سخنرانی مکتوب حجت الاسلام رفیعی -قضای الهی و اهمیت ازدواج

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

 

داستان ازدواج زید بن حارثه

آیه 36 سوره احزاب ، در ماجرای ازدواج زید بن حارثه و زینب بنت جحش نازل شده است:

«وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اَللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ اَلْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِيناً »

و هنگامی که خدا و پیامبرش کاری را حکم کنند، هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که اختیاری در کار خود داشته باشند. و هرکس خدا و پیامبرش را نافرمانی کند يقينا به صورتی آشکار گمراه شده است.

 

قبل از ورود به اصل داستان، لازم است بدانیم زید بن حارثه کیست. او کودکی هشت ساله بود که در یکی از جنگ های پیش از اسلام به اسارت مردم مکه درآمد. طبق قوانین آن دوران، اسرای جنگی را به عنوان برده و کنیز می فروختند.

وقتی زید را به همراه تعدادی اسیر دیگر برای فروش به بازار آوردند حضرت خدیجه کبری علیها السلام او را خرید و به خانه خود برد. دو سال بعد، حضرت خديجه علیها السلام با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ازدواج کرد و آن موقع زید را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بخشید. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز زید را آزاد کرد اما زید در کنار حضرت ماند و به ایشان خدمت می کرد.

 

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به رسالت مبعوث شد، زید در سنین جوانی بود و سومین نفری شد که اسلام آورد؛ یعنی پس از امیرالمؤمنین علیه السلام وخديجة کبری علیها السلام

 

زید علاقه فراوانی به پیامبری صلی الله علیه و آله داشت و وقتی کودکان مکه به سمت پیامبر صلی الله علیه و آله سنگ می انداختند او خود را مقابل سنگ ها قرار می داد تا به حضرت برخورد نکند. (پیغمبر و یاران، ج 3، ص 89)

 

پس از گذشت چندین سال، پدر زید خبردار شد که پسرش در مکه است. راه افتاد و به مکه نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: من حاضر هستم قیمت پسرم را پرداخت کنم تا آزاد شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ما قبلا او را آزاد کردیم. خود زید می تواند انتخاب کند با تو بیاید یا نه.

 

اما مگر کسی که سال ها با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زندگی کرده و محبت و خوش اخلاقی حضرت را دیده است می تواند ایشان را رها کند و برود؟

زید به پدرش گفت: من با شما نمی آیم؛ می خواهم با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بمانم.

پدر زید گفت: اگر با من نیایی، تورا از فرزندی ام ساقط می کنم. سپس به محل اجتماع مردم مکه رفت و فریاد زد: ای مردم! زید دیگر فرزند من نیست.

پدر زید مکه را با ناراحتی ترک کرد و رفت. بعد از این ماجرا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به کنار حجر اسماعيل آمد و فرمود: از این پس زید پسرخوانده من است. سرانجام زید بن حارثه در سال هشتم هجری به همراه جعفر بن ابی طالب در جنگ موته به شهادت رسید. قبرزید در کنار قبر جعفر طیار و عبدالله بن رواحه ، در اردن فعلی واقع شده است.

 

ازدواج زید با زینب

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تصمیم گرفت همسری برای زید انتخاب کند. زيد وضع مالی خوبی نداشت اما جوان خوب و متدینی بود. پیامبر به دخترعمه خودش فرمود: همسر زید بشو.

زینب بنت جحش، دخترعمه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، در جایگاه اجتماعی بالاتری نسبت به زید قرار داشت. پدربزرگش عبد المطلب ، سال ها قبل رئيس مکه بود.

زینب نخست نپذیرفت؛ هم خودش مخالفت کرد، هم برادرش عبدالله بن جحش. زینب گفت: ما از یک قبیله معروف و خاندان سر شناسی هستیم.

 

متأسفانه امروز هم این فرهنگ جاهلی در گوشه و کنار جامعه وجود دارد. می بینید پسر یا دختر، جوان خوبی است اما چون شغل پدرش شغل ساده ای است یا وضع مالی خوبی ندارد یا در محله فقیرنشین زندگی می کند، نمی تواند ازدواج کند.

