سخنرانی مکتوب دکتر رفیعی -اطاعت صحیح، اطاعت نادرست

قال الله تبارک و تعالی:وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا »( احزاب، 48)
و از کافران و منافقان اطاعت مکن و آزارشان را واگذار و بر خدا توکل کن وبس است که خدا کارساز باشد.

سه فرمان الهی
خداوند در آیه مورد بحث سه فرمان به حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می دهد:

1-اطاعت نکردن از کافران و منافقان
اولین دستور این است که پیامبر صلی الله علیه و آله حق ندارد از کافران و منافقان اطاعت کند:وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ »
و از کافران و منافقان اطاعت مکن.
از دو گروه اطاعت و حرف شنوی نداشته باش: کافران و منافقان.

انواع اطاعت
اطاعت به معنای فرمان برداری است. واکنش انسان در برابر فرمان ها و دستوراتی که به او داده می شود، باید سه نوع باشد:
الف) اطاعت مطلق
در برابر برخی دستورات باید اطاعت و فرمان برداری مطلق داشت. این اطاعت در برابر چه کسی صورت می گیرد؟ در برابر خدا، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومين علیهم السلام . این اطاعت چون و چرا ندارد. قرآن می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ » (نساء، 59)
ای اهل ایمان! از خدا اطاعت کنید و نیز از پیامبر و صاحبان امر خودتان (که امامان از اهل بیت اند) اطاعت کنید.

ب) اطاعت ممنوع
از برخی دستورات هرگز نباید اطاعت کرد. فرمانبرداری از برخی افراد ممنوع و حرام است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بین مردم زندگی می کرد. هر کسی درخواستی داشت. اگر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می خواست به خواست افراد مختلف آن هم خواسته های غیرمنطقی و غیردینی- توجه کند سنگ روی سنگ بند نمی شد.
وقتی قبله عوض شد بعضی از مسلمانان می گفتند: نباید کاری کرد که باعث رنجش یهود و نصاری گردد. آیه نازل شد.
«وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ »( بقره، 120)
یهود و نصاری هرگز از تو راضی نمی شوند تا آن که از آیینشان پیروی کنی.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مکه بود. اکثریت مردم کافر بودند و اقلیت، مسلمان . ذات انسان این طور است که وقتی در جامعه ای، اکثریتی طرفدار جریانی باشند، اقلیت از نظر روحی اذیت می شوند و ممکن است بگویند: اگر ما حقيم پس چرا اکثریت آن طرف است؟ این تردید برای بعضی ها پیدا می شود. قرآن می فرماید:
«وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ » (انعام، 116)

اگر از بیشتر مردم روی زمین پیروی کنی او آرا و خواسته هایشان را گردن نهی تورا از راه خدا گمراه می کنند؛ آنان فقط از خیال و پندار که پایه علمی و منطقی ندارد! پیروی می کنند و تنها به حدس و خیال تکیه می زنند.

این آیه، توهم یادشده را دفع می کند.( تفسیر نمونه، ج 5، ص 413)

داستان
در جنگ جمل، برخی ها دچار سرگردانی شده بودند؛ چون حق و باطل را نمی شناختند. در یک طرف طلحه و زبیر و عایشه بود و در طرف دیگر، حضرت على علیه السلام وعمار و مالک اشتر. برخی ها نمی توانستند بپذیرند افرادی مانند طلحه و زبیر و عایشه واصحاب دیگر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برباطل باشند. حضرت علی علیه السلام فرمود: الْحَقُّ لَا يُعْرَفُ بِالرِّجَالِ اعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أَهْلِهِ »؛ . (بحار الانوار، ج 10، ص 126)

حق با مردان شناخته نمی شود؛ حق را بشناس تا اهلش را بشناسی. کسی که بخواهد حق و باطل را از روی کثرت و قلت بشناسد، تشخیصش غلط است.
در سوره قلم، خداوند په صفت برای کسی می آورد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نباید از او حرف شنوی داشته باشد.
«وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ *هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ *مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ *عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ »( قلم، 10-13)
و از هر سوگند خورنده زبون و فرومایه فرمان مبر؛ آن که بسیار عیب جوست، برای سخن چینی در رفت و آمد است، به شدت بازدارنده از کار خیر، متجاوز، گنه کار است، گذشته از این ها کینه توز و بی اصل ونسب است.
اطاعت از کسی که درخواست نادرست دارد نیز ممنوع است.

