سخنرانی مکتوب حجت الاسلام رفیعی - عید سعید فطر
کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

عید فطر، روز نتیجه گرفتن از اعمال ویژه ماه مبارک رمضان است. بهترین ثمره ماه رمضان این است که انسان آمرزیده شود. اگر کسی در این ماه آمرزیده نشود، کار سختی در پیش دارد. امام صادق علیه السلام فرمود:
«مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَی قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَهَ. (الكافي، ج 4، ص 66)

کسی که (گناهانش) در ماه رمضان آمرزیده نشود تا سال آینده آمرزیده نخواهد شد مگر آن که عرفه را درک کند. دو موقعیت در سال برای آمرزش گناه خیلی مناسب است: ماه رمضان و روز عرفه. اگر کسی در ماه رمضانی آمرزیده نشد که آن همه عبادت دارد و شب قدر در آن واقع شده، باید عرفه در مکه و صحرای عرفات طلب آمرزش کند؛ یعنی فقط روز عرفه هم سنگ ماه رمضان است.
دست آوردهای ماه رمضان را حفظ کنید. دست آوردهای ماه رمضانچیست ؟ قرائت قرآن، قرائت دعا، کنترل چشم و زبان و گوش، هم دلی، انفاق، گذشت کردن، صله رحم و...

دعای وداع با ماه رمضان
جابر بن عبدالله انصاری در آخرین روزهای ماه رمضان به محضر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم شرف یاب شد. حضرت به او فرمود: ای جابر! این آخرین جمعه ماه رمضان است؛ پس با این ماه وداع کن و بگو:
«اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن صِیامِنا إیّاهُ،فَإِن جَعَلتَهُ فَاجعَلنی مَرحوماً،ولا تَجعَلنی مَحروماً»! (وسائل الشیعه، ج 10، ص 365)
خدایا! این ماه را آخرین عهد (و ملاقات) ما با روزه قرار مده . اگر چنین قرار دادی او من از دنیا رفتم. پس مرا رحمت شده قرار ده و محرومم مساز.

امام سجاد در دعای 45 صحیفه سجادیه این گونه با ماه رمضان وداع می کند:
... السَّلامُ عَلَیکَ یا شَهرَ اللّهِ الأَکبَرَ ویا عیدَ أولِیائِهِ. ... السَّلامُ عَلَیکَ وعَلی لَیلَةِ القَدرِ الَّتی هِیَ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ.. السَّلامُ عَلَیکَ وعَلی فَضلِکَ الَّذی حُرِمناهُ ...» (الصحيفة السجادیه، ص 198)
سلام بر توای بزرگ ترین ماه خدا وای عید دوستان خدا... سلام بر تو و بر شب قدری که بهتر از هزار ماه بود... سلام بر تو و برفضل تو که ما از آن محروم ماندیم ...
سلام های امام سجاد علیه السلام در این جا به معنای خداحافظی است؛ درست مثل زائر که وقتی می خواهد با حرم ائمه علیهم السلام خداحافظی کند، سلام می دهد.

عید فطر و یادآوری سه موقعیت
انسان باید در عید فطر سه موقعیت را یادآوری کند. امیرالمؤمنین علیه السلام دراین روز خطبه خواند و فرمود: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِقِیَامَتِکُمْ»؛

ای مردم! امروز شما روزی است که نیکوکاران پاداش می گیرند و بدکاران زیان می بینند و امروز شبیه ترین روز به روز قیامت شماست.

در روز فطر، افرادی که کارنیک کردند جایزه می گیرند؛ افرادی هم که ماه رمضان را به گناه و بطالت و فرار از روزه گذراندند خسارت می بینند. بعد حضرت فرمود: روز عید، سه موقعیت را در ذهنتان بیاورید؛ چرا که این روز، شبیه ترین روز به قیامت است.

1- درآمدن از قبرها
«فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَی مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَی رَبِّکُمْ»؛
پس با خروجتان از خانه های خود به سوی نمازگاهتان، خروجتان از گورها به سوی پروردگارتان را یاد آورید.