 

وقتی زینب و عبدالله بن جحش مخالفت کردند این آیه نازل شد:

وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ » (احزاب، 36)

و هنگامی که خدا و پیامبرش کاری را حکم کنند، هیچ مردو زن مؤمنی را نرسد که اختیاری در کار خود داشته باشند.

منظور از مرد و زن باایمان، عبدالله بن جحش و خواهرش زینب اند. با نزول این آیه، زینب و برادرش کوتاه آمدند و ازدواج سرگرفت.

گرچه شأن نزول آیه در داستان ازدواج زید و زینب است، اما پیام آیه عمومی است و همه مسلمانان را فرا می گیرد. فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم لازم الاجراست، به دلیل این آیه: النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ »؛ (احزاب 6)

پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان اولین و سزاوارتر است.

و نافرمانی از دستورات خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله گناه است

مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا »؛ (احزاب 36)

و هرکس خدا و پیامبرش را نافرمانی کند يقين به صورتی آشکار گمراه شده است.

 

نکات آیه

1- انواع قضای الهی

در آیه 36 سوره احزاب آمده: «إِذَا قَضَى اللَّهُ». ریشه «قضی» از «قضاء» به - معنای حکم کردن است. قضاء و حکم خداوند دو نوع است: قضای تکوینی و قضای تشریعی

 

1-قضای تكوینی
قضای تکوینی آن حکمی است که حتما انجام می شود و تخلف پذیر نیست؛ مانند: فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ »؛ (فصلت ، 12)

پس آن ها را به صورت هفت آسمان به انجام رساند (و استوار ساخت).

خدا تصمیم گرفت هفت آسمان بیافریند؛ مگر آسمان می تواند مخالفت کند؟ آیا خورشید می تواند بگوید: «من نور نمی دهم» ؟ آیا زمین می تواند بگوید: من نمی چرخم» ؟ این قضای تکوینی است. قرآن می فرماید: وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ »؛ (بقره، 117)

 

هنگامی که فرمان به وجود آمدن چیزی را صادر کند فقط به آن می گوید: «باش!» پس آن چیزی درنگ می باشد.

مرگ قضای حتمی است؛ کسی نیست که نمیرد: ثُمَّ قَضَى أَجَلًا » ؛ (انعام، 2) سپس برای عمر شما مدتی مقرر کرد.

 

2- قضای تشریعی
دومین نوع قضای الهی، قضای تشریعی است؛ یعنی خدا دستوری می دهد اما اختیار با شماست که انجامش بدهید یا ندهید. اگر انجام بدهید دستور خدا را اطاعت کرده اید و ثواب می برید. اگر انجام ندهید دستور خدا را اطاعت نکرده اید و گناه برایتان می نویسند.

 

از نمونه های قضای تشریعی:

وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا »؛  (اسراء، 23)

و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.

خدا دستور داده همه او را بپرستند؛ اما مگر همه خدا را می پرستند؟ خدا حکم کرده که پدر و مادر را احترام کنید؛ مگر همه احترام می کنند؟

خدا حکم کرده است مکه سرزمین امن باشد؛ اما مگر چنین شد؟ امويان مکه را به آتش بستند و خانه خدا را تخریب کردند.

قضای تشریعی، تخلف پذیر است. مانند آن است که شما به فرزندتان می گویید: آب بیاور. او یا می آورد یا نمی آورد. اگر آورد به او آفرین می گویید. اگر نیاورد می گویید: چرا به حرفم گوش ندادی؟!

با تعریفی که ارائه شد، کلمه قضا که در آیه 39 سوره احزاب آمده، به معنای قضای تشریعی است. خدا به زینب دستور داد همسر زید بشو. زینب می۔ توانست مخالفت کند اما در آن صورت معصیت کار می شد.