گروهی از تازه مسلمانان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و دیدند که آن حضرت با گروهی از مسلمانان فقیر مانند سلمان و بلال وعمار نشسته است. گفتند: این فقرا را از خودت دور کن تا ما در کنار تو باشیم. آیه نازل شد:
وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا » (کهف، 28)
و اطاعت مکن از کسی که دلش را از یاد خود غافل کرده ایم و پیروی خواسته های نامشروع خود می کند و کارش زیاده روی است (بحار الانوار، ج 22، ص 32)

ج) اطاعت مشروط
نوع سوم اطاعت، اطاعت مشروط است؛ مانند: اطاعت زن از شوهر و اطاعت فرزند از پدر.
اطاعت زن از شوهر به قدری مهم است که باعث بهشتی شدن زن می شود. امام صادق علیه السلام فرمود: إذا صَلَّتِ المَرأَهُ خَمسَها، وصامَت شَهرَها ،وحَفِظَت فَرجَها ،وأطاعَت زَوجَها ،قیلَ لَها:اُدخُلِی الجَنَّهَ مِن أیِّ أبوابِ الجَنَّهِ شِاءتِ»؛ (الکافی، ج 5، ص 555)

هرگاه زن نمازهای پنج گانه اش را بخواند و ماه رمضان را روزه بگیرد و از همسرش اطاعت کند و حق علی علیه السلام را بشناسد، پس باید از هریک از درهای بهشت که دوست دارد وارد بهشت شود.

اما آیا این اطاعت مطلقاست ؟ اگر شوهر گفت: برایم مواد مخدر بخر، برایم شراب تهیه کن، بی حجاب باش، نماز نخوان، در مجلس مختلط شرکت کن و... آیا زن باید اطاعت کند؟ نه، اطاعت زن از شوهر مشروط به آن است که کار حرام نبوده و با اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم منافات نداشته باشد.
اطاعت فرزند از پدر نیزمشروط است.

اطاعت مشروط، مصداق های متعددی در جامعه دارد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در دو روایت، معیار اطاعت مشروط را بیان فرمود:إِنَّما الطاعه فِي الْمَعْرُوفِ »؛ (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 142)
اطاعت، فقط در معروف (کار درست و نیکو) است.

«لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ »؛ (الأمالی للصدوق، ص 370)
هیچ مخلوقی را نباید با معصیت خالق اطاعت کرد. اطاعت ازغیرمعصوم، باید در دایره معروف باشد؛ یعنی چیزی که خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اجازه داده اند. حتی اگر پدرت دستوری به تو داد که منجر به معصیت خدا می شود، گوش نده.

داستان مصعب بن عمير
مصعب بن عمیر از جوانان خوش پوش و زیباچهره و ثروت مند مکه بود. وقتی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اظهار رسالت کرد، مصعب تصمیم گرفت مسلمان شود. پدر و مادر مصعب مخالف اسلام آوردن او بودند و اجازه این کار را به او نمی دادند. مصعب مخفیانه مسلمان شد و در غارها و خانه های مسلمانان دیگر نماز می خواند و آیات قرآن را فرا می گرفت.

یکی از مشرکان به نام عثمان بن طلحه که کلیددار خانه خدا هم بود، فهمید مصعب بن عمیر مسلمان شده است. او رفت و به پدر و مادر مصعب خبرداد. آنها هم مصعب را از خانه راندند و طردش کردند. مصعب نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفت وگفت: یا رسول الله ! پدر و مادرم دیگر مرا به خانه راه نمی دهند؛ امشب غذایی ندارم بخورم.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مصعب تفقد کرد و مدتی بعد او را با جعفر بن ابی طالب و تعدادی از مسلمانان به حبشه فرستاد. مصعب مدتی در آن جا بود و وقتی به مکه برگشت، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را به مدینه فرستاد تا دین اسلام را تبلیغ کند. مصعب اولین مبلغی است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روانه کرد. اولین امام جماعت مدینه نیز همین آقا بود که قبل از هجرت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه، با اندک مسلمانان آن شهر نماز می خواند.

سرانجام مصعب در جنگ احد به شهادت رسید و به همراه حمزة سیدالشهداء و شهدای دیگر، همان جا دفن شد. (پیغمبر و یاران، ج 5، ص 253)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به هنگام خاکسپاری مصعب فرمود: ای جوان شیک پوش عرب ! امروز تو را با لباس مندرس در قبرمی گذارم؛ ولی بدان که خدا و پیامبر از توراضی اند.

آیا مصعب می بایست از آن ها اطاعت کند؟ نه، قرآن به صراحت می گوید:
«وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا » (لقمان، 15)
و اگر آن دو (پدر و مادر) تلاش کنند تا بر پایه نادانی چیزی را شریک منقرار دهی، از آنان اطاعت مکن.

دیدید که دین با چه سختی ها و مرارت هایی حفظ شد و به ما رسید. خدا میداند این قرآنی که بعضی از جوانان سال به سال حتی آن را در دست نمی گیرند، چه خون هایی برایش ریخته شده. نماز و روزه و سایر اعمال دینی نیز با همین خون دادن ها به ما رسیده است.
برای این که بدانید چقدر خدا شما جوان ها را دوست دارد حديث زیررا بخوانید. هر بخشی از این حدیث به گروهی مربوط می شود. ببینید شما جزو کدام گروه هستید.

هفت گروه در سایه خدا
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:«سَبْعَةُ يُظِلُّهُمُ اللَّهُ وَجَلٍ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ »؛ در روزی که سایه ای جز سایه پروردگار نباشد، خدای عزوجل هفت صنف را در سایه خود جای دهد.

