سخنرانی مکتوب حجت الاسلام رفیعی -امید و امیدواری (ویژه شب قدر)

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

قال الله تبارک و تعالی

-يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ- (توبه 119)

ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا کنید و با صادقان باشید.

مقدمه

در حدیث آمده است که ماه رمضان سرور ماه های دیگر است؛( من لا يحضره الفقیه ج 2، ص 96؛) برترین و بافضیلت ترین شب های ماه رمضان نیز شب های قدر است. در این شب ها باید به دو ثقل تمسک کرد: ثقل اکبر وثقل اصغر؛ یعنی قرآن و اهل بیت علیهم السلام .

کسی که قرآن روی سر می گیرد و می گوید: «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا اَلْقُرْآنِ»، سپس نام معصومین علیه السلام را می آورد: «بِعَلِيٍّ ، بِفَاطِمَةَ ، بِالْحَسَنِ ، بالحسین ...) که مفسران قرآن هستند، درواقع می گوید: خدایا! ما این دو ثقل را داریم.

ثُمّ قالَ: أیُّها الناسَ ، إنَّ هذا الشَّهرَ قد حَضَرَکُم و هُو سَیِّدُ الشُّهُورِ» سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم! این ماه به شما درآمد و آن سرور ماه هاست .

شب احیا، تجسم حديث و کلام پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که فرمود: من دو چیز گرانبها در میان شما به ودیعه می گذارم: اول: قرآن ، و دوم: اهل بیتم. (الارشاد، ج 1، ص 233) در شب های احیا هردوی این ها را احیا می کنیم. قرآن بی اهل بیت و اهل بیت بی قرآن معنا ندارد.

تمسک و توسل به ثقلین در شب قدر

وقتی قرآن روی سر می گذاریم و می گوییم: ««بِعَلِيٍّ »، خدا رافقط به قرآنش قسم نمی دهیم، بلکه می گوییم: «اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ»؛ یعنی به حق قرآن و به حق کسی که با قرآن آمد، یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم . هم چنین می گوییم: «بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ»؛ (الأمالی للطوسی، ص 293)

یعنی به حق آن کسانی که در این قرآن مدحشان گفته ای، یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام که مدحش را در آیه ولایت گفتی؛ یعنی زهرای مرضیه علیها السلام که مدحش را در سوره انسان گفتی. اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام سرآمد «كُلُّ مُؤْمِنٍ مَدَحَتُهُ فِيهِ» هستند؛ یعنی سرآمد تمام مؤمنانی که در قرآن مدح شده اند.

شب احیا شب تمسک به دو ثقل، شب وصل، و شب راز و نیاز با خداست؛ شب آشتی، شب ارتباط و شب پیوستن و گسستن است. کسی که شب قدر را احیا می گیرد، به خدا می پیوندد و خویشتن را از گناه جدا می کند. شب قدر، شب وصل و فصل است؛ وصل به خدا و فصل و جدایی از شیطان. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: إِنَّ الشَّيْطانَ لَا يَخْرُجُ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ »؛ (نور الثقلین، ج 5، ص 615)

شیطان در این شب بیرون نمی آید.

شیطان در شب قدر اجازه خروج و فعالیت ندارد. نماز و نیایش در شب قدر نیز از همه شب های سال با ارزش تر است: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (سوره قدر 2) شب قدر، بهتر از هزار ماه است.

امیدواری، عامل رشد

یکی از عوامل رشد و ترقی و پیشرفت که می توانیم در شب های احیا تقويتش کنیم، امیدواری و حسن ظن به خداست. مثبت نگری و امیدواری و حسن ظن به خدا قطب نمای حرکت انسان است. امید موجب رشد و پیشرفت انسان است و برعکس آن، کسالت، عجز، يأس، ناامیدی، اظهار شکوه، عزلت و گوشه گیری، و سوءظن به خدا موجب توقف وسقوط و انزوای انسان می شود.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: شبی که به معراج رفتم این نوشته را بر روی یکی ازدرهای جهنم دیدم: مَنْ رَجَا اَللَّهَ تَعَالَی سَعِدَ وَ مَنْ خَافَ اَللَّهَ تَعَالَی أَمِنَ وَ اَلْهَالِکُ اَلْمَغْرُورُ مَنْ رَجَا غَیْرَ اَللَّهِ وَ خَافَ سِوَاهُ»( الروضة في فضائل امیرالمؤمنین، ص 177)

هر کس به خدا امید ببندد رستگار شود. هرکس از خدا بترسد ایمنی یابد. نابودشده فریب خورده کسی است که به غیر خدا امید بست و از غیر خدا ترسید.