در واقع این آیه از مردم می خواهد با قضای تشریعی یعنی با قوانین خدا و پیامبر به مخالفت نکنند؛ قوانینی همانند: خمس، زکات، حجاب ، جهاد، روزه ، احترام به پدر و مادر، احترام به بزرگ تر و...

 

2- اهمیت ازدواج

اسلام تأكيد فراوانی بر ازدواج دارد؛ اما متأسفانه فرهنگ غرب حتی بر جوامع اسلامی تأثیر گذاشته و با ایجاد مانع بر سر راه ازدواج جوانان، برای آن جایگزین ارائه می دهد: فرهنگ هایی مانند هم جنس گرایی یا ازدواج سفید که دو نفر بدون عقد و ازدواج در یک خانه زندگی می کنند.

مقام معظم رهبری حفظه الله فرمود: غرب نظام خانواده را متزلزل کرد.

 

آثار ازدواج

اسلام، آثار فراوانی بر ازدواج مترتب کرده است؛ از جمله:

 

1- شرافت و بازدارندگی

ازدواج باعث شرافت و بازدارندگی از گناه است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هُوَ أَغَضُّ للبصرو أَعَفُّ لِلْفَرْجِ وَ أَكَفُّ وَ أَشْرَفُ »؛  (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 154)

ازدواج، چشم را پوشیده تر و عورت را عفیف تر می دارد و بازدارنده رو شرف مندتر است.

ازدواج باعث کنترل قوای جنسی و مانع چشم چرانی است؛ به انسان شرافت می دهد.

 

2- آرامش

ازدواج، باعث آرامش روحی است. قرآن می فرماید: خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا...(روم ، 21)

خداوند همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنارشان آرامش یابید.

 

3- مهر ومحبت

ازدواج باعث مهرو محبت است. قرآن می فرماید: وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» (روم ، 21) و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد.

 

4-  رحمت الهی

ازدواج، درهای رحمت الهی را می گشاید. نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: یُفْتَحُ أَبْوَابُ اَلسَّمَاءِ بِالرَّحْمَهِ فِی أَرْبَعِ مَوَاضِعَ عِنْدَ نُزُولِ اَلْمَطَرِ وَ عِنْدَ نَظَرِ اَلْوَلَدِ فِی وَجْهِ اَلْوَالِدِ وَ عِنْدَ فَتْحِ بَابِ اَلْکَعْبَهِ وَ عِنْدَ اَلنِّکَاحِ »؛ (بحار الانوار، ج 100، ص 221)

درهای رحمت آسمان در چهار جا گشوده می شود: هنگام بارش باران، هنگام نگاه فرزند به چهره پدر و مادر، هنگام گشایش درب کعبه و هنگام نکاح.

 

5- پاکی و پاکیزگی

ازدواج، به انسان پاکی و پاک دامنی می بخشد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: مَن أحَبَّ أن یَلقَی اللّهَ طاهِرا مُطَهَّرا فَلْیَلْقَهُ بزَوجَهٍ »؛ (دعائم الاسلام، ج 2، ص 189)

هرکس می خواهد خداوند را پاک و پاکیزه ملاقات کند، با انتخاب همسری پاک دامنی ورزد.

 

ازدواج، دشمن فقر

متأسفانه در جامعه با کاهش ازدواج و افزایش سن ازدواج مواجهیم. بعضی۔ ها دلیل روی گردانی از ازدواج را فقر و بیکاری می دانند، در حالی که امام صادق علیه السلام می فرماید:

مَن تَرَکَ التَّزویجَ مَخافَهَ الفَقرِ فقد أساءَ الظَّنَّ باللَّهِ عزّوجلّ، إنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یقولُ : إنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ»؛ (من لا يحضره الفقیه، ج 3، ص 385)

هرکه از بیم فقرو نداری ازدواج نکند، به راستی نسبت به خداوند عزوجل بدگمانی کرده. خدای عزوجل می فرماید: اگر فقیر باشند خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز سازد.