وقتی روز عید همه از خانه ها بیرون می آیند و طبق دستور دین، در فضای باز یا بیرون از شهر جمع می شوند، صحنه قيامت بازسازی می شود که همه از قبرهایشان برمی خیزند و به صحرای محشر قدم می گذارند.

2- ایستادن در پیشگاه خدا
«اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ»؛
و با ایستادنتان در نمازگاهتان، ایستادنتان در پیشگاه پروردگارتان را یاد آورید.
وقتی در مسجد و مصلی می ایستید به یاد آن لحظه ای بیفتدید که در محشر برای حسابرسی در مقابل خدا می ایستید.

3-رفتن به سوی بهشت یا جهنم
«وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَی مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّهِ أَوِ النَّارِ» (الأمالی للصدوق، ص 100)
و با بازگشتتان به خانه های خود، بازگشتتان به خانه های خود در بهشت یا دوزخ را یاد آورید.
وقتی نماز عید به پایان رسید و به خانه هایتان بازمی گردید، به یاد آن روز بیفتید که حسابرسی شما به پایان رسیده و معلوم شده است که باید به بهشت بروید یا به جهنم.

چقدر زیبا امیرالمؤمنین علیه السلام خروج و توقف و بازگشت روز عید فطر را به سه موقعیت قیامت تشبیه کرد!

بزرگداشت عید فطر
نگاه ائمه علیهم السلام نه به عید فطر نگاه ویژه ای بود. امام باقر علیه السلام فرمود: عید فطر، روز جایزه هاست.( الکافی، ج 4، ص 168)
به همین جهت عید نباید با لهو و لعب همراه شود. موسیقی و دورهم نشستن مختلط و... از مواردی است که به عید فطر لطمه می زند. عید فطر را با ذکر خدا زیبا کنید. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: زَیِّنوا العیدَینِ بِالتَّهلیلِ والتَّکبیرِوالتَّحمیدِ والتَّقدیسِ »( کنز العمال، ح 24095)
عید فطر و قربان را با جملات لا اله الا الله والله اكبر و الحمد لله وسبحان الله زینت ببخشید.

محاسبه نفس
یکی از وظایف مهم انسان محاسبه نفس است. محاسبه نفس یعنی انسان اعمال و رفتار خود را بررسی کند و ببیند کارهایی که انجام داده و می دهد، درست است یا نه. امام صادق علیه السلام به عبدالله بن جندب فرمود:
حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ یَعْرِفُنَا أَنْ یَعْرِضَ عَمَلَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ عَلَی نَفْسِهِ فَیَکُونَ مُحَاسِبَ نَفْسِهِ فَإِنْ رَأَی حَسَنَهً اسْتَزَادَ مِنْهَا وَ إِنْ رَأَی سَیِّئَهً اسْتَغْفَرَ مِنْهَا لِئَلَّا یَخْزَی یَوْمَ الْقِیَامَهِ »؛ (تحف العقول، ص 301)

هر مسلمانی که نسبت به (ولایت ما) شناخت دارد، وظیفه مند است هر شب وروز عملش را بر خود عرضه کند تا حساب رس خویشتن باشد. پس اگر کار نیکی دید، بخواهد آن را بیشتر سازد و اگر کار بدی دید، از آن استغفار کند تا مبادا روز قیامت خوار گردد.

امام صادق علیه السلام زمان محاسبه را نیز تعیین کرد و این که چه مواردی را باید بررسی کرد:
إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَانْظُرْ مَا سَلَکْتَ فِی بَطْنِکَ وَ مَا کَسَبْتَ فِی یَوْمِکَ وَ اذْکُرْ أَنَّکَ مَیِّتٌ وَ أَنَّ لَکَ مَعَاداً»؛ (بحار الانوار، ج 18، ص 267)

هرگاه به بستر رفتی، بنگر که آن روز چه در شکم ریختی و چه به دست آوردی. و به یاد آور که تو مردهای (خواهی مرد) و معاد خواهی داشت.