امید به خدا باعث می شود که آدم احساس ناامیدی و ناتوانی نکند. از برخی روایات استفاده می شود کسانی که در برزخ و قیامت امید دارند، خدا به آنها لطف می کند.

نتیجه امیدواری

در نقلی آمده است: در قیامت گناه کاری را به طرف جهنم می برند. او برمی گردد و پشت سرش را نگاه می کند. دفعه اول خبری نمی شود. مرتبه دوم برمی گردد و نگاه می کند، بازهم خبری نمی شود. مرتبه سوم پشت سرش را نگاه می کند؛ چون هنوز امید دارد. در این هنگام خدا می فرماید: او رابرگردانید. به او گفته می شود. با این که حکم جهنم رفتنت آمده بود چرا برمی گشتی و نگاه می کردی ؟

می گوید: گمان نیکوی من به تو این نبود (که مرا به آتش بسوزانی). یعنی به توحسن ظن داشتم. مطلبی که می گویم، توضيح من است: - یک سوم راه را رفتم به یاد این آیه افتادم که می فرماید: وَرَبُّكَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ (کهف 58) و پروردگارت بسیار آمرزنده و صاحب رحمت است.

لذا برگشتم، به این امید که شاید مرا ببخشد. دیدم صدایی نیامد. نصف راه را رفتم به یاد این آیه افتادم: وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ (آل عمران، 135)

و چه کسی جز خدا گناهان را می آمرزد؟

چه کسی می تواند مرا ببخشد؟ پدر و مادر می توانند مرا ببخشند؟ اما آن ها هم مثل من گرفتارند. خدایا ! فهمیدم فقط تویی که می توانی مرا ببخشی. دوسوم راه را رفتم و نزدیک جهنم رسیدم به یاد این آیه افتادم: قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ (زمر، 53)

بگو: ای بندگانمن که (با ارتکاب گناه) بر خود زیاده روی کردید! از رحمت خدا نومید نشوید.

در این جا خدا می فرماید: ملائکه من! به عزت و جلالم سوگند، این بنده حتی یک روز هم به من حسن ظن نداشت، اما او را به بهشت ببرید؛ چون ادعا کرد که به من حسن ظن دارد (عدة الداعی، ص 148)

جوان ها! امیدتان به خدا قوی باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: وَلاَ تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هذِهِ الْأُمَّهِ مِنْ رَوْحِ اللّهِ (بحار الانوار، ج 67، ص 399)

بر بدترین فرد این امت از رحمت خدا ناامید مباش.

کسی فکر می کرد حراین گونه هدایت شود ؟! کسی فکر می کرد ملکه سبا که کافر بود و سلیمان علیه السلام در پی اش فرستاد او را بیاورند، این طور به خدا ایمان بیاورد؟ کسی فکر می کرد جادوگرانی که آمده بودند فرعون را پیروز سازند و از کفر حمایت کنند و موسی علیه السلام را زمین بزنند این طور به خدای موسی علیه السلام ایمان بیاورند؟

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: كُن لِما لا تَرجو أرجى مِنكَ لِما تَرجوا (الکافی، ج 5، ص 83)

در آن چه ناامیدی، امیدوارترباش از آنچه بدان امید داری.

نگویید: امیدواری و حسن ظن به خدا فایده ندارد؛ من دیگر آب از سرم گذشته و قابل اصلاح نیستم.

حسن ظن به خدا بزرگ ترین سرمایه است. ناامیدی و سوء ظن به خدا نیز بزرگ ترین آفت است. انسان نباید بگوید: ما آن قدر کج رفتیم که راه بازگشت برای ما نیست.

رجاء صادق و رجاء کاذب

رجاء و امیدواری دو نوع است: رجاء صادق و رجاء كاذب . امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: إِیَّاکَ وَ الرَّجَاءَ الْکَاذِبَ فَإِنَّهُ یُوقِعُکَ فِی الْخَوْفِ الصَّادِقِ (بحار الانوار، ج 75، ص 164.)

از امید دروغین بپرهیز؛ زیرا تو را در هراس راستین می اندازد.

تمثيل

به این مثال دقت کنید: باغبانی که نهال می کارد و آب می دهد، سم پاشی می کند، آفت زدایی می کند و سرکشی می کند، اگر این باغبان به میوه دادن درختش امید داشته باشد این امید صادق است؛ چون وظیفه اش را انجام داده . اما اگر باغبانی نهال کاشت و آب نداد، مواظبت نکرد و آفت های آن را از بین نبرد، اگر به میوه دادن امید داشته باشد این امید کاذب است.