 

اگر کسی ازدواج را به خاطر فقر ترک کند، به خدا بدگمان است. بدگمانی به خدا گناه بسیار بزرگی است

مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی در حاشیه اش بر کتاب عروه، در ذیل این روایت که «ازدواج باعث افزایش ثروت و مال می شود» توضیح زیبایی ارائه می دهد؛

معنای این که ازدواج فقر را می برد و ثروت می آورد این است که وقتی انسان ازدواج کرد، در هزینه ها و مدیریت مخارج زندگی حس مسئولیت پیدامی کند.

 

ملاک های ازدواج

چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دخترعمه اش زینب بنت جحش که از خاندان معروف عرب و نوه عبدالمطلب بود دستور داد با پسری ازدواج کن که پدرش او را رها کرده و جوانی فقیر اما مؤمن و متدین است؟ چون می خواهد بفرماید: پول و اعتبار خانوادگی اهمیت ندارد؛ آن چه اهمیت دارد ایمان و دین داری است.

اصلا انسان نباید دختری را برای دارایی یا زیبایی اش انتخاب کند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: مَنْ تَزَوَّجَ إمْرَأهً لِمالِها وَ کَلَهُ اللّهُ إلَیْهِ ، وَ مَنْ تَزَوَّجَها لِجَمالِها رَأی فیها ما یَکَرَهُ ، وَ مَنْ تَزَوَّجَها لِدینِها جَمَعَ اللّهُ لَهُ ذلِکَ»؛  (تهذیب الاحکام، ج 7، ص 400)

 

کسی که با زنی به خاطر اموالش ازدواج کند خداوند او را به همان اموال وا می گذارد. و هرکس با زنی به خاطر زیبایی اش ازدواج کند، امور ناخوشایند در او مشاهده خواهد نمود. اما هر کس با زنی به خاطر دینش ازدواج کرد خداوند هر سه مورد را برایش فراهم می کند.

اگر با چشم داشت به پول و املاک دختر یا پدردختر به خواستگاری رفتی،خدا می گوید: برو سراغ همان چیزی که می خواستی. اگرهم دختری را به صرف زیبایی اش پسندیدی، این هم فایده ندارد؛ شاید اخلاقش قابل تحمل نباشد. اما اگر بگویی: من دنبال دختری با دین و ایمان می گردم؛ خدا کمکت می کند دختری دین دار و زیبا و پول دار نصیبت شود!

 

ضرورت ازدواج

لزوم ازدواج مختص به دختر و پسرهای جوان نیست؛ آقایانی در جامعه هستند که همسر از دست داده اند، زنانی هستند که شوهر از دست داده اند؛ این ها هم باید دوباره ازدواج کنند. اصلا درست نیست که می گویند: ما به همسرمان وفادار هستیم. بچه ها نیز نباید مانع ازدواج پدر یا مادرشان شوند.

 

آسیب های زندگی زناشویی

زینب بنت جحش دخترعمه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و زید بن حارثه ازدواج کرد و به خانه او رفت؛ اما پس از مدتی میانشان اختلاف پدید آمد. دو عیب در زینب بود که موجب اختلافش با زید شد: عیب اول زینب ، تكبرو فخرفروشی بود و عیب دیگرش، بدزبانی.

اگر خانمی مدرک تحصیلی بالاتری نسبت به شوهرش دارد یا درآمد پدرش بیشتر از درآمد پدر شوهرش است یا خانواده سرشناس تری دارد، نباید فخرفروشی کند یا شوهرش را تحقیر کند.

 

هربار که زینب بداخلاقی میکرد زید نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می آمد و می گفت: من نمی توانم با این زن بسازم؛ هم کبر دارد، هم بددهانی می کند. (بحار الانوار، ج 22، ص 177)

 

همسران لعنت شده

بعضی از همسران، مورد غضب و لعنت خدا و ملائکه قرار می گیرند. یکی از نویسندگان محترم، کتابی به نام همسران رحمت شده و کتاب دیگری به نام همسران نفرین شده تألیف کرده و روایات مرتبط را در این دو کتاب گرد آورده است. برخی همسرانی که در روایات لعن شده اند:

 

1- همسر آزاردهنده

امام صادق علیه السلام فرمود: مَلعونَهٌ مَلعونَهٌ امرَأَهٌ تُؤذی زَوجَها وتَغُمُّهُ»؛  (وسائل الشیعه، ج16، ص280.)