اگر بخواهید به صورت هفتگی یا ماهیانه و یا سالیانه به محاسبه نفس بپردازید، امکان دارد بسیاری از اعمالتان را فراموش کنید. وقتی به رخت خواب رفتید، چهار پنج دقیقه به کارهایتان در طول روز فکر کنید. اول به غذاهایی که خوردید بیندیشید که آیا حلال بود یا حرام و یا شبهه ناک. سپس به بررسی و محاسبه کارهایتان بپردازید. بعد هم به مرگ و معاد فکر کنید.

اگر کسی هرشب اعمال خود را به این صورت محاسبه کند، بسیاری از ضعف هایش رفع می شود.

بزرگان ما همانند مرحوم سید بن طاووس و مرحوم کفعمی کتاب هایی به نام محاسبه نفس داشتند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«مَن حاسَبَ نَفسَهُ وَقَفَ عَلی عُیوبِه وأحاطَ بِذُنوبِه ، وَاسْتَقالَ الذُّنوبَ ، وأصْلَحَ العُیوبَ»

هرکس به محاسبه خویشتن بپردازد، از عیوب خود آگاه می شود و بر گناهان خود احاطه می یابد؛ پس، از گناهان توبه می کند و عیوب را اصلاح می کند.
هرکس خود را محاسبه کند دو اثردارد:
1- عیب هایش را پیدا می کند.
2۔ آنها را اصلاح می کند.

زیرک ترین انسان ها
کسانی که به طور مرتب اعمال و عيوب و گناهان خود را بررسی می کنند، زیرک ترین انسان های دنیا هستند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: أکْیَسُ الکَیِّسِینَ مَن حاسَبَ نَفْسَهُ وعَمِلَ لِما بَعدَ المَوتِ»؛ (التفسير المنسوب الى الامام العسکری علیه السلام، ص 38)
زیرک ترین زیرک ها کسی است که به محاسبه خویشتن بپردازد و برای پس از مرگ کار کند.

احمق ترین مردم هم کسی است که از خودش غافل است. عمری از او گذشته، نمی نشیند بررسی کند که چقدر رشد کرده، چقدر روزه و نماز قضا دارد، چقدر حق الناس ورڈ مظالم برگردنش هست و...
بهتر است انسان پیش از مرگ به محاسبه اعمالش بپردازد. اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود: حاسبوها من قبل أن تحاسبوا»؛ (نهج البلاغه، خطبه 90)
خویشتن را محاسبه کنید پیش از آن که مورد محاسبه قرار گیرید.

شهدا و محاسبه نفس
شهید الله یار جابری ، از فرماندهان جنگ تحمیلی، کاغذی به نیروهای زیردستش میداد که بالایش نوشته شده بود: «حَاسِبُوا قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا ». پایین آن، ردیفی از ثواب ها و ردیفی از گناهان نوشته شده بود. می گفت: از اول تا آخر هفته هرکاری کردید، در این برگه علامت بزنید. عصر جمعه تک و تنها به گوشه ای بروید و برگه را مقابل خود بگذارید و محاسبه نفس کنید.

امام خمینی رحمة الله می فرمود: شما چند سال درس خواندید و زحمت کشیدید، البته کار خوبی است و بازهم بخوانید؛ اما یک بار هم وصیت نامه شهدا را بخوانید، زیرا آن ها راه صدساله را یک شبه رفتند.

شهید سید مجتبی علمدار، مداح اهل بیت و از مردم خطه شمال بود که در دوران جنگ مجروح شد و چند سال بعد به شهادت رسید. ایشان دستورالعملی ده ماده ای دارد که واقعا خواندنی است. محاسبه نفس را باید از این جوان آموخت. جوان شهید کم سن و سال، ده تعهد برای خودش ایجادکرده بود: قرائت قرآن ، نماز، دعا، احترام به پدر و مادر، و...