امام سجاد علیه السلام در دعایی میفرماید: وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ دُعَاءٍ مَحْجُوبٍ وَ رَجَاءٍ مَکْذُوبٍ وَ حَیَاءٍ مَسْلُوبٍ (بحار الانوار، ج 11، ص 156)

خدایا! به تو پناه می برم از دعایی که در پرده بماند و امیدی که دروغین باشد و حیایی که از دست رود.

به امام صادق علیه السلام گفتند: عده ای هستند که هر نوع گناهی انجام می دهند، بعد می گویند: امیدمان به رحمت خداست. آقا فرمود: کَذِبُوا لیْسُوا بِراجینَ،إِنَّ مَنْ رَجا شَیْئاً طَلَبَهُ وَ مَنْ خافَ مِنْ شَیءٍ هَرَبَ مِنْهُ (الکافی، ج 2، ص 68)

دروغ گفته اند؛ آنها امیدوار نیستند. به راستی هرکس به چیزی امید داشته باشد در پی اش می رود و هر کس از چیزی بترسد از آن می گریزد.

تمثیل

کسی که به برنده شدن در قرعه کشی بانک امید دارد، در بانک حساب باز می کند و حداقل موجودی حساب را در بانک می گذارد تا در قرعه کشی شرکت کند. کسی که این کارها را انجام نمی دهد به چه امیدی به جایزه بانک نگاه می کند؟!

جوان عزيز! حداقل ها و کف دین را رعایت کن. مگر می شود نماز نخوانی اما امید داشته باشی ؟! نماز کف دین است، سقف نیست؛ چرا که اگر نماز کسی پذیرفته شود سایر اعمالش نیز پذیرفته می شود و اگر نمازش پذیرفته نشود، سایر اعمالش نیز بی نتیجه است. النبي صلی الله علیه و آله قال:أَوَّلَ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا»؛ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اولین چیزی که بنده از آن بازخواست می شود نماز است. اگر نماز پذیرفته شد اعمال دیگر قبول می شود و اگر پذیرفته نشد اعمال دیگر نیز پذیرفته نمی شود. (مستدرک الوسائل، ج 3، ص 25)

جوان عزیز! مگر می شود روزه نگیری و بهشتی هم باشی؟ آری، خدا گناه را می بخشد، در قرآن هم فرمود؛ ولی هرجا فرمود: <تَابُوا> بعد از آن هم فرمود: <أصلَحُوا>. توبه و اصلاح، توبه و تغییر، توبه و تحول.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که توبه کند مثل کسی است که گناه نکرده و کسی که از خدا آمرزش بطلبد و باز مرتکب آن شود مثل آن است که خداوند را مسخره کرده است (الكافی، ج 2، ص 435)

صفات بدتر از گناه

چند چیز بدتر از خود گناه است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود :أرْبَعَةٌ فِى الذَّنْبِ شَرٌّ مِنَ الذَّنْبِ: الاِسْتِحْقَارُ، وَالاِفْتِخَارُ، وَالاِسْتبْشارُ ، وَالإصْرارُ (مستدرک الوسائل، ج 11، ص 349)

چهار چیز در گناه است که از گناه بدتر است:

کوچک شمردن گناه،     افتخار کردن به گناه ،

خوشحالی از گناه             و اصرار بر گناه.

یکی از موارد کوچک شمردن گناه این است که انسان بگوید: هزاران نفر مرتکب فحشا می شوند، من هم یکی از آن ها!! کسی که گناه را کوچک بشمارد توفیق توبه پیدا نمی کند. آدم ابوالبشر اشتباهش را بزرگ شمرد که توفیق توبه یافت.

خوشحالی از گناه نیز این است که انسان بگوید: چه لذتی بردم! چه شرابی نوشیدم! چه مجلس فحشایی رفتم!

یک وقت کسی می گوید: خدایا! غلط کردم. ولی یک وقت به گناهش می بالد و افتخار می کند: «دیدی چطور کلاه سرش گذاشتم و اصلا متوجه نشد؟!» غافل از این که خدا ناظر است و همه کارهایمان را می بیند:  أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى  (علق 14)

مگر ندانسته که قطعا خدا (همه کارهایش را) می بیند؟

بی حیایی یکی از مواردی که امام سجاد علیه السلام از آن به خدا پناه برده، بی حیایی است: وَ حَيَاءُ مَسْلُوبُ (بحار الانوار، ج 11، ص 156)

(خدایا! به تو پناه می برم از...) و حیایی که از دست رود.