ملعون است، ملعون است زنی که شوهرش را می آزارد و اندوهگین می سازد.

لعنت خدا بر آن زنی که برای شوهرش غم و غصه می آورد. شوهر خسته از کار به خانه می آید تا استراحت کند، اما همسرش چیزی میگوید که دلش بگیرد و ناراحت شود، با زبان آزارش می دهد، با اخبار بد و با بزرگ نمایی مشکلات غم و غصه اش را بیشتر می کند و... پس یکی از ویژگی های همسر خوب این است که در خانه شادی آفرین باشد، نه غم آفرین.

 

2- همسر ترش رو

پیامبرخدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: مَا مِنْ أَمْرَأَهُ عبست فی وَجْهِ زَوْجُهَا ، إِلَّا غَضِبَ اللَّهُ علیها وَ زبانیه الْعَذَابِ» (عوالم العلوم، ج 11، ص 524)

هرزنی که در چهره شوهرش عبوس باشد و اخم هایش را در هم کند، غضب خدا و فرشتگان عذاب شاملش خواهد شد.

 

3- همسر زیاده خواه

«لَا يَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُكَلِّفَ زَوْجَهَا فَوْقَ طَاقَتِه» (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 42)

برای همسر جایز نیست که شوهر خود را بیش از طاقتش تکلیف کند. حلال نیست که زن، تکلیفی بر گردن شوهرش بگذارد که توانش را ندارد، مثلا: به شوهرش بگوید حتما مراسم عروسی را در چنان تالار مجلل و با منوی غذاهای گران قیمتی بگیرد که باید تا دو سال قسطش را بدهد. یا بگوید يخچالی برایش بخرد که واقعا در توانش نیست. این زن هم مورد غضب خداست.

 

4- همسرخرافي

زنی پیش پیامبر خدا حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: یا رسول الله ! شوهرم با من بداخلاقی میکند و من کاری کردم (سحروجادویی به کار بستم) تا با من مهربان شود.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ناراحت شد و فرمود: أُفٍّ لَکِ کَدَّرْتِ دِینَکِ لَعَنَتْکِ الْمَلَائِکَهُ الْأَخْیَارُ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَهُ السَّمَاءِ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَهُ الْأَرْضِ »؛

اف برتوباد! دین خود را تیره ساختی. فرشتگان برگزیده و فرشتگان آسمان و فرشتگان زمین تو را لعنت کنند.

زن، از کرده خود پشیمان شد و شروع کرد به روزه داری و شب زنده داری. سرخود را نیز تراشید. وقتی خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید، فرمود: إِنَّ حَلْقَ الرَّأْسِ لَا یُقْبَلُ مِنْهَا إِلَّا أَنْ یَرْضَی الزَّوْجُ»؛ (بحار الانوار، ج 76، ص 214)

تراشیدن سر از او پذیرفته نمی شود تا آنکه شوهرش را خشنود کند. توبه هرگناهی، متناسب همان گناه است.

 

مخصوص خانم ها باید مواظب باشند به دام شیادها نیفتند و به بیراهه نروند. بعضی از خانم ها چون سن ازدواجشان بالا رفته و فکر می کنند سحرو جادو شده اند و بختشان بسته شده، به سراغ جادوگرها و رمال ها می روند و پول - های هنگفت می پردازند؛ که البته نتیجه هم نمی گیرند. این کار در اسلام حرام است.

پس زنی که خوش خلق باشد و همسرش را شاداب کند و تکلیف بیش از حد بر گردن همسرش نگذارد، از کارگزاران الهی در زمین است.

متأسفانه زندگی زینب بنت جحش و زید بن حارثه به خاطر عدم رعایت این امور دوام نیاورد.