قرآن کریم حضرت مهدی(عج) را به آب گوارایی تشبیه می کند و می فرماید: «قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْرًا فَمَن یَأْتِیکُم بِمَاء مَّعِینٍ» (سوره مبارکه الملک، آیه شریفه 30)؛ یعنی اگر آب حیات شما در زمین فرو رود چه کسی آن آب روان را برای شما خواهد آورد.

امام محمد باقر(ع) در حدیثی زیبا این آب گوارا را به وجود مقدس حضرت مهدی(عج) و گسترش علم و معرفت و کمال در میان بندگان خدا تأویل می کنند و همچنین می فرمایند: این آیه درباره امام قائم نازل شده است؛ یعنی کیست که امام شما را آشکار کند که شما را از آسمان و زمین آگاه سازد و از حلال و حرام و آمین خدا مطلع کند.*