سفارش میرزای شیرازی به محاسبه نفس
مرحوم آیت الله قاضی، از علمای نجف ، تصمیم گرفت به تبریز برگردد و در آن جا به تبلیغ دین بپردازد. پس به محضر میرزای شیرازی بزرگ رفت و عرض کرد: قصد دارم به ایران برگردم؛ سفارش و نصیحتی به من بفرمایید.

مرحوم میرزای شیرازی به او فرمود: وقتی به شهر خودت بازگشتی مشغله های زیادی خواهی داشت؛ اما به تو توصیه می کنم با وجود همه گرفتاری ها و مراجعات مردم، روزی نیم ساعت برای خودت وقت بگذار، گوشه ای بنشین و به خودت فکر کن.

چه خوب است که همه، اعم از کاسب و روحانی و مسئولین و ... به این توصیه میرزای شیرازی عمل کنند.

شرط صحت، قبولی و کمال عمل
هریک از اعمال دینی، سه شرط دارد: شرط صحت، شرط قبولی، شرط كمال.
شرط صحت، شروط و نکاتی است که اگر رعایت نشود، عمل نادرست و باطل است. مثلا: وضو، از شرایط صحت نماز است. اگر وضو نداشته باشید و نماز بخوانید، نمازتان باطل است. خواندن سوره فاتحه در دو رکعت اول نیز از شرایط صحت نماز است. توضیح المسائل ها یا همان رساله ها، شرط صحت اعمال را توضیح می دهند.

شرط قبولی، شروطی است که باعث می شود خداوند عمل را از بنده اش بپذیرد. مانند این که: خداوند در صورتی عمل حج را می پذیرد که حاجی با پول حلال به حج رفته باشد، نه با پول حرام یا شبهه ناک.

شرط كمال، شروطی است که عمل را بهتر و پاکیزه تر می سازد. مانند: کسیکه خانه اش در کنار مسجد است، بهتر است نمازش را در مسجد بخواند.

قبولی عمل
مهم ترین شرط عمل، شرط قبولی است. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: کُونُوا عَلَی قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنَایَهً مِنْکُمْ عَلَی الْعَمَلِ »؛ (الخصال، ج 1، ص 14)
به قبولی عمل توجه بیشتری داشته باشید تا به خود عمل. متأسفانه اکثر افراد از شرط قبولی عمل غفلت می کنند.
وقتی حضرت ابراهیم علیه السلام با همکاری پسرش اسماعیل عالی خانه خدا را ساخت، پنج دعا به درگاه خدا کرد. اولین دعا این بود:
«رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا »( بقره، 127)
ای پروردگار ما! (این عمل را) از ما بپذیر. شما هم در پایان هر عملی این دعای کوتاه را بخوانید؛ بعد از نماز، روزه، صدقه و...

هابیل و قابیل، پسران آدم علیه السلام ، هردو به درگاه خدا پیشکش دادند اما پیشکش قابل قبول نشد و همین باعث شد کینه هابیل را به دل بگیرد و سرانجام او را بکشد. این واقعیت به طور صریح در قرآن آمده:

«وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ » (مائده، 27)
و داستان دو پسر آدم را به درستی بر آنان بخوان، هنگامی که هر دو با انجام کار نیکی به پروردگار تقرب جستند. پس، از یکی پذیرفته شد و از دیگری قبول نشد. برادری که عملش پذیرفته نشد از روی حسد و خودخواهی به برادرش گفت: بی تردید تو را می کشم. برادر دیگر گفت: خدا فقط از پرهیزکاران می پذیرد.

پنج جنبه شرط قبولی
قبولی عمل، از جنبه های گوناگونی قابل بررسی است:

1- جنبه اعتقادی
کسی که عمل دینی انجام می دهد، باید مسلمان باشد. اگر کافر انفاق کند، انفاقش قبول نیست. البته خداوند کار خوب هیچ کس را بی پاداش نمی گذارد. کافری که انفاق می کند، خداوند به گونه ای پاداشش را می پردازد، اما هرگز پاداش بهشتی نخواهد داشت. با او را از نعمت های دنیایی بهره مند می سازد یا در عذاب اخروی اش تخفیف می دهد.