روز قیامت همان روزی است که لطفی جز لطف خدا نباشد و هیچ کس به هیچ کس سود نرساند. قرآن می فرماید: در قیامت نه مال و منال سود می بخشد، نه زن و فرزند؛ انسان حتی از پدر و مادرش می گریزد:
«يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ »؛ (شعراء، 88) روزی که هیچ مال و اولادی سود نمی دهد.

«يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ » (عبس، 34-36) و آن روزی است که آدمی فرار می کند از برادرش؛ و از مادر و پدرش؛ و از همسر و فرزندانش.

اما در آن گیرودار، هفت گروه اند که در سایه رحمت خدا قرار دارند. قرارگرفتن در سایه رحمت خدا یعنی بهشتی شدن، شفاعت شدن و نجات یافتن

1- پیشوای دادگر
إِمَامُ عَادِلٍ ؛ پیشوای دادگر.
پیشوایی که جامعه اش را براساس عدالت اداره کند، نه ظلم وستم.
منظور از پیشوای دادگر در این جا، امام معصوم نیست. امام معصوم که جای بحث ندارد، منظور این روایت، رهبر عادل است.

2- جوان عبادت گرا
«وَ شَابُّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ اللَّهِ عزوجل »؛ و جوانی که با عبادت و پرستش خداوند به بار آمده .
با آن که جوان است و می تواند گناه کند؛ هم غریزه دارد، هم دستش باز است، هم چشم و گوشش قوی است؛ اما سرگرم عبادت است و گناه نمی کند.

3- اهل مسجد
«وَ رَجُلُ قَلْبُهُ مُتَعَلِّقُ بِالْمَسْجِدِ إِذَا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّى يَعُودَ إِلَيْهِ »؛
و مردی که چون از مسجد بیرون رود دلش در بند آن است تا بازگردد.
کسی که قلبش با مسجد است و انتظار وقت نماز را می کشد تا بی درنگ به مسجد برود.

4- دوستان خدایی
«وَ جلاي كَانَا فِي طَاعَةِ اللَّهِ عزو جَلَّ فَاجْتَمَعَا عَلَى ذَلِكَ وَ تَفَرَّقَا»؛
و دو مرد مطيع خدا که در طاعت خدا گرد هم آیند و از هم جدا شوند.
دوستانی که به خاطر خدا با هم دوست باشند، نه به خاطر پول و شهوت و عنوان و مقام و منصب.

5- خائف ازخدا
«وَ رَجُلُ ذكرالله عزو جَلَّ خَالِياً فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عزو جَلَّ »؛

و مردی که در جای خلوت به یاد خدا بیفتد و از ترس خدا اشک از دیدگانش جاری شود.
کسی که در خلوت خودش یاد خدا کند و قطره اشکی بریزد، این اشک غوغا می کند.

6- فراري از گناه
«وَ رَجُلُ دَعَتْهُ امْرَأَةُ ذَاتُ حَسَبٍ وَ جَمَالٍ فَقَالَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ عزو جَلَّ »؛
و مردی که زنی زیبا و باحب او را به عمل جنسی دعوت کند و مرد در پاسخ او بگوید که من از خدا می ترسم.
دعوت به گناه ، گاهی زبانی است، گاهی با آرایش چهره و پوشش و دلبری کردن است.برخی پوشش ها به قدری محرک است که انسان را به وسوسه می اندازد و آزار می دهد.
کسی که براثر خودنمایی و خود غرضکی زنی تحریک می شود اما می گوید: «من از خدا می ترسم» و به طرفش نمی رود، در سایه توجه الهی است.

7-نیکوکار ناشناس
«رَجُلُ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَأَخْفَاهَا حَتَّى لَا تَعْلَمَ شِمَالُهُ مَا يَتَصَدَّقُ بِيَمِينِهِ (الخصال، ج 2، ص 343)
و مردی که صدقه ای بدهد و آن را چنان به پنهانی دهد که دست چپش از آن چه با دست راست صدقه می دهد خبردار نشود.
کسی که مخفیانه صدقه بدهد و نگذارد دیگران متوجه شوند.

2- بی توجهی به آزار کافران و منافقان
دومین دستور خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله در آیه 58 سوره احزاب ، بی توجهی به آزارو اذیت های مشرکان و منافقان است:وَدَعْ أَذَاهُمْ »و آزارشان را واگذار
اگر شما را آزار دادند، اعتنا نکنید. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را هم آزار زبانی می دادند و به او مجنون و ساحرمی گفتند، هم آزار جسمی می دادند و با او می جنگیدند، هم آزار روحی میدادند و... یارانش را هم می آزردند.

3- توکل بر خدا
سومین دستور، توکل بر خداست که شاه بیت این سه دستور است و انسان را رشد می دهد:وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا »
و بر خدا توکل کن؛ و بس است که خدا کارساز باشد.

برخدا توکل کنید. خدا اساس است؛ دیگران چکاره اند؟! باید باورمان را تقویت کنیم تا به وعده خدا مطئمن باشیم و نترسیم.