یکی از بدترین صفات ، وقاحت و بی شرمی و حریم شکنی است. نسبت به پدرومادر، مسجد، دعا، ماه رمضان و... وقاحت به خرج میدهد و حریم شکنی می کند. وقاحت در گناه خیلی زشت است.

ارزش شب قدر

عبادت در شب قدر از هشتاد و چند سال عبادت بالاتراست: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (قدر3)شب قدر بهتر از هزار ماه است.

در این شب فرشته ها روی زمین می آیند و تا صبح به امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف سلام می دهند: سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ  (قدر 5)این شب تا برآمدن سپیده دم (سراسر) سلام و رحمت است.

بازبودن راه توبه

جوان ها! اگردر کار، در ازدواج، در زندگی، در معنویات و در هر زمینه دیگر شکست خوردید خود را شکست خورده نبینید. برخیزید! امکان رشد همیشه فراهم است

ابوبصیر می گوید: همسایه ای در کوفه داشتم که اهل شراب و موسیقی ولهو و العب بود و دوستان ناباب داشت.

عزیزان ! دشمن در خانه های ما نفوذ کرده. دشمن در جنگ نظامی بر ما غلبه نکرد، در جنگ اقتصادی نتوانست ما را زمین گیر کند، گرچه مشکلاتی ایجاد کرد، اما در مباحث فرهنگی به خانه های ما نفوذ کرده است، با اینترنت، سایت های ماهواره ها، شبکه ها و... نفوذ دشمن در عمق خانه های ماست.

کانون بسیاری از خانواده ها در اثر بی توجهی به این مسائل از هم پاشیده شده. باید تذکر بدهیم تا حواسمان جمع باشد.

شخصی به ابوذر نامه نوشت که مرا نصیحت کن. ابوذر نوشت: به عزیزترین شخصی که او را دوست داری بدی نکن. آن شخص منظور ابوذر را نفهمید. خودش نزد ابوذر آمد و گفت: منظور سخن شما را نفهمیدم. ابوذر گفت: عزیزترین فرد در نزد تو کیست ؟ خودت هستی!

آدم چه کسی را بیشتر از خودش دوست دارد؟! اگر خطری باشد اول خودت فرار می کنی؛ اگر غذایی باشد اول خودت می خوری. قرآن می فرماید: قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ (تحریم 6)

خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست حفظ کنید.

ابوبصیر می گوید: همسایه ای داشتم که برای دستگاه حکومت کار می کرد. او دوستانش را در خانه خود جمع می کرد و با آنها به آواز خوانی و شراب خواری می گذراند. بارها به او تذکر دادم اما توجه نکرد. سرانجام به من گفت: من فردی گناه آلودم و توپاکی؛ اگر ماجرایم را برای امام خودت یعنی امام صادق علیه السلام بگویی، امیدوارم خداوند مرا به واسطه تو از این گناهان نجات بدهد.

ابوبصیر می گوید: نزد امام صادق علیه السلام رفتم و داستان همسایه ام را بازگو کردم. حضرت فرمود: به او بگو: جعفر بن محمد به تو می گوید که از این کارها دست بردار، من بهشت را برایت ضمانت می کنم.

ابوبصیر پیغام امام صادق علیه السلام را به همسایه اش رساند. مرد همسایه به گریه افتاد و گفت: همین بس است! و از آن به بعد گناه را کنار گذاشت. پس ازمدتی هم در بستر مرگ افتاد و ابوبصیر به عیادتش رفت. لحظاتی قبل از مرگ، مرد توبه کار چشم گشود و به ابوبصیر گفت: امام صادق علیه السلام به وعده اش وفا کرد. سپس از دنیا رفت (الكافي، ج 1، ص 474)

امیدواری و عمل خوب

امام حسن مجتبی علیه السلام هرشب سوره کهف می خواند و اشک می ریخت. امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس شب جمعه سوره کهف را بخواند نمی میرد مگر این که شهید شود و با شهدا محشور گردد.( بحارالانوار، ج 7، ص 294) آخرین آیه این سوره می فرماید: فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا  (کهف ، 110)پس کسی که دیدار پروردگارش را امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد. هر کس به خدا امید دارد باید عمل صالح انجام دهد.

امید، باید راستین باشد، نه کاذب. معنای حسن ظن به خدا، جرئت بر گناه یا پررویی و شادی از گناه نیست.