حاتم طائی با آن که از بزرگ ترین سخاوتمندان تاریخ است، چون کافر بود نمی تواند به بهشت برود؛ اما پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به پسر حاتم فرمود: پدرت چون سخاوت مند بود عذاب نخواهد شد.( مستدرک الوسائل، ج 7، ص 14)

باور به ولایت اهل بیت علیهم السلام نیز برای قبولی عمل لازم است؛ یعنی بخشی از جنبه اعتقادی است. ائمه علیهم السلام فرمودند: ولایت ما شرط قبولی عمل است.( مستدرک الوسائل، ج 1، ص 166)

2- جنبه مالی
جنبه دوم قبولی عمل، جنبه مالی است. اعمالی که منوط به هزینه کردن پول است، باید جنبه مالی اش به دقت رعایت شود. عملی که با مال حرام صورت گیرد، قبول نیست. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر کسی با درآمد حرام به حج برود، وقتی می گوید: «لبیک اللهم لبیک»، به او پاسخ داده می شود:
«لَا لَبَّيْكَ وَ سَعْدَيْكَ »؛ (الکافی، ج 5، ص 124)
نه «لبیک» داری، نه یاری خواهی شد.

3- جنبه اخلاقی
اخلاق نیز در قبولی عمل مؤثر است، مثلا: اگر کسی به پدر یا مادرش نگاه محبت آمیزی نداشته باشد، بعضی از اعمالش قبول نیست. امام صادق علیه السلام فرمود:
«مَنْ نَظَرَ إِلَى أَبَوَيْهِ نَظَرَ مَاقِتٍ وَ هُمَا ظَالِمَانِ لَهُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ لَهُ صَلَاةً»،( الکافی، ج 2، ص 349)

هرکس نگاه دشمنانه به پدر و مادرش بیندازد در حالی که به او ستم کرده اند، خداوند هیچ نمازی را از او نمی پذیرد.
پسر یا دختری که به پدر و مادرش خشمگین نگاه کند، فرض هم آن است که حتی اگر پدر و مادر مقصر باشند و حرف زور می گویند، پسر و دختر حق ندارند خشم و کینه خود را هرچند در حد نگاه خشم آلود نشان دهند. قرآن می گوید: با پدر و مادرت محترمانه سخن بگو :
«وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا »( اسراء، 23)
و با آنان سخنی نرم و شایسته او (بزرگوارانه) بگو.

هم چنین زن یا مردی که بداخلاق باشد و همسرش را با زبان آزار دهد، خداوند هیچ یک از اعمالش را نمی پذیرد تا زمانی که از همسرش رضایت بگیرد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«أَیُّمَا امْرَأَهٍ آذَتْ زَوْجَهَا بِلِسَانِهَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ لَا حَسَنَهً مِنْ عَمَلِهَا حَتَّی تُرْضِیَهُ ... وَ کَذَلِکَ الرَّجُلُ إِذَا کَانَ لَهَا ظَالِماً (من لا يحضره الفقیه، ج 4، ص 14)
هرزنی که شوهرش را با زبان آزار دهد خداوند هیچ عمل و حسنه ای از او نپذیرد تا زمانی که شوهرش را خشنود سازد... مرد نیز چنین است، هرگاه به همسرش ستم کند.

4- جنبه اجتماعی
جنبه چهارم قبولی عمل، جنبه اجتماعی است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ (الكافی، ج 2، ص 163)

هرکس به امور مسلمانان اهمیت ندهد، مسلمان نیست. اسلام مرز ندارد. اگر مسلمانی در یمن، نیجریه، سوریه، عراق و... مورد ظلم قرار گیرد یا کشته شود ما وظیفه داریم در صورتی که قدرت داشته باشیم از آنها دفاع کنیم.

5- جنبه پرهیزکاری
مهم ترین جنبه قبولی عمل، پرهیزکاری است. کسی که تقوا نداشته باشد، خداوند عملش را نمی پذیرد. قرآن می فرماید: إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ »( مائده، 27)
خدا فقط از پرهیزکاران می پذیرد.